Ο πλανήτης και η ανθρωπότητα έχουν (ακόμη) ελπίδα – Oι G20 και COP26 όχι!

«Η κλιματική αλλαγή αποτελεί την ύστατη δοκιμασία για κάποιες χώρες, που καλούνται να αποδείξουν εάν είναι σε θέση, την ίδια στιγμή, να διαγκωνίζονται για την παγκόσμια κυριαρχία και να συνεργαστούν προκειμένου να σώσουν τον κόσμο. Εάν Ηνωμένες Πολιτείες και Κίνα δεν καταφέρουν να συνεργαστούν σε αυτό το θέμα, τότε δεν θα τα καταφέρουν σε κανένα».

Αυτό ισχυρίζεται ο Τζον Κέμπφνερ, σύμβουλος του Chatham House, σε άρθρο του στο Project Syndicate που αναδημοσιεύτηκε την Παρασκευή στα ΝΕΑ. Η αλήθεια είναι ότι έχει ένα κάποιο δίκιο. Και γι’ αυτό ακριβώς, είναι απογοητευτική και εξοργιστική η εικόνα της ασυμφωνίας που αποτυπώνεται – τόσο ενόψει της διάσκεψης COP26 στη Γλασκόβη όσο και της συνόδου κορυφής των G20 στη Ρώμη, που όλα δείχνουν πως δεν θα μας φέρουν πιο κοντά σε μια πιο ουσιαστική, ολοκληρωμένη και, κυρίως, καθολικά αποδεκτή απάντηση για την κλιματική κρίση.

Μια ματιά, άλλωστε, στα σχέδια των κοινών ανακοινωθέντων που έχουν διαρρεύσει πείθει πως – πέρα από τις βαρύγδουπες διακηρύξεις και υποσχέσεις – δεν υπάρχει δεσμευτικό σχέδιο πιο συγκεκριμένης δράσης.

Δεν υπάρχει άλλος χρόνος!

Σε άλλες περιστάσεις, ίσως η ανθρωπότητα διέθετε τη δυνατότητα να περιμένει, μέχρις ότου βρεθεί η αναγκαία χρυσή τομή που να τους ικανοποιεί όλους – ή, έστω, σχεδόν όλους. Αυτή τη φορά, όμως, δεν έχει τέτοιου είδους πολυτέλεια. Αυτό τουλάχιστον δείχνουν όλες οι έρευνες των επιστημόνων και των διεθνών οργανισμών, που προειδοποιούν ότι οι στόχοι που έχουν τεθεί δεν πρόκειται να πιαστούν με τους σημερινούς ρυθμούς.

Πρακτικά, μας ξεκαθαρίζουν το εξής: Ο πλανήτης και η ανθρωπότητα, μαζί και όλο το οικοσύστημα, βρισκόμαστε πλέον πολύ κοντά στο σημείο πέρα από το οποίο δεν θα υπάρχει επιστροφή.

«Ο πλανήτης βρίσκεται στη δίνη μιας περιβαλλοντικής κατάστασης έκτακτης ανάγκης. Η βιόσφαιρα της γης καταρρέει. Η λεηλασία εκ μέρους μας του πλανήτη έχει θέσει σε κίνδυνο την ίδια μας την επιβίωση», γράφει χαρακτηριστικά ανάλυση του Στιούαρτ Πάτρικ που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Foreign Affairs.

Υπάρχει, όμως, ελπίδα;

Παρ’ όλα αυτά, παρά τους αλλεπάλληλους συναγερμούς που σημαίνουν, παρά τις δραματικές εικόνες και τις εφιαλτικές προβλέψεις, η εικόνα δεν φαίνεται να αλλάζει ριζικά. Τα κράτη και οι κυβερνήσεις τους παραμένουν πίσω από τα οχυρά των θέσεων και των συμφερόντων τους, δείχνουν να μην καταλαβαίνουν ότι αυτά δεν θα έχουν κανένα νόημα σε έναν κατεστραμμένο πλανήτη.

Το ζητούμενο, λοιπόν, σε αυτό το μαύρο και απαισιόδοξο φόντο, είναι εάν μπορεί να γίνει κάτι που να αλλάξει τον ρου της ιστορίας – και ποιο μπορεί να είναι αυτό.

Υπό αυτή την έννοια, οι αναφορές στα δύο συγκεκριμένα άρθρα – του Κέμπφνερ στο Project Syndicate και του Πάτρικ στο Foreign Affairs – δεν είναι τυχαία. Κι αυτό διότι παρουσιάζουν δύο εκ διαμέτρου διαφορετικά μοντέλα, έστω και αν αμφότερα απαιτούν μεγάλες ανατροπές για να πάρουν σάρκα και οστά.

