Ενωμένες αντιπολιτεύσεις απέναντι σε αυταρχικούς ηγέτες

Με ποιον τρόπο μπορεί να αντιμετωπιστεί στις εκλογές ένας αυταρχικός ηγέτης; Τι γίνεται όταν έχει δημιουργήσει ένα πολιτικό πλαίσιο, στο οποίο είναι σχεδόν ανίκητος; Σε χώρες όπως η Ουγγαρία και η Τουρκία παρατηρείται τα τελευταία χρόνια μία ραγδαία υποχώρηση της Δημοκρατίας – το φαινόμενο έχει ονομαστεί democratic backsliding – σε σημείο, μάλιστα, που πλήττονται συστηματικά όχι μόνον αυτοί οι θεσμοί που δίνουν σε μια δημοκρατία τον φιλελεύθερο χαρακτήρα της, αλλά ακόμα και τα προαπαιτούμενα για την ύπαρξη δημοκρατικής πολιτείας. Ακόμα και οι μινιμαλιστικές προσεγγίσεις της Δημοκρατίας, όπως αυτή του Αυστριακού οικονομολόγου Γιόζεφ Σουμπέτερ, απαιτούν για να θεωρήσουν μία πολιτεία δημοκρατική την ύπαρξη ανταγωνισμού για τις θέσεις ευθύνης, δηλαδή να διενεργούνται εκλογές, ελεύθερες, ισότιμες και τακτικές.  Στις χώρες που αναφέρθηκαν λοιπόν, δεν είναι μόνον τα φιλελεύθερα χαρακτηριστικά της πολιτείας, όπως το Κράτος Δικαίου, που έχουν πληγεί από τις αυταρχικές κυβερνήσεις, αλλά και τα εκλογικά και πολιτικά συστήματα, με αποτέλεσμα να έχουν διαμορφωθεί συνθήκες ηγεμονίας των εκάστοτε κυβερνήσεων.

Παράδειγμα αποτελεί η Ουγγαρία. Από όταν ανέλαβε την διακυβέρνηση της χώρας ο Β. Όρμπαν, η κυβέρνηση, κατέχοντας τα δύο τρίτα των εδρών του Κοινοβουλίου, μπόρεσε να δημιουργήσει ένα νέο εκλογικό σύστημα, το οποίο ευνοεί σε πολύ μεγάλο βαθμό το μεγαλύτερο κόμμα· στην προκειμένη περίπτωση το Fidesz. Χαρακτηριστικά, καταργήθηκε ο δεύτερος εκλογικός γύρος με αποτέλεσμα να δημιουργείται μία κατάσταση, όπου ισχύει το αξίωμα «ο νικητής τα παίρνει όλα» (winner-takes-all), ενώ επιπλέον επανασχεδιάστηκαν οι εκλογικές περιφέρειες με στόχο την ανάμειξη αυτών που προτιμούν τα αντιπολιτευόμενα κόμματα με περιφέρειες στις οποίες κυριαρχεί το κυβερνών Fidesz. Είναι τέτοια, μάλιστα, η δυσαναλογία του εκλογικού συστήματος που το Fidesz κατόρθωσε να διατηρήσει την πλειοψηφία των δύο τρίτων στο Κοινοβούλιο τόσο το 2014 όσο και το 2018 παρά το γεγονός ότι καμία από τις δύο φορές δεν κατάφερε να ξεπεράσει το 50% των ψήφων.

Μία άλλη περίπτωση παντοδύναμου ηγέτη αποτελεί ο Πρόεδρος της Τουρκίας, Ρ. Τ. Ερντογάν. Αφού έγινε Πρόεδρος της χώρας,μετά από χρόνια στην Πρωθυπουργία, μετέφερε πολλές αρμοδιότητες από τον Πρωθυπουργό στον Πρόεδρο, ενώ στη συνέχεια μετέτρεψε το πολίτευμα της Τουρκίας από προεδρευόμενη σε προεδρική Δημοκρατία. Καταργώντας, μάλιστα, την θέση του Πρωθυπουργού και συγκεντρώνοντας όλο και περισσότερες εξουσίες στο πρόσωπο του Προέδρου, τον έκανε σχεδόν τον κεντρικότερο παίχτη στο πολιτικό σύστημα, ο οποίος μάλιστα δεν υπόκειται σε κανέναν έλεγχο από τη στιγμή που οι υπόλοιποι θεσμοί βρίσκονται ουσιαστικά υπό τον έλεγχό του.

