Άρθρο 16, το «κουμπί» του εμπορικού πολέμου Βρετανίας και ΕΕ

Στα «κάρβουνα» κάθεται η Κομισιόν και οι αρμόδιες υπηρεσίες της το τελευταίο διάστημα, καθώς μεγαλώνουν διαρκώς οι πιθανότητες το Λονδίνο να ενεργοποιήσει το Άρθρο 16 του Πρωτοκόλλου για τη Βόρειο Ιρλανδία που συνοδεύει τη συμφωνία για το Brexit. Έτσι, οι Βρυξέλλες, σε συνεργασία με τους «27», σχεδιάζουν από τώρα την απάντηση που θα πρέπει να δοθεί.

Η ΕΕ έχει μια σειρά επιλογές στη διάθεσή της και πρέπει να επιλέξει ποια θα ενεργοποιήσει. Θα είναι η έναρξη νέων διαπραγματεύσεων από μηδενική βάση ή θα προτιμήσει την κήρυξη ενός γενικευμένου εμπορικού πολέμου με το Ηνωμένο Βασίλειο, ώστε να πάρει ένα «μάθημα» και να σταματήσει να προβάλει διαρκώς νέα αιτήματα;

Ο βρετανικός εκβιασμός

«Ακούμε πολλά αναφορικά με το Άρθρο 16 αυτή την περίοδο. Ας μην υπάρχει αμφιβολία ότι η ενεργοποίησή του με στόχο την επαναδιαπραγμάτευση του Πρωτοκόλλου θα έχει σοβαρές συνέπειες», δήλωσε την περασμένη Παρασκευή ο αντιπρόεδρος της Κομισιόν, Μάρος Σέφκοβιτς, προειδοποιώντας τους Βρετανούς να μην προχωρήσουν σε αυτή την κίνηση.

«Δεν νομίζω ότι η ενεργοποίηση του Άρθρου 16 θα λύσει τη διαμάχη σε σχέση με το Πρωτόκολλο της Βόρειας Ιρλανδίας. Δεν είναι προς το συμφέρον των κοινοτήτων και των επιχειρήσεων στη Βόρεια Ιρλανδία. Αυτό που τους εξυπηρετεί είναι να λυθούν τα εκκρεμή ζητήματα», απάντησε και ο ηγέτης των Βρετανών Εργατικών, Κιρ Στάρμερ, όταν του τέθηκε σχετικό ερώτημα από το BBC – εμφανώς ανήσυχος και αρνούμενος να αποκαλύψει εάν θα στηρίξει την κυβέρνηση του Μπόρις Τζόνσον σε μια τέτοια περίπτωση.

Το Λονδίνο, όμως, αφήνει να εννοηθεί ότι έχει λάβει ήδη την απόφασή του και θα την υλοποιήσει εάν δεν γίνουν δεκτά τα αιτήματά του – σε ένα προφανή εκβιασμό προς τους πρώην εταίρους του στην ΕΕ. «Δεν πρόκειται να ενεργοποιήσουμε το Άρθρο 16 σήμερα, αλλά είναι ξεκάθαρα πάνω στο τραπέζι», όπως είπε ο επικεφαλής Βρετανός διαπραγματευτής, Ντέιβιντ Φροστ.

Δικλείδα ασφαλείας

Τι είναι, όμως, ακριβώς το Άρθρο 16, υπό ποιες συνθήκες μπορεί να ενεργοποιηθεί και ποιες θα είναι οι συνέπειες;

Με βάση τη συμφωνία και το Πρωτόκολλο του 2019, που φέρουν την υπογραφή του Τζόνσον, το Άρθρο 16 αποτελεί μια δικλείδα ασφαλείας για τα άμεσα εμπλεκόμενα μέρη. Μια δικλείδα την οποία κάθε πλευρά είναι σε θέση να ενεργοποιήσει μονομερώς, υπό την προϋπόθεση ότι θα αποδείξει πως έχουν προκληθεί «σοβαρές οικονομικές, κοινωνικές ή περιβαλλοντικές συνέπειες, οι οποίες δεν υποχωρούν ή ότι υπάρχει διατάραξη του εμπορίου».

