Τα παρεπόμενα της πανδημίας που ήρθαν για να μείνουν ίσως και… για πάντα

Αθρόες παραιτήσεις εργαζομένων, εξ αποστάσεως απασχόληση (τηλεργασία), επανεμφάνιση του πληθωρισμού, επιστροφή του κρατισμού, αναθεώρηση θεμελιωδών κανόνων και συμβάσεων που κυριαρχούν και επηρεάζουν εδώ και δεκαετίες την καθημερινότητα των οικονομιών και των κοινωνιών μας (Μάαστριχτ), αναθεώρηση θεμελιωδών αρχών που συγκροτούσαν επίσης επί δεκαετίες μια οιονεί ιδεολογικοπολιτική ορθότητα στη Δύση (στάση απέναντι στην πυρηνική ενέργεια), εκτίναξη του ηλεκτρονικού εγκλήματος, συνειδητοποίηση της ανάγκης για κοινή δράση για τη διάσωση του πλανήτη…

Η πανδημία άλλαξε άρδην τον τρόπο που βλέπουμε τη ζωή και αντιμετωπίζουμε τον κόσμο που μας περιβάλλει. Κάποιες αλλαγές μπορεί να είναι πρόσκαιρες και να ατονήσουν όταν επανέλθουμε στην περιβόητη «κανονικότητα». Κάποιες άλλες, όμως, είναι βέβαιο ότι θα διαρκέσουν στο χρόνο πολύ περισσότερο από την παγκόσμια υγειονομική κρίση, που πιθανότατα θα αποδειχθεί σταθμός και επιταχυντής αλλαγών για τις ανθρώπινες κοινωνίες. Ο Νικολά Μπαρέ της γαλλικής οικονομικής εφημερίδας «Les Echos» επιχειρεί να συνοψίσει τα «παρεπόμενα» της πανδημίας, κάποια από τα οποία ήρθαν για να μείνουν ίσως και για πάντα.

Στις ΗΠΑ μια από τις μεγάλες αλλαγές στην επαγγελματική συμπεριφορά αλλά και στη φιλοσοφία ζωής των Αμερικανών είναι η «Μεγάλη Παραίτηση». Το φαινόμενο της παραίτησης περισσότερων από 5 εκατ. εργαζομένων από την αρχή της πανδημίας που, υποτίθεται, έσπειρε σε όλους το φόβο και ενέτεινε την εργασιακή ανασφάλεια. Οι κύριοι λόγοι των παραιτήσεων των Αμερικανών εργαζομένων είναι για να βγουν στη σύνταξη, για να αλλάξουν επάγγελμα και για να… «αλλάξουν ζωή» κατά τα δηλούμενά τους.

Περίπου 100 εκατομμύρια Αμερικανοί (από τα 330 εκατ. κατοίκων στη χώρα) βρίσκονται σήμερα εκτός αγοράς εργασίας, αποκαλύπτει έρευνα της αμερικανικής εταιρείας λογισμικού Salesforce, καθώς, «μετά το ξέσπασμα της Covid μοιάζει σαν όλοι έχουν στο νου τους να εγκαταλείψουν τη δουλειά τους». Στην αλλαγή της εργασιακής καθημερινότητας εκατοντάδων εκατομμυρίων εργαζομένων όμως, στις ΗΠΑ, στην Ευρώπη και στις ανεπτυγμένες οικονομίες της Δύσης εν γένει, συνετέλεσε η καθιέρωση της τηλεργασίας κατά τη διάρκεια της πανδημίας.