Οι αλλαγές αυτές λοιπόν, σε συνδυασμό με μία επιθετική στάση που παρατηρείται και στις δύο χώρες εναντίον των μέσων ενημέρωσης και της ελευθερίας της έκφρασης, έχουν συντελέσει στην διαμόρφωση ενός πλαισίου μέσα στο οποίο είναι πολύ δύσκολο για την αντιπολίτευση να «ακουστεί» και επομένως να ανταγωνιστεί πραγματικά τις εκάστοτε κυβερνήσεις στις εκλογικές μάχες.

Απέναντι σε αυτήν την κατάσταση οι ηγέτες της αντιπολίτευσης και στις δύο χώρες έχουν αποφασίσει να αντιμετωπίσουν στις επερχόμενες εκλογές – μέχρι την ερχόμενη άνοιξη στην Ουγγαρία και μέχρι τον Ιούλιο του 2023 προεδρικές και βουλευτικές στην Τουρκία – τον Όρμπαν και τον Ερντογάν αντίστοιχα με διαφορετικό τρόπο σε σχέση με τις προηγούμενες αποτυχημένες προσπάθειες.

Έτσι λοιπόν, έξι αντιπολιτευόμενα κόμματα στην Ουγγαρία αντί να κατέλθουν μεμονωμένα στις εκλογές, αποφάσισαν να δημιουργήσουν έναν συνασπισμό με κοινό υποψήφιο ώστε να μπορέσουν να «εκθρονίσουν» τον επί σχεδόν 12 χρόνια πρωθυπουργό, Όρμπαν. Ο συγκεκριμένος σχηματισμός περιλαμβάνει σοσιαλιστικά, σοσιαλδημοκρατικά, πράσινα, φιλελεύθερα και συντηρητικά κόμματα και έχει ήδη επιλέξει τον Πίτερ Μάρκι-Ζάι, δήμαρχο μίας μικρής επαρχιακής πόλης, ως υποψήφιό του για την πρωθυπουργία. Έξι είναι και τα κόμματα τα οποία συζητούν τη δημιουργία αντιπολιτευτικού συνασπισμού για να αντιμετωπίσουν τον Ερντογάν στις εκλογές του 2023. Και στην Τουρκία οι συζητήσεις γίνονται ανάμεσα σε κόμματα με διαφορετικές τοποθετήσεις, όπως το συντηρητικό Καλό Κόμμα και το σοσιαλδημοκρατικό Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα.

Αντίστοιχος συνασπισμός κατάφερε τον Οκτώβριο να κερδίσει στις εκλογές στην Τσεχία και να απομακρύνει τον Αντρέι Μπάμπις από τον πρωθυπουργικό θώκο. Ενδεχομένως, αυτός να είναι ο μόνος τρόπος αντιμετώπισης αυταρχικών κυβερνήσεων και ηγετών που έχουν δημιουργήσει ένα σύστημα που ευνοεί τους ίδιους και εμποδίζει τους αντιπάλους τους να τους ανταγωνιστούν. Από την άλλη, πώς μπορεί να γεφυρωθεί η μεγάλη ιδεολογική απόκλιση των κομμάτων του συνασπισμού; Ακόμα και αν χάριν των εκλογών δημιουργείται ένα αντιπολιτευόμενο σχήμα, πόσο εύκολο θα ήταν κόμματα από όλο το ιδεολογικό τόξο να συμφωνήσουν σε ένα κοινό κυβερνητικό πρόγραμμα και να το εφαρμόσουν;