Πίσω στη λιτότητα

Project Syndicate

Η χάραξη οικονομικής και χρηματοπιστωτικής πολιτικής τείνει να κινείται σαν εκκρεμές. Η ευφορία σχετικά με τις δυνατότητες της κυβερνητικής δράσης συνήθως ακολουθείται από αντιδράσεις, απογοήτευση και μειωμένες φιλοδοξίες. Η ρητορική «Μπορώ να το κάνω» δίνει τη θέση της σε περιορισμούς και κανόνες του τύπου «δεν πρέπει να το κάνω». Εκεί βρίσκονται τώρα πολλές προηγμένες οικονομίες: Μετά από μια περίοδο εθιστικών δαπανών, υπάρχει αυξανόμενη ώθηση κατά της κυβερνητικής επέκτασης.

Προηγούμενες ανατροπές του εκκρεμούς πολιτικής αναφέρονται τώρα ως ιστορικές καμπές. Σκεφτείτε τη δεκαετία του 1970, η οποία ξεκίνησε με τεράστια πεποίθηση ότι οι κυβερνήσεις θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν κάθε πρόβλημα με κεϋνσιανή διαχείριση της ζήτησης. Η αλλαγή πορείας ήρθε το 1976, όταν ο Βρετανός Πρωθυπουργός Τζέιμς Κάλαχαν παραδέχτηκε, σε μια ομιλία του στη Διάσκεψη του Εργατικού Κόμματος, ότι «Πιστεύαμε ότι ξοδεύοντας θα μπορούσαμε να βγούμε από μια ύφεση… Σας λέω με κάθε ειλικρίνεια ότι αυτή η επιλογή δεν υπάρχει πλέον».

Οι επόμενες δεκαετίες παρουσίασαν μια νέα ορθοδοξία επικεντρωμένη στη μείωση του ελλείμματος, στα όρια του χρέους και στους δημοσιονομικούς κανόνες. Όπως τόνισε η Βρετανίδα πρωθυπουργός Μάργκαρετ Θάτσερ τη δεκαετία του 1980, «δεν υπάρχει εναλλακτική λύση» – ένα σύνθημα που θα απηχούσε η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ κατά τη διάρκεια της κρίσης χρέους της ευρωζώνης.

Σε εκείνο το σημείο, ο κύκλος της πολιτικής είχε αλλάξει ξανά. Μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008, οι κυβερνήσεις επικεντρώθηκαν αρχικά στον συντονισμό των δημοσιονομικών κινήτρων. Αλλά μετά το 2010, ανανεώθηκαν οι ανησυχίες για τα επίπεδα χρέους και τα μέτρα τόνωσης αποσύρθηκαν. Αυτή η επακόλουθη λιτότητα προκάλεσε σημαντικό οικονομικό κόστος, δημιουργώντας μια ακόμη νέα συναίνεση ενάντια στους κανόνες «δεν πρέπει να το κάνω» και υπέρ των δαπανών για την τόνωση της οικονομίας.

Η απάντηση στην πανδημία του COVID-19 έφερε μια νέα τροπή. Αρχικά, οποιοδήποτε ποσό κρατικών δαπανών φαινόταν κατάλληλο –πράγματι απαραίτητο– για να μετριαστούν οι βάναυσα καταστροφικές συνέπειες του lockdown. Κανείς δεν μπορούσε να διαφωνήσει με τη γενική οικονομική διάγνωση και οι κρατικές δαπάνες για την ανάπτυξη εμβολίων αποδείχθηκαν μοναδικά αποτελεσματικές, αποφέροντας τεράστιες οικονομικές αποδόσεις και αποτρέποντας έναν ανείπωτο αριθμό θανάτων και δαπανηρών νοσηλειών.

Η γρήγορη άφιξη των εμβολίων προκάλεσε μια γενική ευφορία σχετικά με το μετασχηματιστικό δυναμικό των δημόσιων δαπανών. Περισσότεροι άνθρωποι στράφηκαν στη δημόσια πολιτική για να διορθώσουν έναν φθαρμένο κοινωνικό ιστό, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι η κατάσταση απαιτούσε ακόμη περισσότερες δαπάνες. Οι ανησυχίες σχετικά με τα παραδοσιακά μακροοικονομικά πλαίσια, τους οικονομικούς κύκλους και τα κενά παραγωγής εξαλείφθηκαν.

Ακόμη και κάτω από τις ζοφερές συνθήκες του 2020, ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ μπόρεσε να διατηρήσει ένα σημαντικό επίπεδο δημοτικότητας αξιοποιώντας τη δύναμη των κρατικών δαπανών. Εκατομμύρια νοικοκυριά των ΗΠΑ έλαβαν επιταγές «διέγερσης» («stimmies») που κοσμούσε, μάλλον ασυνήθιστα, η υπογραφή του προέδρου. Ομοίως, ο Βρετανός πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον και οι συνάδελφοί του Συντηρητικοί σημείωσαν μια θεαματική εκλογική νίκη τον Δεκέμβριο του 2019, κάνοντας εκστρατεία με την υπόσχεση να αναζωογονήσουν τις παρακμάζουσες βόρειες βιομηχανικές περιοχές της Αγγλίας. Εκλέξτε έναν Τόρι και αποκτήστε ένα εργοστάσιο, υποσχέθηκαν.

