Βrain regain – Ποιοι και γιατί ετοιμάζουν βαλίτσες επιστροφής στην Ελλάδα

Να επιστρέψουν στην Ελλάδα επιθυμούν πλέον δεκάδες επιστήμονες που είχαν μεταναστεύσει στο εξωτερικό στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης.

Αρκετοί Έλληνες επιχειρούν το μεγάλο βήμα και επιστρέφουν σε μια χώρα αρκετά διαφορετική από εκείνη που άφησαν πριν χρόνια.

Για την τάση επιστροφής των νέων και για το… πέρασμα από την εποχή του brain drain σε αυτήν του brain regain μιλούν στον ΟΤ ο πρόεδρος του Μη Κερδοσκοπικού Σωματείου Brain Regain Κωνσταντίνος Κεσεντές και η συνιδρύτρια Πόπη Καλαϊτζή.

«Για να επιτευχθεί το «brain gain» στο σημερινό παγκόσμιο και άκρως ανταγωνιστικό οικονομικό περιβάλλον, αναγκαία προϋπόθεση είναι η ύπαρξη ποιοτικών θέσεων εργασίας σε σύγχρονες επιχειρήσεις, οι οποίες εξασφαλίζουν ελκυστικές αμοιβές και δυνατότητες επαγγελματικής εξέλιξης», τονίζει μεταξύ άλλων ο κ. Κεσεντές.

Διαβάστε επίσης: Μητσοτάκης: Το brain drain αντιστρέφεται σε brain gain

Από την πλευρά της, η κ. Καλαϊτζή σημειώνει ότι «από την ανάλυση των χαρακτηριστικών των ατόμων που δήλωσαν ότι επιθυμούν να επιστρέψουν άμεσα στην Ελλάδα προκύπτει ότι ανήκουν στις ηλικιακές ομάδες 25-34 και 45-54, εργάζονται στο εξωτερικό λιγότερο από 6 χρόνια και στην πλειονότητα τους έχουν την οικογένεια και τα παιδιά τους στην Ελλάδα».

– Ποια είναι η άποψή σας, για την τεράστια διαρροή επιστημόνων προς το εξωτερικό που παρατηρείται και κορυφώθηκε τα τελευταία χρόνια;

Κ. Κεσεντές: Πρώτα απ’ όλα οφείλουμε να επισημάνουμε ότι η κινητικότητα των Ελλήνων επιστημόνων είναι ένα διαχρονικό φαινόμενο. Σε αυτό άλλωστε οφείλεται το γεγονός της σημαντικής -δυσανάλογης σε σχέση με τον πληθυσμό της χώρας μας- παρουσίας Ελλήνων επιστημόνων σε θέσεις υψηλής ευθύνης παγκοσμίως. Την περίοδο της οικονομικής κρίσης το φαινόμενο πήρε μαζικές διαστάσεις και σχεδόν 500.000  Έλληνες πολίτες, στην πλειοψηφία απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, έφυγαν από τη χώρα αναζητώντας ευκαιρίες για την επαγγελματική τους εξέλιξη.

Μια πρώτη ανάγνωση του φαινομένου αποτελεί η διαπίστωση ότι ένα μεγάλο ποσοστό αυτών των 500.000 ατόμων, οι οποίοι πιθανότατα δεν θα μπορούσαν να απασχοληθούν στην Ελλάδα την περίοδο της οικονομικής κρίσης, κατάφεραν να εξασφαλίσουν στο εξωτερικό ικανοποιητικά αμειβόμενες θέσεις εργασίας που αντιστοιχούσαν στα προσόντα τους. Εκτός από το προφανές οικονομικό όφελος για τους ιδίους και τις οικογένειες τους (πολλές εκ των οποίων εξακολουθούν να διαμένουν στην Ελλάδα), η εργασία στο εξωτερικό τους παρείχε τη δυνατότητα ατομικής εξέλιξης στους τομείς εξειδίκευσης τους αλλά και απόκτησης εμπειρίας από σύγχρονα εργασιακά περιβάλλοντα.