Η σημασία της… ορθογραφίας

«Με την εξ αποστάσεως εργασία η επόμενη Σίλικον Βάλεϊ θα δημιουργηθεί στο υπολογιστικό νέφος (cloud), δηλαδή παντού και πουθενά. Οι εργαζόμενοι απομακρύνονται από την επιχείρηση και μια από τις επιπτώσεις της αποστασιοποίησης αυτής είναι η μεγάλη σημασία που αποκτά πλέον η δυνατότητα γραπτής έκφρασης με ένα σωστό, εύληπτο και συνοπτικό τρόπο. Η ορθογραφία και η καλή σύνταξη μετατρέπονται σε σημαντικά κριτήρια που λαμβάνουν υπόψη τους πλέον οι εργοδότες για να προσλάβουν έναν εργαζόμενο», μεταδίδει η ανταποκρίτρια της «Les Echos» από τις ΗΠΑ Βερονίκ Λε Μπιγιόν.

Από μια άποψη βέβαια, σε μια συγκυρία που οι εργοδότες στις ΗΠΑ ψάχνουν με το… ντουφέκι εργαζομένους για να προσλάβουν παρά το ότι σχεδόν ένας στους τρεις Αμερικανούς βρίσκεται εκτός αγοράς εργασίας, η απαίτηση να γνωρίζει ορθή «γραφή και ανάγνωση» μοιάζει ίσως υπερβολική. Γι’ αυτό εξάλλου οι εργοδότες στη Δύση έχουν αποδυθεί σε έναν αγώνα πλειοδοσίας για να βρουν εξειδικευμένο (και ορθογραφημένο ει δυνατόν…) προσωπικό. Σε συνδυασμό με τις δυσλειτουργίες στην παραγωγή και την εφοδιαστική αλυσίδα εξάλλου, οι αυξήσεις μισθών είναι ένας από τους βασικούς παράγοντες εκτίναξης του πληθωρισμού, ενός ακόμα σημαντικού παρεπόμενου της πανδημίας.

Πληθωρισμός και «ορθοδοξία»

Η αυτοκινητοβιομηχανία φαίνεται πως είναι ένας χαρακτηριστικός κλάδος στον οποίο γίνεται αντιληπτός ο φαύλος κύκλος των ανατιμήσεων και του πληθωρισμού που έφερε η πανδημική κρίση. Η έκρηξη των τιμών των πρώτων υλών, οι μεγάλες ελλείψεις ημιαγωγών στην αγορά, αλλά και οι αυξήσεις στο μισθολογικό κόστος των μεγάλων ομίλων του κλάδου έχουν αυξήσει το κόστος κατασκευής ενός αυτοκινήτου κατά 1.000 ευρώ, εκτιμούν οι ειδικοί.

Έτσι, η παραγωγή του ομίλου Renault υπολογίζεται ότι θα είναι μειωμένη κατά 500.000 αυτοκίνητα το έτος που διανύουμε, ενώ η πτώση της παραγωγής για τον ανταγωνιστικό όμιλο Stellantis (Peugeot, Citroen, Fiat, Chrysler μεταξύ άλλων) θα εκτιναχθεί στα 1,4 εκατ. αυτοκίνητα. «Ακόμα δεν έχουμε δει το μέγεθος του προβλήματος του πληθωρισμού», προειδοποιεί στη «Les Echos» ο Ζακ Αταλί. Ο αρθρογράφος της εφημερίδας προειδοποιεί ότι έρχονται «βίαιες αυξήσεις» στον τιμάριθμο, που θα εκτινάξουν τον πληθωρισμό στο 8% με 10%.

Οι κατακλυσμιαίες αλλαγές στο επίπεδο των τιμών και στις οικονομίες δημιούργησαν εξάλλου και την αδήριτη ανάγκη αναθεώρησης ιδεών και κανόνων, αυθαίρετων και εμπειρικών εν πολλοίς, που όμως είχαν παγιωθεί τις τελευταίες δεκαετίες και είχαν καταχωριστεί στη συνείδηση ειδικών και μη ως «ορθόδοξων». Παράδειγμα οι κανόνες της «δημοσιονομικής ορθοδοξίας και ευταξίας», όπως αυτοί που ορίστηκαν το 1992 στο Μάαστριχτ και περιλήφθηκαν στο Σύμφωνο Σταθερότητας της ΕΕ και του ευρώ, οι οποίοι έφθασαν να αμφισβητούνται ακόμα και από τον (γερμανό) επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας Κλάους Ρέγκλινγκ.

