Ο Δείκτης ανθρώπινου κεφαλαίου (Human Capital Index – HCI) εν καιρώ COVID-19

Τις τελευταίες δεκαετίες, έχει καταγραφεί από πολλές χώρες αξιοσημείωτη βελτίωση ως προς τη δυναμική του ανθρώπινου κεφαλαίου.

Ο Δείκτης Ανθρώπινου κεφαλαίου είναι ένας διεθνής δείκτης μέτρησης που «μετρά το ανθρώπινο κεφάλαιο που ένα παιδί το οποίο γεννιέται σήμερα μπορεί να πετύχει ως τα 18α γενέθλιά του, λαμβάνοντας υπόψη τους κινδύνους της κακής υγείας και εκπαίδευσης που επικρατεί σε κάθε χώρα» (World Bank Group, The Human Capital Index 2020 Update – Human Capital in the Time of Covid -19, 2020).

Σύμφωνα με σχετική μελέτη της παγκόσμιας τράπεζας, (Ο Δείκτης Ανθρώπινου Κεφαλαίου 2020 -Ανθρώπινο Κεφάλαιο την Εποχή του Covid -19, 2020), η εμφάνιση του Covid-19 αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα σε αυτή τη βελτίωση, καθώς, λόγω του ιού παρατηρείται διαρκής μείωση σε σχέση με τα οφέλη των προηγούμενων ετών. Πράγματι, λέγεται ότι η πανδημία ξέσπασε σε μία εποχή που οι άνθρωποι χαρακτηρίζονται όχι μόνο πιο υγιείς, αλλά και πιο μορφωμένοι από ποτέ. Συγκεκριμένα, ένα παιδί που γεννήθηκε λίγο πριν την εμφάνιση της πανδημίας ήταν πιθανό να αναμένει να πετύχει 56% κατά μέσο όρο της δυνητικής παραγωγικότητας του ως εργαζόμενος/η στο μέλλον (World Bank Group, The Human Capital Index 2020 Update – Human Capitall in the Time of Covid -19, 2020).

Η μελέτη της παγκόσμιας τράπεζας (World Bank Group, The Human Capital Index 2020 Update – Human Capital in the Time of Covid -19), ασχολήθηκε με τον Δείκτη ανθρώπινου κεφαλαίου (HCI). Τα συστατικά στοιχεία του ανθρώπινου κεφαλαίου αποτελούνται από τη γνώση, τις δεξιότητες και την υγειονομική περίθαλψη που συγκεντρώνουν οι άνθρωποι κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Ο δείκτης HCI κυμαίνεται από 0 έως 1. Για παράδειγμα, μια τιμή 0,5 σημαίνει ότι ένα παιδί που γεννιέται σήμερα θα έχει την μισή παραγωγικότητα απ’ ότι ένας εργαζόμενος που έχει λάβει πλήρη εκπαίδευση και υγειονομική περίθαλψη.

Επιπλέον, μία από τις συνιστώσες του δείκτη ανθρώπινου κεφαλαίου είναι τα αναμενόμενα έτη σχολικής εκπαίδευσης (Expected Years of Schooling). Η εν λόγω συνιστώσα «καταγράφει τον αριθμό των ετών εκπαίδευσης που ένα παιδί το οποίο γεννιέται σήμερα είναι δυνατόν να λάβει μέχρι την ηλικία των 18, δεδομένου του κυρίαρχου ρυθμού των ποσοστών εγγραφής στη χώρα του» (World Bank Group, The Human Capital Index 2020 Update – Human Capital in the Time of Covid -19, 2020). Με άλλα λόγια, τα αναμενόμενα έτη σχολικής εκπαίδευσης παρουσιάζουν το άθροισμα των ποσοστών εγγραφής ανά ηλικία από την ηλικία των 4 ετών ως τα 17 έτη.

Το ανωτέρω διάγραμμα παρουσιάζει τη μέση τιμή για τα αναμενόμενα έτη σχολικής εκπαίδευσης ανά ομάδα εισοδήματος και περιοχή. Στο πρώτο μέρος, γίνεται λόγος για τις διάφορες ομάδες εισοδήματος διαφόρων χωρών. Ο κάθετος άξονας αντιστοιχεί στα διάφορα εισοδηματικά επίπεδα (χαμηλά, μεσαία, υψηλά και πολύ υψηλά εισοδήματα), ενώ ο οριζόντιος αντιστοιχεί στη μέση τιμή αναμενόμενων ετών σχολείου που αντιστοιχεί σε στις διάφορες εισοδηματικές ομάδες. Οι ομάδες χωρών υψηλού εισοδήματος έχουν τη μεγαλύτερη τιμή αναμενόμενων ετών σχολικής εκπαίδευσης που αντιστοιχεί στο 13,2, ενώ οι ομάδες χαμηλού εισοδήματος καταγράφουν μόλις 7,6. Παρατηρείται ότι όσο αυξάνονται τα επίπεδα εισοδήματος, αυξάνονται αντίστοιχα και τα έτη που ένα παιδί θα πάει στο σχολείο.