Η πραγματική ζημία στη χώρα θα επέλθει εάν τα άτομα αυτά αποφασίσουν να μείνουν μόνιμα στο εξωτερικό. Εφόσον επιστρέψουν στην Ελλάδα, αποτελούν πολύτιμο κεφάλαιο για την ανάπτυξη των ελληνικών επιχειρήσεων και της οικονομίας γενικότερα δεδομένου ότι έχουν αποκτήσει εμπειρία τόσο από τις αγορές του εξωτερικού, όσο και με την εξοικείωσή τους με άλλες νοοτροπίες και κουλτούρες.

Προφανώς, όπως συνέβαινε πάντα, ένα ποσοστό όσων έφυγαν από τη χώρα θα παραμείνει στο εξωτερικό για διάφορους λόγους. Ειδικότερα, επιστήμονες και ακαδημαϊκοί που δραστηριοποιούνται σε τομείς αιχμής είναι φυσιολογικό να προτιμήσουν να παραμείνουν σε ερευνητικά κέντρα και επιχειρήσεις στις οποίες τους δίνεται η δυνατότητα να εξελίξουν το επιστημονικό τους έργο.

Όπως είναι αντιληπτό, μια τέτοια επιλογή δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη και την αποκοπή τους από την Ελλάδα, στην οποία μπορεί να εξακολουθούν να είναι ωφέλιμοι από το εξωτερικό. Το παραδείγμα εκατοντάδων, διεθνούς εμβέλειας, Ελλήνων επιστημόνων και ακαδημαϊκών οι οποίοι διαπρέπουν στο εξωτερικό και εξακολουθούν να συμμετέχουν στα δρώμενα της παρτίδας αποτελούν την επιβεβαίωση αυτού.

– Ποιες χώρες έχουν απορροφήσει περισσότερο τις νέες Ελληνίδες και Έλληνες;

Κ. Καλαϊτζή: Η πλειοψηφία των Ελλήνων του εξωτερικού που απάντησαν στο ερωτηματολόγιο της έρευνάς μας «θα επέστρεφα αν…» διαμένει και εργάζεται στην Ηνωμένο Βασίλειο, σε ποσοστό 30.1% και ακολουθούν η Γερμανία με 12.4%, η Κύπρος 11.1%, η Ελβετία 7%, η Ολλανδία 6.7%, το Βέλγιο 5.7%, οι ΗΠΑ 4.4%, και τα ΗΑΕ 3.2%. Το ίδιο περίπου μοτίβο παρατηρείται και στην κατανομή των Ελλήνων του εξωτερικού που έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον για επιστροφή στην Ελλάδα μέσω της πλατφόρμας BrainReGain. Συγκεκριμένα  το 39% διαμένει και εργάζεται στο Ηνωμένο Βασίλειο και ακολουθεί η Γερμανία με 18%.

Αδιαμφισβήτητα οι χώρες αυτές, χάριν της ισχυρών τους οικονομιών, παρέχουν ένα ελκυστικό πλαίσιο συνθηκών ζωής, απασχόλησης και αμοιβών ενώ παράλληλα έχουν αναπτύξει ένα ειδικό πλέγμα μέτρων που διευκολύνουν την μετανάστευση και την απασχόληση, γεγονός που τις καθιστούν ελκυστικές για τους Έλληνες που αποφάσισαν να αναζητήσουν απασχόληση εκτός Ελλάδας.

– Πώς θα μπορούσε η Ελλάδα  να περιορίσει το φαινόμενο της «φυγής εγκεφάλων»;

Π. Καλαϊτζή: Τα τελευταία χρόνια οι αρνητικές συνθήκες που οδήγησαν στη γιγάντωση του φαινομένου της «φυγής εγκεφάλων» έχουν σημαντικά εξομαλυνθεί. Η χώρα δεν βρίσκεται πλέον σε κατάσταση οικονομικής κρίσης και τα πρώτα σημάδια της ανάπτυξης είναι ήδη ορατά. Αυτή η νέα πραγματικότητα από μόνη της έχει οδηγήσει στον περιορισμό του φαινομένου σε διαχειρίσιμα επίπεδα. Σε αυτό βέβαια συνέβαλε και η υγειονομική κρίση που προκλήθηκε εξαιτίας την πανδημίας COVID-19 και δυσχέραινε πολύ την μετακίνηση των πληθυσμών. Είναι βέβαιο ότι ένα σημαντικό μέρος αυτών που επιθυμούσαν να μετεγκατασταθούν σε άλλες χώρες άλλαξαν τα σχέδια τους και προτίμησαν να παραμείνουν στην Ελλάδα κοντά στους οικείους τους. Εξαίρεση αποτέλεσαν οι επαγγελματίες του κλάδου υγείας για του οποίους υπήρξε μεγάλη ζήτηση από χώρες της Βορείου Ευρώπης.