Αυτό το μοντέλο «μπορώ να το κάνω» αντιπροσωπεύει μια καθυστερημένη απάντηση στη λογική των επιτοκίων και του χρέους κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 2010 – όταν τα χαμηλά επιτόκια έκαναν τον κρατικό δανεισμό αποτελεσματικά ελεύθερο – και θα μπορούσε να επαναληφθεί ευρέως σε όλο τον κόσμο. Η οικονομική απάντηση στον COVID-19 έμοιαζε με κινητοποίηση για πόλεμο, δημιουργώντας την εντύπωση ότι μια συντονισμένη ώθηση, όσο και να στοίχιζε, ήταν το μόνο που χρειαζόταν για να κερδίσουμε.

Όμως οι πόλεμοι είναι απρόβλεπτοι και η διάρκειά τους άγνωστη. Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος είναι γνωστό ότι δεν είχε τελειώσει μέχρι τα Χριστούγεννα του 1914. Οι πόλεμοι, όπως και οι ιοί, μπορούν να συνεχιστούν και να εγείρουν ερωτήματα για όλο το χρέος που έχει προκύψει. Μπορεί ποτέ να αποπληρωθεί;

Οι πόλεμοι και οι πανδημίες συχνά παρουσιάζουν επίσης θεαματικά παραδείγματα κακών δαπανών. Η σπάταλη δραστηριότητα ενόψει της αβεβαιότητας είναι αναπόφευκτη. Αλλά το ίδιο συμβαίνει και με την τελική συνειδητοποίηση ότι δεν υπήρχε «δωρεάν γεύμα»: οι δαπάνες για την πολεμική προσπάθεια αποκλείουν άλλες χρήσιμες επενδύσεις.

Οι συζητήσεις σχετικά με την καταλληλότητα των δημοσιονομικών δαπανών τροφοδοτούνται συχνά από πολιτικά σκάνδαλα – πολλά από τα οποία μπορεί να έχουν διακρατικό αντίκτυπο. Το τελευταίο παράδειγμα (που χρησιμεύει ως προειδοποίηση για σπάταλους αυταρχικούς ηγέτες παντού) προέρχεται από την Αυστρία, όπου ο Σεμπάστιαν Κουρτς παραιτήθηκε από πρωθυπουργός μετά από ισχυρισμούς ότι χρησιμοποίησε κυβερνητικά κονδύλια για να εξασφαλίσει θετική κάλυψη από τα μέσα ενημέρωσης για τον εαυτό του και τους πολιτικούς του συμμάχους.

Ο Κουρτς, πολιτικός που έχει κάνει καριέρα λόγω χαρισματικότητας και όχι πολιτικών ιδεών, μας υπενθυμίζει ότι οι σύγχρονες συζητήσεις για τον προϋπολογισμό τείνουν να είναι εξαιρετικά εξατομικευμένες. Το 1976, πολλοί παρατηρητές απέδωσαν την ξαφνική μεταστροφή του Κάλαχαν στη δημοσιονομική ορθότητα στην πνευματική πειστικότητα του γαμπρού του, του οικονομολόγου και δημοσιογράφου Πίτερ Τζέι.

Σήμερα, η πολιτική αβεβαιότητα στις Ηνωμένες Πολιτείες μπορεί να εντοπιστεί στις πεισματικές προσωπικότητες των γερουσιαστών Τζο Μάντσκιν της Δυτικής Βιρτζίνια και Κίρστεν Σινέμα της Αριζόνα. Στη Γερμανία, η αποφασιστική μετεκλογική διαμάχη είναι μεταξύ του Κρίστιαν Λίντνερ των φιλελεύθερων Δημοκρατών και του Ρόμπερτ Χάμπεκ των Πρασίνων για τη βασική θέση του υπουργού Οικονομικών. Και στο Ηνωμένο Βασίλειο, υπάρχει μια αναδυόμενη αντιπαλότητα μεταξύ του Τζόνσον και του Υπουργού Οικονομικών Σίσι Σουνάκ.

Η έμφαση σε προσωπικότητες και σκάνδαλα μπορεί να είναι εγγενές στοιχείο του πολιτικού θεάτρου, αλλά είναι άστοχη. Οι κυβερνήσεις αντιμετωπίζουν ουσιαστικά ζητήματα και επείγοντα καθήκοντα, από τον περιορισμό του ιού έως την πρόληψη της καταστροφικής κλιματικής αλλαγής.

Κανένας από αυτούς τους στόχους δεν μπορεί να επιτευχθεί απλώς μέσω γενικών δαπανών. Οι λύσεις απαιτούν ακριβώς στοχευμένα και κοστολογημένα μέτρα. Ενόψει μιας κολοσσιαίας πρόκλησης, δεν υπάρχει τίποτα χειρότερο από το να σπαταλάς περιορισμένους πόρους ή να ξοδεύεις μόνο για χάρη των δαπανών.

Το ερώτημα, λοιπόν, δεν είναι πόσα χρήματα υπάρχουν να δαπανηθούν, αλλά πώς μπορούν να δαπανηθούν καλύτερα τα χρήματα για να διασφαλιστεί ένα βιώσιμο μέλλον. Χρειαζόμαστε να εστιάσουμε περισσότερο, και να υπερβάλουμε λιγότερο.

Ο Χάρολντ Τζέιμς είναι καθηγητής Ιστορίας και Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον, είναι ο συγγραφέας του βιβλίου The War of Words: A Glossary of Globalization (Ο Πόλεμος τν Λέξεων: Ενα γλωσσάρι της Παγκοσμιοποίησης).