Εθνικό συμφέρον…

Το πρώτο, για του λόγου το αληθές, θεωρεί ότι η μοναδική ελπίδα βρίσκεται στην πρόταξη του εθνικού έναντι του οικουμενικού συμφέροντος. Με άλλα λόγια, στο να συνειδητοποιήσουν όλοι και πρωτίστως οι ισχυροί του πλανήτη ότι η μετάβαση σε μια εποχή χωρίς άνθρακα και η στροφή στην «πράσινη οικονομία» εξυπηρετεί το εθνικό τους συμφέρον και μπορεί να αναβαθμίσει η θέση τους στο διεθνές στερέωμα.

Ουσιαστικά, αναφερόμενος ειδικά στην Κίνα, ο Κέμπφνερ προτρέπει τις ΗΠΑ και συνολικά τη Δύση να εγκαταλείψουν την τακτική της αντιπαράθεσης μαζί της και των επικρίσεων επειδή δεν κάνει ό,τι πρέπει και να της αφήσουν περισσότερο «χώρο». Δίνοντάς της, παράλληλα, να καταλάβει ότι εάν δεχθεί την αναγκαιότητα αυτής της στροφής, τότε ίσως και να έρθει πιο γρήγορα η στιγμή που θα ηγεμονεύσει σε παγκόσμιο επίπεδο.

… ή οικουμενικότητα;

Ο Πάτρικ, από την άλλη, αντιμετωπίζει το ζήτημα από μία διαφορετική οπτική – αυτή της οικουμενικότητας. «Ο φυσικός κόσμος δεν υπακούει σε κανενός είδους σύνορα ανάμεσα σε κράτη, κάτι που ισχύει και για την διαρκώς επιδεινούμενη οικολογική κρίση», σημειώνει χαρακτηριστικά.

Και συνεχίζει: «Είναι η στιγμή για να κάνουμε αποφασιστικά βήματα ώστε να ξεπεράσουμε τον αναχρονισμό που συνιστά, από τη μία, ένα διεθνές σύστημα χωρισμένο σε 195 ανεξάρτητα και κυρίαρχα κράτη, το καθένα από τα οποία λειτουργεί με βάση τις δικές του προτεραιότητες και, από την άλλη, μια παγκόσμια απειλή η οποία δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με αποσπασματικό τρόπο. Έχει έρθει η ώρα, με άλλα λόγια, να κυβερνηθεί ο κόσμος με τρόπο που να αποδεικνύει ότι η γη έχει σημασία».

Ας μας επιτραπούν δύο σύντομα σχόλια. Το πρώτο μοντέλο, το οποίο  βρίσκεται κοντά στην πραγματικότητα, προϋποθέτει ότι οι ΗΠΑ και η Δύση, μπροστά στο υπέρτατο καθήκον της σωτηρίας του πλανήτη, είναι έτοιμες να εκχωρήσουν στην Κίνα τα σκήπτρα. Μόνο που αυτό, με βάση τα σημερινά δεδομένα, δεν φαίνεται να ισχύει – κι όσοι διαφωνούν, ας ανατρέξουν στις αντιδράσεις που συναντά ο Μπάιντεν στο εσωτερικό της χώρας του για να εφαρμόσει την «πράσινη» ατζέντα του.

Το δεύτερο μοντέλο βασίζεται σε ένα όραμα το οποίο πολλοί επικαλέστηκαν στο παρελθόν και προσπάθησαν να υλοποιήσουν – πάντα, όμως, με αποτυχία. Στη βάση του έχει την αντίληψη για ένα κόσμο ανάμεσα σε ισότιμα κράτη και λαούς με τα ίδια δικαιώματα, όπου η αλληλεγγύη θα υπερτερεί των ανταγωνισμών. Θεωρεί, άραγε, κανείς, ότι υπάρχει έστω και ένας δρόμος σήμερα που να οδηγεί προς αυτή την κατεύθυνση, με βάση τη στάση της συντριπτικής πλειοψηφίας των ισχυρών και των κυβερνήσεων;

Η ώρα της μεγάλης ανατροπής

Μήπως, λοιπόν, είμαστε χαμένοι από χέρι και δεν έχει νόημα οποιαδήποτε προσπάθεια για τη σωτηρία του πλανήτη και το μέλλον των δικών μας και των επόμενων γενεών;

Η αλήθεια είναι ότι η ανθρωπότητα έχει αποδειχθεί ικανή να γεννά τις πιο συγκλονιστικές και ριζοσπαστικές ιδέες και να κάνει τις μεγαλύτερες ανατροπές ακριβώς τις στιγμές που βρίσκεται με την πλάτη στον τοίχο. Και σήμερα, είναι πιο στριμωγμένη παρά ποτέ άλλοτε. Η ελπίδα είναι ζωντανή – παρά την αποτυχία της COP26, η οποία θα περάσει στην ιστορία με συγκεκριμένα ονοματεπώνυμα.