Διαβάστε επίσης: Η αγορά εργασίας, το brain drain και η «κυκλική» μετανάστευση

Προφανώς είναι εξαιρετικά σημαντικό να συνεχιστεί η αναπτυξιακή πορεία της χώρας για να διατηρηθεί σε χαμηλά επίπεδα η μετακίνηση των «εγκεφάλων». Άλλωστε αυτή η περιορισμένη μετακίνηση, όπως ανέφερε και κ κ.Κεσεντές, μπορεί να συμβάλλει θετικά στην εξέλιξη της χώρας μας.

Το στοίχημα πλέον είναι η αντιστροφή του «brain drain» με τον επαγγελματικό επαναπατρισμό όσων εγκατέλειψαν τη χώρα την περίοδο της οικονομικής κρίσης. Αυτό άλλωστε αποτελεί έναν από τους βασικούς στόχους της πρωτοβουλίας BrainReGain.

– Μπορεί το «brain drain» να γίνει «brain gain»;

Κ. Κεσεντές: Με συγκεκριμένες προϋποθέσεις η απάντηση είναι: ασφαλώς ναι!

Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος, στο σημερινό παγκόσμιο και άκρως ανταγωνιστικό οικονομικό περιβάλλον, αναγκαία προϋπόθεση είναι η ύπαρξη ποιοτικών θέσεων εργασίας σε σύγχρονες επιχειρήσεις, οι οποίες εξασφαλίζουν ελκυστικές αμοιβές και δυνατότητες επαγγελματικής εξέλιξης. Τέτοιες θέσεις εργασίας μπορούν να δημιουργηθούν μόνο μέσα από την αλλαγή του οικονομικού υποδείγματος της χώρας με έμφαση στην προώθηση της καινοτομίας και στις επενδύσεις σε κλάδους υψηλής προστιθέμενης αξίας.

Αντίστοιχα, για την επιστροφή των ακαδημαϊκών «εγκεφάλων» είναι πολύ σημαντική η αναβάθμιση των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων -δημοσίων και ιδιωτικών- με ιδιαίτερη έμφαση στην εξωστρέφεια, την έρευνα και την διασύνδεση τους με την πραγματική οικονομία.

Παράλληλα, δεν πρέπει να παραβλέψουμε το σημαντικό ρόλο που διαδραματίζει στην απόφαση για επιστροφή, το επίπεδο της ποιότητας ζωής που προσφέρεται στη χώρα μας. Τα προβλήματα στον τομέα της παροχής υπηρεσιών υγείας και εκπαίδευσης όπως επίσης τα θέματα της έλλειψης αξιοκρατίας και των δυσλειτουργιών στην απονομή της δικαιοσύνης πολλές φορές υπερκεράζουν τα αναμφισβήτητα πλεονεκτήματα που έχει το φυσικό περιβάλλον της χώρας μας και ο Ελληνικός τρόπος ζωής.

Εν κατακλείδι απαιτείται η δημιουργία μιας νέας, καλύτερης εκδοχής της χώρας μας που θα είναι πιο παραγωγική, πιο δίκαιη, πιο πράσινη, πιο ψηφιακή και πιο εξωστρεφής. Τα τελευταία χρόνια υπάρχουν ενθαρρυντικές εξελίξεις προς αυτή την κατεύθυνση (όπως η ενεργοποίηση σημαντικών επενδυτικών σχεδίων, η αλματώδης ανάπτυξη της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, η συστηματική προσέγγιση της νεοφυούς επιχειρηματικότητας μέσω του Elevate Greece, οι φορολογικές ελαφρύνσεις κ.α.), ενώ η ευκαιρία που ακούει στο όνομα Ταμείο Ανάκαμψης & Ανθεκτικότητας αποτελεί μια ιστορική πρόκληση για όλους μας. Είναι σημαντικό να αξιοποιήσουμε αυτή την ευκαιρία, η οποία όχι μόνο θα μετατρέψει το «brain drain» σε «brain gain» αλλά θα καταστήσει την Ελλάδα πόλο έλξης επιστημόνων από άλλες χώρες.