Κράτος και επανάσταση

Ο Ζακ Ατταλί υπήρξε λογογράφος του Φρανσουά Μιτεράν και φαίνεται πως κάτι από τη σημερινή συγκυρία τού θυμίζει την περίοδο των πληθωριστικών κρίσεων της δεκαετίας του 1980 (μετά τη δεύτερη πετρελαϊκή κρίση και την κρίση που έφερε ο πόλεμος Ιράν-Ιράκ).

Τη δεκαετία του 1980 θυμίζει όμως και η επιστροφή στον κρατικό παρεμβατισμό για να αντιμετωπιστούν οι κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας και να αποτραπεί ένα κύμα χρεοκοπιών και των «αναδιαρθρώσεων» που θα μπορούσε να γιγαντωθεί κατά τα αλλεπάλληλα «κλεισίματα» των οικονομιών που αποφάσισαν οι κυβερνήσεις για να συγκρατήσουν τη μετάδοση του φονικού κορωνοϊού.

Η ανάσχεση του «ιμπεριαλιστικού οικονομισμού», κατά τη λενινιστική ορολογία, για λόγους φυσικής επιβίωσης των κοινωνιών αλλά και διατήρησης της κοινωνικής ειρήνης ανέσυρε στο προσκήνιο και θεωρίες αναθεωρητικές του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και εν γένει του τρόπου «συμπεριφοράς» των οικονομικών υποκειμένων έναντι του περιβάλλοντος κόσμου και της φύσης, ακριβέστερα.

Υπό το πρίσμα αυτό η «πράσινη μετάβαση» θα αποτελέσει, πιθανότατα, τη μεγαλύτερη επαναστατική μεταβολή για την ανθρωπότητα τον 21ο αιώνα. Ο οικοδεσπότης της παγκόσμιας σύναξης των ηγετών στη Γλασκώβη για το κλίμα (COP 26) Μπόρις Τζόνσον θεωρεί ότι εναλλακτικές επιστροφής στο παρελθόν δεν υπάρχουν και ότι βρισκόμαστε σε ένα «σημείο καμπής για την ανθρωπότητα». Η COP 26, όμως, στην οποία όχι μόνο για πολιτικούς αλλά και για ουσιαστικούς λόγους φυσικής επιβίωσης η παγκόσμια κοινότητα έχει στρέψει το ενδιαφέρον της, δεν ξεκίνησε καλά.

Οι ηγέτες δύο από τους μεγαλύτερους ρυπαντές στον πλανήτη, ο Σι Τζινπίνγκ της Κίνας και ο Βλαντιμίρ Πούτιν της Ρωσίας, δεν πήγαν στο ραντεβού της Σκωτίας. «Τι έγιναν οι δεσμεύσεις που πήραν οι κυβερνήσεις του πλανήτη στη Συμφωνία του Παρισιού; Κατά πόσο θα μείνουν πιστές οι χώρες στους περιβαλλοντικούς στόχους που οι ίδιες έχουν βάλει; Είναι, εν τέλει, ρεαλιστική μια συγκράτηση της αύξησης της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη μόνο κατά 1,5 βαθμό Κελσίου έως το τέλος του 21ου αιώνα; Μετά την COP 26 οι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά ίσως αρχίσουν να διαφαίνονται», σημειώνει η «Les Echos».

