Ενεργειακή κρίση – Στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Πέμπτης οι «τσουχτερές» τιμές – Τα όπλα στη φαρέτρα της ΕΕ

Λίγες ημέρες μετά τις προτάσεις που κατέθεσε η Κομισιόν, αναφορικά με την ενεργειακή κρίση και τις επιπτώσεις στα νοικοκυριά, κι ενώ οι τιμές συνεχίζουν να καταρρίπτουν το ένα ανοδικό ρεκόρ μετά το άλλο, οι ηγέτες της ΕΕ θα συναντηθούν στις Βρυξέλλες την ερχόμενη Πέμπτη και Παρασκευή 21-22 Οκτωβρίου.

Αν και η ατζέντα περιλαμβάνει αρκετά θέματα, σημαντικό μέρος των συζητήσεων αναμένεται να καλύψουν οι ενεργειακές τιμές.

Όπως αναφέρεται στην επίσημη ημερήσια διάταξη, θα συζητήσουν σχετικά με την COVID-19, τον ψηφιακό μετασχηματισμό, τις τιμές της ενέργειας, τη μετανάστευση και τις εξωτερικές σχέσεις.

Ειδικότερα για την ενέργεια, οι ηγέτες της ΕΕ θα συζητήσουν την πρόσφατη εκτίναξη των τιμών. Θα αξιολογήσουν ποια μέτρα μπορούν να ληφθούν τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων αυτής της αύξησης.

COVID-19

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα αποτιμήσει την κατάσταση όσον αφορά την επιδημία και τα εμβόλια και θα ανταλλάξει απόψεις για τα διδάγματα που αντλήθηκαν σχετικά με τις στρατηγικές εμβολιασμού. Οι ηγέτες θα συζητήσουν επίσης σχετικά με τις προσπάθειες συντονισμού και ετοιμότητας για την αντιμετώπιση της πανδημίας COVID-19.

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα ασχοληθεί επίσης με το θέμα της διεθνούς αλληλεγγύης και θα εξετάσει την ανάγκη να εξασφαλιστεί η πρόσβαση σε εμβόλια για όλους.

Ψηφιακός μετασχηματισμός

Η συζήτηση των ηγετών θα επικεντρωθεί στον στόχο της ΕΕ να διασφαλίσει τον ψηφιακό μετασχηματισμό της Ευρώπης. Στην ημερήσια διάταξη θα βρεθούν θέματα όπως η πρόοδος όσον αφορά το ψηφιακό θεματολόγιο και τους βασικούς νομοθετικούς φακέλους, καθώς και η σημασία της ψηφιακής συνδεσιμότητας και των παγκόσμιων εταιρικών σχέσεων.

Μετανάστευση

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα αξιολογήσει την εφαρμογή των συμπερασμάτων που εξέδωσε τον Ιούνιο του 2021.

Εξωτερικές σχέσεις

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αναμένεται να εξετάσει σε ποιο στάδιο βρίσκονται οι προετοιμασίες για:

• την ευρωασιατική σύνοδο κορυφής που θα πραγματοποιηθεί διαδικτυακά στις 25-26 Νοεμβρίου 2021,
• τη σύνοδο κορυφής της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης στις 15 Δεκεμβρίου 2021,
• τη σύνοδο της COP26 για την κλιματική αλλαγή στις 31 Οκτωβρίου-12 Νοεμβρίου 2021 στη Γλασκόβη,
• τη σύνοδο της COP15 σχετικά με τη βιοποικιλότητα στο Kunming.

Η εργαλειοθήκη της Κομισιόν

Υπενθυμίζεται ότι την περασμένη εβδομάδα η Επιτροπή εξέδωσε ανακοίνωση σχετικά με τις τιμές της ενέργειας με σκοπό την αντιμετώπιση της ραγδαίας αύξησης των παγκόσμιων τιμών ενέργειας, η οποία προβλέπεται να διαρκέσει όλο τον χειμώνα, και την παροχή βοήθειας στους ανθρώπους και τις επιχειρήσεις της Ευρώπης.

Η ανακοίνωση περιλαμβάνει μια «εργαλειοθήκη» την οποία η ΕΕ και τα κράτη μέλη της μπορούν να χρησιμοποιήσουν για να αντιμετωπίσουν τις άμεσες επιπτώσεις των τρεχουσών αυξήσεων των τιμών και να ενισχύσουν περαιτέρω την ανθεκτικότητα έναντι μελλοντικών κλυδωνισμών. Τα βραχυπρόθεσμα εθνικά μέτρα περιλαμβάνουν επείγουσα εισοδηματική στήριξη των νοικοκυριών, κρατικές ενισχύσεις στις επιχειρήσεις και στοχευμένες μειώσεις φόρων. Η Επιτροπή θα στηρίξει επίσης επενδύσεις στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και της ενεργειακής απόδοσης, θα εξετάσει πιθανά μέτρα για την αποθήκευση ενέργειας και την αγορά αποθεμάτων φυσικού αερίου και θα αξιολογήσει τον τρέχοντα σχεδιασμό της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας.

