Προσοδοθηρία και κορπορατισμός – Οι πληγές της Ε.Ε.

Πρώτος ο Κάρολος Μαρξ (1818-1883) ήταν αυτός που με διθυραμβικά λόγια έγραψε ότι η αστική τάξη, ως φορέας οικονομικής και κοινωνικής αλλαγής, «….δεν μπορεί να υπάρχει, αν δεν επαναστατικοποιεί συνεχώς τα μέσα παραγωγής, δηλαδή τις σχέσεις παραγωγής, όλες γενικά τις κοινωνικές σχέσεις...».

Στη βάση λοιπόν αυτών των ιδιοτήτων της, ο Κ.Μαρξ, στο περίφημο «Κομμουνιστικό Μανιφέστο», αναγνωρίζει και  γράφει ξεκάθαρα, ότι «…η αστική τάξη έπαιξε στην ιστορία έναν εξαιρετικό επαναστατικό ρόλο…. Πρώτη αυτή απέδειξε τι μπορεί να καταφέρει ως ανθρώπινη δραστηριότητα. Δημιούργησε τελείως διαφορετικά θαύματα από τις πυραμίδες της Αιγύπτου, τα ρωμαϊκά υδραγωγεία και τους γοτθικούς καθεδρικούς ναούς, κι’ έκανε τελείως διαφορετικές εκστρατείες από τις μεταναστεύσεις των λαών και τις Σταυροφορίες…».

Κατά συνέπεια, συμπέραιναν οι Κ.Μαρξ και Φρήντριχ Εγκελς στο «Κομμουνιστικό Μανιφέστο» τους  «…η αστική τάξη δεν  μπορεί να υπάρχει αν δεν αλλάζει τους τρόπους παραγωγής….».

«…Η αστική τάξη…», έγραψαν οι δύο μεγάλοι στοχαστές «….διακρίνεται απ’ όλες τις προηγούμενες για τη συνεχή ανατροπή της παραγωγής, τον αδιάκοπο κλονισμό όλων των κοινωνικών καταστάσεων και για την αιώνια αβεβαιότητα και κινητικότητα. Όλες οι σταθερές, σκουριασμένες σχέσεις και η ακολουθία τους από παλιές σε­βάσμιες παραστάσεις και αντιλήψεις διαλύονται, κι όλες οι νεοσχηματισμένες παλιώνουν αμέσως, πριν προφτά­σουν να γίνουν σκέλεθρα. Καθετί σταθερό και ακλόνητο κλονίζεται, καθετί ιερό βεβηλώνεται, και οι άνθρωποι αναγκάζονται επιτέλους να δουν με καθαρό μάτι τη θέση τους στη ζωή και τις μεταξύ τους σχέσεις.       

Η ανάγκη για συνεχώς επεκτεινόμενη κατανάλωση των προϊόντων της κυνηγά την αστική τάξη σ’ όλη την υδρό­γειο. Είναι αναγκασμένη να φωλιάζει παντού, να εγκαθί­σταται παντού, να δημιουργεί σχέσεις παντού.

Με την εκμετάλλευση της παγκόσμιας αγοράς, η αστι­κή τάξη έχει διαμορφώσει πανομοιότυπα την παραγωγή και την κατανάλωση σ’ όλες τις χώρες. Έχει εξαλείψει, προς μεγάλη λύπη των αντιδραστικών, τον εθνικό χαρα­κτήρα της βιομηχανίας. Οι πανάρχαιες εθνικές βιομηχανί­ες εκμηδενίστηκαν και εξακολουθούν  καθημερινά να εκμηδενίζονται. Εκτοπίζονται από νέες βιομηχανίες, που η εισαγωγή τους γίνεται ζήτημα ζωής και θανάτου για όλα τα πολιτισμένα έθνη….».

Με τον τρόπο αυτόν, «…η αστική τάξη τραβά προς τον πολιτισμό όλα τα έθνη, ακόμα και τα πιο βάρβαρα….».

Θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε ακόμα επί μακρόν με τις κρίσεις και διαπιστώσεις των Μάρξ και Ενγκελς στο «Κομμουνιστικό Μανιφέστο» τους και μέσω αυτών να ερμηνεύσουμε αρκετά φαινόμενα της εποχής μας.

Ένα πρώτο συμπέρασμα που προκύπτει από αυτά που προηγούνται,είναι  αυτό που μετά τον Καρλ Μαρξ επεσήμανε ο θαυμαστής του Αυστριακός οικονομολόγος Γκιόζεφ Σουμπέτερ (1883-1950), αναφερόμενος στη «δημιουργική καταστροφή», την οποίαν θεωρούσε κινητήρια δύναμη του καπιταλιστικού συστήματος.

Σε πλήρη αντίθεση με τον Γερμανό φιλόσοφο που πρόβλεπε την κατάρρευση του συστήματος λόγω φθίνουσας πορείας των κερδών από την εκμετάλλευση της εργασίας, ο Γ.Σουμπέτερ, τόνιζε τη μοναδική ικανότητα του Καπιταλισμού να καινοτομεί και άρα να επιβιώνει λόγω συνεχούς δημιουργίας νέων Κέντρων παραγωγής πλούτου και άρα κερδών.