Το δεύτερο μέρος του διαγράμματος συσχετίζει τις περιοχές με τα αναμενόμενα έτη σχολικής εκπαίδευσης. Όπως γίνεται αντιληπτό η Βόρεια Αμερική βρίσκεται στην πρώτη θέση με κατά μέσο όρο 13,3 αναμενόμενα έτη σχολικής εκπαίδευσης και η Ευρώπη και η Κεντρική Ασία την ακολουθεί με 13,1 αναμενόμενα έτη σχολικής εκπαίδευσης. Τα χαμηλότερα έτη, συγκεκριμένα 8,3, σημειώνει η Υποσαχάρια Αφρική. (World Bank calculations based on the 2020 update of the Human Capital Index (HCI)).

Εν συνέχεια, λόγω του Covid-19 τα εκπαιδευτικά ιδρύματα αναγκάστηκαν να αναστείλουν τη λειτουργία τους για μεγάλο χρονικό διάστημα. Παράλληλα, σχεδόν 1,6 δισεκατομμύρια παιδιά σε όλο τον κόσμο έμειναν εκτός σχολείου. Φυσικό και επόμενο αποτέλεσμα αυτού ήταν η υποβάθμιση του συστήματος εκπαίδευσης σε χαμηλότερη ποιότητα. Γιατί όμως να συμβαίνει αυτό; Για να διατηρηθεί μια εκπαίδευση υψηλής ποιότητας, μαθητές και διδάσκοντες θα πρέπει να είναι εξοικειωμένοι με τις απαιτήσεις της ψηφιακής εκπαίδευσης.

Στη σημερινή εποχή,  οι απαιτήσεις του επαγγελματικού κόσμου αυξάνονται συνεχώς. Το αποτέλεσμα, όμως, των παρόντων συνθηκών δείχνει μελλοντικά δυσκολότερη επαγγελματική εξέλιξη μαζί με χαμηλή ανάπτυξη σε τεχνικές δεξιότητες που σχετίζονται με την εργασία ενός ατόμου (soft skills), άρα σε ένα πενιχρά εκπαιδευμένο εργατικό δυναμικό με υψηλή παρουσία ανειδίκευτων εργαζομένων.

Η πανδημία ανατρέπει διαρκώς τη μαθησιακή διαδικασία. Σύμφωνα με δεδομένα που βασίζονται στο δείκτη HCI, σε χώρες με χαμηλό εισόδημα, τα μικρά παιδιά σήμερα μπορούν να αναμένουν ότι το ανθρώπινο κεφάλαιό τους θα είναι περίπου 1 τοις εκατό χαμηλότερο από αυτό που θα ήταν με την απουσία του COVID-19. Με σχεδόν όλες τις χώρες να έχουν επιβάλει κάποιο είδος αναστολής της λειτουργίας των σχολείων λόγω της πανδημίας, η μαθησιακή διαδικασία είναι πιθανό να αντιμετωπίσει σημαντικά εμπόδια. Τα στοιχεία δείχνουν ότι οποιαδήποτε διακοπή στη σχολική εκπαίδευση των παιδιών επιδεινώνει τα μαθησιακά αποτελέσματα. Αυτό δεν περιλαμβάνει μόνο την πανδημία αλλά και διακοπές στην εκπαίδευση που προκαλούνται από επιδημίες, συγκρούσεις, φυσικές καταστροφές, ακόμη και προγραμματισμένες σχολικές διακοπές.

Οι πιο πρόσφατες παγκόσμιες προβλέψεις σχετικά με τον αντίκτυπο του κλεισίματος του σχολείου που συνδέεται με τη COVID-19 υποδηλώνουν ότι θα χαθούν σχεδόν 0,6 χρόνια εκπαίδευσης λόγω του κλεισίματος. Αυτοί οι αριθμοί αντικατοπτρίζουν την απώλεια σχολικής εκπαίδευσης που προέρχεται από πιθανές διακοπές λόγω απώλειας εισοδήματος, καθώς και την προσαρμογή στην ποιότητα λόγω της επιδείνωσης της μάθησης λόγω αναποτελεσματικών μεθόδων εξ αποστάσεως διδασκαλίας. Μέχρι το τέλος Απριλίου 2020, τα σχολεία έκλεισαν σε περίπου 180 οικονομίες. Αν και τα σχολεία ανοίγουν ξανά σιγά-σιγά με διάφορα μέτρα, το αντίκτυπο της εξ αποστάσεως διδασκαλίας θα επηρεάσει και την προσαρμογή στη δια ζώσης διδασκαλία (βλ. Azevedo et al. 2020).

Η σταδιακή μείωση των εισοδημάτων που σχετίζεται με τον COVID-19 θα αναγκάσει πολλά παιδιά, μελλοντικά, να εγκαταλείψουν το σχολείο.