Παρουσιάζοντας την εργαλειοθήκη, η αρμόδια για την ενέργεια επίτροπος κ. Kadri Simson δήλωσε: «Η αύξηση των παγκόσμιων τιμών της ενέργειας εμπνέει έντονη ανησυχία στην ΕΕ. Καθώς εξερχόμαστε από την πανδημία και η οικονομία αρχίζει να ανακάμπτει, είναι σημαντικό να προστατευθούν οι πλέον ευπαθείς καταναλωτές και καταναλώτριες και να στηριχθούν οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις. Η Επιτροπή βοηθά τα κράτη μέλη να λάβουν άμεσα μέτρα ώστε να μειώσουν τις επιπτώσεις στα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις τον χειμώνα. Ταυτόχρονα, προσδιορίζουμε άλλα μεσοπρόθεσμα μέτρα για να διασφαλίσουμε ότι το ενεργειακό μας σύστημα θα είναι πιο ανθεκτικό και ευέλικτο ώστε να αντεπεξέλθει σε οποιαδήποτε μελλοντική αστάθεια καθ’ όλη τη διάρκεια της μετάβασης. Αντιμετωπίζουμε μια έκτακτη κατάσταση. Τα τελευταία 20 χρόνια η εσωτερική αγορά ενέργειας μάς έχει εξυπηρετήσει ικανοποιητικά. Ωστόσο, πρέπει να βεβαιωθούμε ότι θα συνεχίσει να μας εξυπηρετεί και στο μέλλον, υλοποιώντας την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, ενισχύοντας την ενεργειακή μας ανεξαρτησία και εκπληρώνοντας τους στόχους μας για το κλίμα».

Μια εργαλειοθήκη βραχυπρόθεσμων και μεσοπρόθεσμων μέτρων

Η παρατηρούμενη ραγδαία αύξηση των τιμών απαιτεί ταχεία και συντονισμένη αντίδραση. Το ισχύον νομικό πλαίσιο παρέχει στην ΕΕ και τα κράτη μέλη της τη δυνατότητα να αναλάβουν δράση για την αντιμετώπιση των άμεσων επιπτώσεων τόσο στις καταναλώτριες και τους καταναλωτές όσο και στις επιχειρήσεις.

Θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα σε στοχευμένα μέτρα που μπορούν να μετριάσουν γρήγορα τον αντίκτυπο των αυξήσεων των τιμών στους ευπαθείς καταναλωτές και καταναλώτριες και στις μικρές επιχειρήσεις. Τα μέτρα αυτά θα πρέπει να μπορούν να προσαρμοστούν εύκολα την άνοιξη, οπότε η κατάσταση αναμένεται να σταθεροποιηθεί. Η μακροπρόθεσμη μετάβαση και οι επενδύσεις μας σε καθαρότερες πηγές ενέργειας δεν θα πρέπει να διαταραχθούν.

Άμεσα μέτρα για την προστασία των καταναλωτριών και καταναλωτών και των επιχειρήσεων:

• Παροχή έκτακτης εισοδηματικής στήριξης σε καταναλώτριες και καταναλωτές που πλήττονται από ενεργειακή φτώχεια, για παράδειγμα μέσω κουπονιών ή πληρωμών μέρους μόνο των λογαριασμών
• τα μέτρα αυτά μπορούν να στηριχθούν με έσοδα από το ΣΕΔΕ της ΕΕ
• δυνατότητα προσωρινών αναβολών στις πληρωμές λογαριασμών
• θέση σε εφαρμογή διασφαλίσεων ώστε να αποφεύγονται αποσυνδέσεις από το δίκτυο
• προσωρινές, στοχευμένες μειώσεις των φορολογικών συντελεστών για τα ευάλωτα νοικοκυριά
• παροχή ενισχύσεων σε επιχειρήσεις ή βιομηχανίες, σύμφωνα με τους κανόνες της ΕΕ για τις κρατικές ενισχύσεις
• εντατικοποίηση των διεθνών επαφών μας στον τομέα της ενέργειας με σκοπό τη διασφάλιση της διαφάνειας, της ρευστότητας και της ευελιξίας των διεθνών αγορών
• διερεύνηση ενδεχόμενων αντιανταγωνιστικών συμπεριφορών στην αγορά ενέργειας καλώντας παράλληλα την Ευρωπαϊκή Αρχή Κινητών Αξιών και Αγορών (ESMA) να ενισχύσει περαιτέρω την παρακολούθηση των εξελίξεων στην αγορά ανθρακούχων εκπομπών·
• διευκόλυνση της ευρύτερης πρόσβασης σε συμφωνίες αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές και στήριξή τους μέσω συνοδευτικών μέτρων.