Διαπαιδαγώγηση και προκαταλήψεις

«Η σωτηρία του πλανήτη συνιστά κατά βάθος μια προσπάθεια να προστατευθεί ο άνθρωπος από την ίδια την αυτοκτονική του φύση», μεταδίδει ο ανταποκριτής της εφημερίδας από τη Γλασκώβη Πολ Μολγκά. Πρόκειται για μια διαπίστωση που συνδέεται με μια θεμελιώδη, οιονεί οντολογική προσέγγιση της έννοιας της ασφάλειας για τον 21ου αιώνα. Μιας ασφάλειας που έχει να αντιμετωπίσει, βέβαια, και πιο βραχυπρόθεσμες και άμεσες απειλές που πολλαπλασίασε η πανδημική κρίση, όπως είναι οι κυβερνοεπιθέσεις.

Οι αλλαγές των καθημερινών συνηθειών των ανθρώπων απαιτούν μια «διαπαιδαγώγησή» τους στα νέα δεδομένα, στη «νέα κανονικότητα» που τείνει να διαμορφωθεί με ακόμα ταχύτερους ρυθμούς μετά την πανδημία, εκτιμά η μεγάλη γαλλική ενεργειακή εταιρεία RTE. Η μετάβαση προς την ηλεκτρική ενέργεια θεωρείται απαραίτητη για την απεξάρτηση από τους υδρογονάνθρακες, που όμως αποφέρουν περί τα 450 δισ. ευρώ ετησίως στους ευρωπαϊκούς προϋπολογισμούς. Πώς θα αντικατασταθούν οι πολύ σημαντικοί για την οικονομική ευημερία της ΕΕ αυτοί πόροι;

Η Γαλλία έχει εν προκειμένω μια ενεργειακή πρόταση, που όμως προκαλεί (και είναι βέβαιο ότι θα προκαλέσει ακόμα περισσότερες) αμφισβητήσεις και διαφωνίες στους κόλπους της ΕΕ και στον υπόλοιπο κόσμο εξάλλου: την αύξηση της χρήσης της πυρηνικής ενέργειας για την παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος. «Η χρήση της ηλεκτρικής ενέργειας θα αυξηθεί θεαματικά έως το έτος 2050 και είναι καιρός να εγκαταλειφθεί μια έωλη περιβαλλοντική ιδεολογία που καθυστερεί τη μετάβαση αυτή και αφορά τη χρήση πυρηνικής ενέργειας», σημειώνει ο Ενρίκε Μορέιρα της «Les Echos».

Το πυρηνικό ερώτημα

Βεβαίως αν η καταστροφή του Τσερνόμπιλ το 1986 αποδίδεται στην απαρχαιωμένη σοβιετική πυρηνική τεχνολογία, δεν μπορεί να γίνει κάτι ανάλογο και με την καταστροφή της Φουκουσίμα το 2011. Το δεύτερο μείζον πυρηνικό ατύχημα των τελευταίων δεκαετιών δεν ανανέωσε μόνο την καχυποψία απέναντι στην χρήση της πυρηνικής ενέργειας αλλά ενέτεινε τη δαιμονοποίησή της. Μετά τη Φουκουσίμα η Γερμανία έθεσε ως στόχο την πλήρη αποπυρηνικοποίησή της, καθώς η Άνγκελα Μέρκελ διαπίστωσε ότι η καταστροφή μπορεί να συμβεί ακόμα και σε χώρα πολύ προηγμένη τεχνολογικά.

Η προβληματική για την ενέργεια του 21ου αιώνα θα ενταθεί μεταπανδημικά, καθώς όλοι συμφωνούν ότι οι εναλλακτικές πηγές ενέργειας (κυρίως αιολική και ηλιακή) δεν είναι τόσο αποδοτικές ώστε να αντικαταστήσουν τους υδρογονάνθρακες, ενώ η πυρηνική τεχνολογία εξακολουθεί να διχάζει επιστήμονες και πολιτικούς. Είναι προφανές ότι όσο ταχύτερα θα μπαίνει στην πρίζα ο πλανήτης, τόσο επιτακτικότερη θα προβάλλει η ανάγκη να απαντηθεί το πυρηνικό ερώτημα.