Εντυπωσιακή επαλήθευση της σουμπετεριανής θεωρίας υπήρξε η εκπληκτική ανάπτυξη του φορντισμού στην Αμερική, μέσω της οποίας καθιερώθηκαν ως εργαλεία ενεργού ζήτησης η μαζική κατανάλωση και η τόνωση της με πιστώσεις κάθε φορά που αυτό θα ήταν αναγκαίο.

Με την κρίση όμως του καπιταλιστικού συστήματος το 1930 και το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο που προκάλεσαν ο εθνικοσοσιαλισμός και ο φασισμός, ο καπιταλισμός άνοιξε διάπλατα τις πόρτες του στον κρατισμό, ο οποίος ναι μεν για μια περίοδο βοήθησε το σύστημα να αποκτήσει κοινωνική ισορροπία, πλην όμως υπονόμευσε τις διαδικασίες παραγωγής πλούτου. Διότι ως εκ της φύσεως του, ο κρατισμός, ανέδειξε δύο αντιπαραγωγικά φαινόμενα, που είναι η προσοδοθηρία και ο κορπορατισμός  προϊόν των οποίων είναι,μεταξύ άλλων,η διαφθορά που εγκαθίσταται στις κρατικές αρθρώσεις.

Κατά τον ομότιμο καθηγητή Πολιτικής Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών κ.Δημήτρη Δημητράκο, ο συσχετισμός κρατισμού, κορπορατισμού και διαφθοράς, δεν είναι γενικός και αόριστος. Αντιθέτως, είναι η συνέπεια της τάσης που έχουν όλοι οι άνθρωποι – επιχειρηματίες και δημόσιοι υπάλληλοι, εργαζόμενοι και εργοδότες, πλούσιοι και φτωχοί – σ’ αυτό που στη σύγχρονη οικονομική θεωρία είναι γνωστό ως προσοδοθηρία (rent-seeking)· δηλαδή, την προσπάθεια απόκτησης οικονομικού οφέλους χωρίς αντίστοιχη προσφορά εκ μέρους του ωφελουμένου με κρατική παρέμβαση.

«…Με την έννοια αυτή, όταν κάποιος γυρεύει οποιαδήποτε μορφή δώρου για τον εαυτό του μέσω του δημοσίου αποτελεί προσοδοθηρία. Κύριο χαρακτηριστικό της τελευταίας είναι ότι είναι αντιπαραγωγική: κάποιος ωφελείται εις βάρος κάποιου άλλου, χωρίς να αυξάνεται ο εθνικός πλούτος. Και αυτό γίνεται με κρατική παρέμβαση: όχι μόνο διότι συνήθως το κράτος παρέχει εύνοια, αλλά και διότι η προσοδοθηρία οφείλεται συχνά σε τεχνητά εμπόδια στην παραγωγή που δημιουργεί ο κυβερνητικός παρεμβατισμός….», γράφει ο κ.Δημ. Δημητράκος.

Από την πλευρά του, στο πολύκροτο και μεταφρασμένο σε 40 γλώσσες βιβλίο του «Το Κεφάλαιο στον 21^ο Αιώνα»,ο Γάλλος καθηγητής και οικονομολόγος Τομάς Πικετί τονίζει ότι η ταχύτερη άνοδος της προσοδοθηρίας έναντι της παραγωγής είναι και η κύρια αιτία της ανόδου των ανισοτήτων, κυρίως στον αναπτυγμένο κόσμο – και δεν έχει άδικο από αυτή την οπτική γωνία θεώρησης των πραγμάτων.

Η οικονομική έρευνα και ανάλυση αναδεικνύει τον τρόπο με τον οποίο ορισμένες κοινωνικές ομάδες εξασφαλίζουν πόρους στη δημιουργία των οποίων ελάχιστα έχουν συμβάλλει. Με άλλα λόγια, ως προϊόν κερδοσκοπικών τάσεων που δημιουργούν φούσκες, η προσοδοθηρία προκαλεί παραμορφώσεις σε μία οικονομία και το κοινωνικό της υπόβαθρο και άρα φαλκιδεύει τη γενικότερη πρόοδο και προσαρμογή. Υπό αυτή την έννοια, η προσοδοθηρία υπήρξε μία βασική αιτία της ελληνικής χρεοκοπίας και σήμερα τα απομεινάρια της εμποδίζουν κάθε μεταρρυθμιστική προσπάθεια.

Τα φαινόμενα αυτά όμως, σήμερα, απειλούν όχι μόνον την παγκόσμια οικονομία αλλά και στη διεθνή ειρηνική συνύπαρξη. Την ίδια στιγμή δε μπλοκάρουν σημαντικές εξελίξεις στην Ευρωπαϊκή Ενωση και φαλκιδεύουν τη διεθνή άνοδο της παραγωγικότητας. Και αν η τάση αυτή συνεχιστεί, τότε ο Κάρολος Μαρξ θα δικαιωθεί σ προς τις ζοφερές προβλέψεις του αλλά για διαφορετικούς λόγους από αυτούς που είχε κατά νουν.