Η μετάβαση στην καθαρή ενέργεια είναι η καλύτερη εξασφάλιση έναντι διαταραχών των τιμών στο μέλλον και θα πρέπει να επιταχυνθεί. Η ΕΕ θα συνεχίσει να οικοδομεί ένα αποδοτικό ενεργειακό σύστημα με υψηλό μερίδιο ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Οι φθηνότερες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας διαδραματίζουν μεν ολοένα σημαντικότερο ρόλο στην προμήθεια του δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας και στον καθορισμό των τιμών, όμως άλλες πηγές ενέργειας, συμπεριλαμβανομένου του φυσικού αερίου, παραμένουν αναγκαίες σε περιόδους αυξημένης ζήτησης.

Δεδομένου του τρόπου με τον οποίο είναι σχεδιασμένη σήμερα η αγορά, το φυσικό αέριο εξακολουθεί να καθορίζει τη συνολική τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας όταν χρησιμοποιείται, καθώς όλοι οι παραγωγοί λαμβάνουν την ίδια τιμή για το ίδιο προϊόν –την ηλεκτρική ενέργεια– όταν εισέρχεται στο δίκτυο. Επικρατεί γενική συναίνεση ότι το ισχύον μοντέλο τιμολόγησης με βάση το οριακό κόστος είναι το αποτελεσματικότερο, αν και απαιτείται περαιτέρω ανάλυση. Η κρίση κατέδειξε επίσης τη σημασία της αποθήκευσης για τη λειτουργία της αγοράς φυσικού αερίου της ΕΕ. Η ΕΕ διαθέτει επί του παρόντος δυναμικότητα αποθήκευσης άνω του 20 % της ετήσιας χρήσης φυσικού αερίου στην Ένωση, αλλά δεν διαθέτουν όλα τα κράτη μέλη εγκαταστάσεις, ενώ οι υποχρεώσεις ως προς τη χρήση και τη συντήρησή τους διαφέρουν μεταξύ των κρατών μελών.

Μεσοπρόθεσμα μέτρα για ένα ανθεκτικό και απαλλαγμένο από ανθρακούχες εκπομπές ενεργειακό σύστημα:

• επιτάχυνση των επενδύσεων σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ανακαινίσεις και ενεργειακή απόδοση, και επίσπευση τόσο των δημοπρασιών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας όσο και των διαδικασιών αδειοδότησης·
• ανάπτυξη της δυναμικότητας αποθήκευσης ενέργειας, συμπεριλαμβανομένων των συσσωρευτών και του υδρογόνου, ώστε να στηριχθεί η αύξηση του μεριδίου των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας·
• υποβολή αιτήματος στους ευρωπαϊκούς ρυθμιστικούς φορείς (ACER) να μελετήσουν τα οφέλη και τα μειονεκτήματα του υφιστάμενου σχεδιασμού της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και να υποβάλουν στην Επιτροπή συστάσεις όπου κριθεί σκόπιμο·
• εξέταση της ανάγκης αναθεώρησης του κανονισμού για την ασφάλεια του εφοδιασμού, με σκοπό τη βελτίωση της χρήσης και της λειτουργίας της αποθήκευσης φυσικού αερίου στην Ευρώπη·
• διερεύνηση των δυνητικών οφελών της εθελοντικής από κοινού προμήθειας φυσικού αερίου από τα κράτη μέλη·
• δημιουργία νέων ομάδων κινδύνου όσον αφορά το φυσικό αέριο σε διασυνοριακό περιφερειακό επίπεδο με σκοπό την ανάλυση των κινδύνων και την παροχή συμβουλών στα κράτη μέλη σχετικά με την κατάρτιση των εθνικών τους σχεδίων προληπτικής δράσης και των σχεδίων έκτακτης ανάγκης·
• ενίσχυση του ρόλου των καταναλωτριών και των καταναλωτών στην αγορά ενέργειας, παρέχοντάς τους τη δυνατότητα να επιλέγουν και να αλλάζουν προμηθευτές, να παράγουν τη δική τους ηλεκτρική ενέργεια και να συμμετέχουν σε ενεργειακές κοινότητες.

Τα μέτρα που προσδιορίζονται στην εργαλειοθήκη θα συμβάλουν στην έγκαιρη αντιμετώπιση των παρατηρούμενων αυξήσεων των τιμών της ενέργειας, οι οποίες είναι αποτέλεσμα μιας έκτακτης παγκόσμιας κατάστασης. Θα συμβάλουν επίσης στην επίτευξη οικονομικά προσιτής, δίκαιης και βιώσιμης ενεργειακής μετάβασης για την Ευρώπη, καθώς και στην αύξηση του βαθμού ενεργειακής ανεξαρτησίας. Οι επενδύσεις στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και στην ενεργειακή απόδοση όχι μόνο θα μειώσουν την εξάρτηση από εισαγόμενα ορυκτά καύσιμα, αλλά θα προσφέρουν επίσης πιο προσιτές τιμές χονδρικής πώλησης ενέργειας, οι οποίες θα είναι πιο ανθεκτικές στους περιορισμούς του παγκόσμιου εφοδιασμού. Η μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας είναι η καλύτερη εξασφάλιση έναντι παρόμοιων διαταραχών των τιμών στο μέλλον και πρέπει να επιταχυνθεί, μεταξύ άλλων για την προστασία του κλίματος.