– Υπάρχει τάση επιστροφής των νέων το τελευταίο διάστημα; Τι δείχνουν τα στοιχεία;

Κ. Κεσεντές:  Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας «θα επέστρεφα αν…» που διενεργήσαμε μεταξύ των Ελλήνων του εξωτερικού το 60% των ερωτηθέντων δηλώνουν αυξημένη επιθυμία να επιστρέψουν μόνιμα στην Ελλάδα. Επιπλέον η έρευνα αναδεικνύει ότι αυτή η επιθυμία επιστροφής έχει μεγαλώσει τα τελευταία 1-2 χρόνια.

Αξίζει όμως να επικεντρωθούμε σε ένα σημαντικό εύρημα της έρευνας που αφορά τον προσδιορισμό του χρόνου της επιθυμητής επιστροφής τους.

Το 31% επί του συνόλου των ερωτηθέντων δηλώνει ότι επιθυμεί να επιτρέψει στη χώρα άμεσα ή εντός του επόμενου έτους, ένα 24.4% σε 2-4 χρόνια, το 20.1% σε περισσότερο από 5 χρόνια και το 24.4% μετά τη συνταξιοδότηση. Δηλαδή, εάν κάνει κανείς μια απλουστευμένη αναγωγή, μεταξύ των 500.000 ατόμων που έφυγαν από τη χώρα την περίοδο της οικονομικής κρίσης, υπάρχουν περίπου 150.000 που επιθυμούν -υπό προϋποθέσεις- να επιστρέψουν στην Ελλάδα μέσα στον επόμενο ένα χρόνο.

Κατά τη γνώμη μας, αυτό αποτελεί μια σημαντικότατη ευκαιρία για τη χώρα και μια πρόκληση για την Πολιτεία η οποία καλείται να προχωρήσει σε άμεσες παρεμβάσεις που θα διευκολύνουν την απόφαση της επιστροφής τους. Αντίστοιχα για τις υπόλοιπες κατηγορίες απαιτούνται μεσοπρόθεσμες παρεμβάσεις που θα διευκολύνουν την επιστροφή τους.

Όμως, ανέφερα παραπάνω, η αναγκαία προϋπόθεση επιστροφής είναι η ύπαρξη ποιοτικών θέσεων εργασίας. Σε αυτό ακριβώς το θέμα, επικεντρώθηκε η έρευνας μας «θα προσλάμβανα αν…» ,η οποία έγινε σε 200 μεσαίες και μεγάλες Ελληνικές επιχειρήσεις. τα αποτελέσματα της οποίας είναι εξαιρετικά ενθαρρυντικά. Σύμφωνα με  αυτήν, το 83.4% των επιχειρήσεων σχεδιάζουν να προχωρήσουν σε προσλήψεις τους επόμενους 12 μήνες.

Επίσης το 81.7% θεωρεί πως υπάρχουν σημαντικά πλεονεκτήματα από την πρόσληψη Ελλήνων του εξωτερικού,  βασικότερα εκ των οποίων είναι η διευρυμένη οπτική και κρίση, η διεθνής εμπειρία και η πρόσβαση σε τεχνογνωσία που το στέλεχος απέκτησε κατά τα χρόνια εργασίας του στο εξωτερικό. Μεγάλο ενδιαφέρον έχουν και οι απαντήσεις των επιχειρήσεων αναφορικά με το ποια από τα στοιχεία που επιθυμούν οι Έλληνες του εξωτερικού προκειμένου να επιστρέψουν, θα ήταν διατεθειμένες οι εγχώριες εταιρείες να τους προσφέρουν. Σ