Σύμφωνα με τη βρετανική πλευρά, όμως, αυτό συμβαίνει ήδη, ειδικά όσον αφορά στο εμπόριο, καθώς υπάρχουν σοβαρά προβλήματα στη ροή αγαθών με τη Βόρεια Ιρλανδία. Πρόκειται, όπως είναι γνωστό, για περιοχή η οποία αποτελεί τμήμα του Ηνωμένου Βασιλείου, ταυτόχρονα όμως όλοι έχουν δεσμευτεί ότι θα συνεχίσει να ανήκει στην ενιαία ευρωπαϊκή αγορά, όπως προβλέπει και η ειρηνευτική «Συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής».

Το «αγκάθι» του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου

Οι Βρυξέλλες φοβούνται, ωστόσο, ότι το Λονδίνο δεν θα περιοριστεί στο Άρθρο 16 αλλά θα θέσει «πακέτο» και άλλα αιτήματα, επιδιώκοντας ριζική αλλαγή ζωτικών πλευρών της συμφωνίας για το Brexit, προκαλώντας μια γενικευμένη σύγκρουση. Σημειώνουν δε ότι η στάση και στην εν εξελίξει διαμάχη με τη Γαλλία για τα δικαιώματα αλιείας στη Μάγχη φανερώνει ακριβώς αυτό.

Το βασικότερο από όλα τα εκκρεμή ζητήματα, πάντως, σύμφωνα τουλάχιστον με τις πληροφορίες που υπάρχουν, έχει να κάνει με τη δικαιοδοσία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου στην επίλυση των διαμαχών που θα προκύπτουν. Εδώ, οι Βρετανοί απαιτούν την αντικατάστασή του από ένα νέο μηχανισμό διαιτησίας – με την ΕΕ να το απορρίπτει κατηγορηματικά.

Σε κάθε περίπτωση, καθώς οι συνέπειες από την ενεργοποίηση του Άρθρου 16 δεν είναι άμεσες και προβλέπεται μια περίοδος διαπραγματεύσεων στη βάση των νέων δεδομένων, αρκετοί είναι εκείνοι που θεωρούν ότι ο Τζόνσον ίσως επιλέξει το «χαρτί» του Άρθρου 16 και της σύγκρουσης με την ΕΕ για άλλο λόγο: Όχι για να τα σπάσει πλήρως μαζί της, αλλά για να εκβιάσει εξελίξεις στο εσωτερικό του Ηνωμένου Βασιλείου, όπου είναι «στριμωγμένος».

Σχέδιο έκτακτης ανάγκης

Το σίγουρο είναι πως μια κατά μέτωπο οικονομική και εμπορική σύγκρουση θα προκαλούσε νέες σοβαρές συνέπειες και αναταράξεις και στις δύο πλευρές της Μάγχης. Παρά δε το γεγονός ότι οι Βρετανοί θα πλήττονταν περισσότερο, Γάλλοι, Βέλγοι και Ολλανδοί έχουν κάθε λόγο να ανησυχούν, εξαιτίας των σημαντικών δεσμών που τους συνδέουν με το Ηνωμένο Βασίλειο, που θα απειληθούν εφόσον το νέο πλαίσιο οδηγηθεί αντικειμενικά στο σημείο που θα διέπεται από τους γενικούς κανόνες του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου.

Αυτός είναι και ο λόγος που η Κομισιόν έχει ήδη «κλειδώσει» 5 δισ. ευρώ, τα οποία θα διατεθούν σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης για να καλυφθούν οι ζημιές που θα προκληθούν, κυρίως στις παραπάνω χώρες, από ένα «εμπορικό πόλεμο» με τους Βρετανούς.

Όμως, εάν ο πόλεμος ξεσπάσει, το ποσό αυτό θα αποδειχθεί πολύ μικρό μπροστά στις καταστροφές που θα προκληθούν.