Το διάγραμμα επιβεβαιώνει τα παραπάνω λεγόμενα ως εξής : Η πανδημία έχει μειώσει τον παγκόσμιο μέσο όρο των σχολικών ετών προσαρμοσμένο στη μάθηση κατά εξάμηνο, από 7,8 σε 7,3 χρόνια. Αυτή η απώλεια σημαίνει πτώση σχεδόν 4,5% στο δείκτη ανθρωπίνου κεφαλαίου (HCI). Για μια χώρα με ανθρώπινο κεφάλαιο (HCI) 0.5, αυτό σημαίνει πτώση 0,025 μονάδων του δείκτη ανθρώπινου κεφαλαίου (HCI), μείωση της ίδιας τάξης μεγέθους με την αύξηση του δείκτη ανθρώπινου κεφαλαίου (HCI) που έχουν επιτύχει πολλές χώρες με βάση και τα εισοδήματα τους την τελευταία δεκαετία.

Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα και το Ινστιτούτο Στατιστικής της UNESCO, το 53% των παιδιών σε χώρες χαμηλού ή μεσαίου εισοδήματος υποφέρουν από μαθησιακή φτώχεια, ενώ στις ακόμα φτωχότερες χώρες το ποσοστό αυτό μπορεί να ξεπεράσει το 80%. Αντιθέτως, σε χώρες υψηλότερου εισοδήματος σχεδόν όλα τα παιδιά έχουν αναπτύξει αναγνωστικές ικανότητες ήδη από την ηλικία των 10 ετών. Τα επίπεδα μαθησιακής φτώχειας, τα οποία επηρεάζουν μακροπρόθεσμα τον δείκτη LAYS1 του HCI, συνδέονται σε μεγάλο βαθμό με τις ικανότητες ενός παιδιού στην ανάγνωση, καθώς αυτή λειτουργεί ως ενδιάμεσος ή προειδοποιητικός δείκτης για τη βασική μάθηση.

Την τελευταία δεκαετία, η αποτελεσματικότητα του ανθρώπινου κεφαλαίου, όσον αφορά τον δείκτη HCI, σημείωσε πρόοδο 4% κατά μέσο όρο, σε παγκόσμιο επίπεδο. Γεγονός που οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στα εξελιγμένα συστήματα υγείας και στην αυξημένη πρόσβαση στη σχολική εκπαίδευση.

Πάντως, τα αρνητικά αποτελέσματα της πανδημίας στο ανθρώπινο κεφάλαιο, θα εξακολουθούν για δεκαετίες να περιορίζουν την παραγωγικότητα και τις προοπτικές ανάπτυξης των χωρών. Πιο συγκεκριμένα, σε 20 χρόνια, το 46% του εργατικού δυναμικού μιας τυπικής χώρας, το οποίο αποτελείται από άτομα από 20 έως 65 ετών, θα περιλαμβάνει άτομα που είτε πήγαιναν σχολείο είτε ήταν σε ηλικία κάτω των πέντε ετών κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19. Οπότε, μια τυπική χώρα εκείνη την περίοδο θα μπορούσε να σημειώσει απώλεια στον δείκτη HCI σχεδόν 1 πλήρους σημείου HCI (0,01) λόγω του COVID-19. Εν κατακλείδι, ακόμη και αν η πανδημία του COVID-19 αποδειχθεί μια προσωρινή κρίση, ακόμα και τότε οι αρνητικές της επιπτώσεις θα μπορούσαν να περιορίσουν τις δυνατότητες των παιδιών για το υπόλοιπο της ζωής τους.

Βιβλιογραφία

● World Bank (2020). The Human Capital Index 2020 Update: Human Capital in the time of COVID-19. Washington DC: World Bank Group

● Filmer, D., H. Rogers, N. Angrist, S. Sabarwal, and R. Gatti. 2018. “Learning-Adjusted Years of Schooling (LAYS): Defining a New Macro Measure of Education.” World Bank Policy Research Working Paper No. 8591, World Bank, Washington, DC

● World Bank (2019a). “Ending Learning Poverty: What Will It Take?” World Bank, Washington D.C.

● World Bank (2020). “Global Economic Prospects”, World Bank, Washington D.C. ● http://data.uis.unesco.org/

● Azevedo, J. P., A. Hazan, D. Goldemberg, S. A. Iqbal,and K. Geven. 2020. “Simulating the Potential Impacts of COVID-19 School Closures on Schooling and Learning Outcomes: A Set of Global Estimates.” Policy Research Working Paper 9284, World Bank, Washington, DC.

● World Bank calculations based on the 2020 update of the Human Capital

* Το Praxis Now είναι μία φοιτητική ερευνητική ομάδα που δημιουργήθηκε και καθοδηγείται από τον Καθηγητή Οικονομικών Γιάννη Μαραγκό στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Σε αυτό το άρθρο συμμετέχουν οι φοιτητές/ριες: Αναστασία Αθιανά, Λίτσιου Ιωάννα, Χηνοπούλου Μαρία