τις πρώτες θέσεις κατατάσσονται η δυνατότητα προσωπικής εξέλιξης (69,7%), η παροχή ενός περιβάλλοντος αξιοκρατικής αξιολόγησης (65,1%), αλλά και η παροχή εργασιακών συνθηκών εφάμιλλου επιπέδου σε σχέση με το εξωτερικό (53,7%). Από τις εναλλακτικές κατηγορίες κινήτρων που κλήθηκαν να επιλέξουν, στην πρώτη θέση κατατάχθηκαν η παροχή πρόσθετων οικονομικών παροχών (32,6%), η υποβοήθηση στις γραφειοκρατικές διαδικασίες και τις διαδικασίες μετεγκατάστασης των Ελλήνων κατά τον επαναπατρισμό τους (18,3% και 11,4% αντίστοιχα).

– Ποιοι και γιατί επιστρέφουν;

Π. Καλαϊτζή: Από την ανάλυση των χαρακτηριστικών των ατόμων που δήλωσαν στην έρευνα μας ότι επιθυμούν να επιστρέψουν άμεσα στην Ελλάδα προκύπτει ότι ανήκουν στις ηλικιακές ομάδες 25-34 και 45-54, εργάζονται στο εξωτερικό λιγότερο από 6 χρόνια και στην πλειονότητα τους έχουν την οικογένεια και τα παιδιά τους στην Ελλάδα.

Οι κύριοι επαγγελματικοί κλάδοι που προέρχονται είναι η τεχνολογία και τα FMCG (Fast Moving Consumer Goods) ενώ όσον αφορά το μορφωτικό επίπεδο δε βρέθηκε να παίζει κανένα σημαντικό ρόλο στην προθυμία επιστροφής.

Αξιοσημείωτο στοιχείο είναι η χώρα διαμονής στο εξωτερικό, όπου οι εργαζόμενοι στη Γερμανία, Βέλγιο και Ελβετία επιθυμούν περισσότερο να επιτρέψουν σε σχέση με αυτούς που εργάζονται στο Ηνωμένο Βασίλειο, Κύπρο και Σουηδία.

Ερμηνεύοντας τα ευρήματα, προκύπτει ότι οι πλειοψηφία των ατόμων που είναι αποφασισμένοι να επιτρέψουν είναι άτομα που δραστηριοποιούνται σε δυναμικούς κλάδους της οικονομίας, έχουν αποκτήσει 3-6 χρόνια εργασιακή εμπειρία στο εξωτερικό και επιθυμούν να σμίξουν ξανά με τις οικογένειες τους που ζουν στην Ελλάδα.

– Ποιοι είναι οι στόχοι της πρωτοβουλίας BrainReGain – Ελληνισμός Εν Δράσει;

Κ. Κεσεντές: Ο Ελληνισμός Εν Δράσει συμπυκνώνει το όρμα μας να κινητοποιήσουμε τους απανταχού Έλληνες για να συμμετέχουμε όλοι μαζί στη δημιουργία μιας ισχυρής Ελλάδας για τις επόμενες γενναίες.

Ειδικότερα, η αναστροφή του brain drain αποτελεί για μας ύψιστη προτεραιότητα και όπως αναλύσαμε παραπάνω, πιστεύουμε ότι οι συνθήκες έχουν ωριμάσει για να επιταχυνθεί η επιστροφή των Ελλήνων που έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τη χώρα αναζητώντας ευκαιρίες για την πραγματοποίηση των ονείρων τους.

Σε αυτό το πλαίσιο, με σύνθημα το «θέλουμε πολλούς για να φέρουμε πίσω περισσότερους»,  επιδιώκουμε συνεργασίες με κάθε συλλογική ή ατομική προσπάθεια, εντός ή εκτός της χώρας, που είναι στην ίδια κατεύθυνση με το όραμα μας, για να συνενώσουμε τις προσπάθειες μας δημιουργώντας ένα ισχυρό δίκτυο που θα κάνει τα όνειρα μας πραγματικότητα.

Άλλωστε όπως όλοι γνωρίζουμε, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, χαρακτηριστικό του Ελληνισμού αποτέλεσε η ικανότητα του να μην περιορίζεται στα στενά γεωγραφικά όρια της Ελλάδας και να μεγαλουργεί δημιουργώντας δίκτυα που επεκτείνονται στις πέντε ηπείρους.