Κισίντα δώστα όλα! – Ο «νέος καπιταλισμός» της Ιαπωνίας

Οι περισσότερες κυβερνήσεις και κεντρικές τράπεζες του ανεπτυγμένου καπιταλιστικού κόσμου βρίσκονται ήδη σε τροχιά περιορισμού των μέτρων στήριξης και της άνευ όρων παροχής ρευστότητας. Η αιτία είναι ότι, όπως εκτιμούν, η κρίση της πανδημίας οδεύει προς το τέλος της – παρά τη σφοδρότητα του νέου κύματος – ενώ οι οικονομίες κινδυνεύουν από «υπερθέρμανση».

Η Ιαπωνία, ωστόσο, εξακολουθεί να κινείται προς την αντίθετη κατεύθυνση. Το απέδειξε, άλλωστε, και με το καινούριο πακέτο στήριξης της οικονομίας που παρουσίασε ο νέος πρωθυπουργός της, Φούμιο Κισίντα, το οποίο αποδείχθηκε πιο γενναιόδωρο από ό,τι ανέμεναν οι περισσότεροι αναλυτές: Σχεδόν μισό τρισ. δολάρια (ή κάπου 50 τρισ. γεν) θα διατεθούν με τη μορφή άμεσων παροχών στα νοικοκυριά (κυρίως αυτά με παιδιά κάτω των 8 ετών), για στήριξη των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, για πριμοδότηση των αυξήσεων στους μισθούς και για τα πανεπιστήμια.

«Πακέτα» όσο το 25% του ΑΕΠ

Έτσι, στη διετία από την αρχή της πανδημίας, η Ιαπωνία θα έχει διαθέσει συνολικά 1,25 τρισ. δολάρια, ποσό που αντιστοιχεί σε πάνω από το 25% του ΑΕΠ της τρίτης μεγαλύτερης οικονομίας παγκοσμίως. Όσο για τη χρηματοδότηση των αλλεπάλληλων «πακέτων», επιτυγχάνεται με επέκταση του δανεισμού, με αποτέλεσμα το δημόσιο χρέος της χώρας να έχει εκτοξευτεί σχεδόν στο 270% του ΑΕΠ – το υψηλότερο σε όλο τον πλανήτη.

Παρ’ όλα αυτά, η αλήθεια είναι ότι αρκετοί αμφισβητούν κατά πόσο η συγκεκριμένη στρατηγική είναι η ενδεδειγμένη για την αντιμετώπιση της νέας κρίσης. Επικρίνοντας, ταυτόχρονα, σφοδρά τον Κισίντα για το νέο «πακέτο» που εξήγγειλε.

Όπως χαρακτηριστικά σημειώνουν, οι συνεχείς ενέσεις ρευστότητας από το κράτος – ακόμη και πριν την πανδημία – δεν έχουν καταφέρει καμία στιγμή να «απογειώσουν» την οικονομία της Ιαπωνίας, η οποία δείχνει να έχει εισέλθει εδώ και καιρό σε μια φάση αδύναμης ανάπτυξης. Προκαλούν δε, προσθέτουν, περισσότερο κακό παρά καλό, διαιωνίζοντας τις υπάρχουσες αδυναμίες.

Οι Ιάπωνες θέλουν αλλαγή

Το σίγουρο, σε κάθε περίπτωση, είναι ότι πλέον τίθεται υπό αμφισβήτηση συνολικά το ιαπωνικό μοντέλο, τόσο στην οικονομία και την επιχειρηματική διακυβέρνηση όσο και σε πολιτικό επίπεδο. Δεν είναι τυχαίο ότι, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του ινστιτούτου Pew, η Ιαπωνία είναι μία από τις έξι χώρες (μαζί με ΗΠΑ, Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία και Ελλάδα) στις οποίες πάνω από το ήμισυ του πληθυσμού επιθυμεί να υπάρξουν «μείζονες αλλαγές ή και πλήρης μεταρρύθμιση του πολιτικού και οικονομικού συστήματος, καθώς και του συστήματος υγείας».

Ίσως να είναι αυτός ο λόγος που έκανε τον Κισίντα να μιλήσει για τον «νέο καπιταλισμό» που, κατά την άποψή του, έχει ανάγκη η Ιαπωνία, που στόχο θα έχει να περιορίσει τις εισοδηματικές ανισότητες. Κι αυτό παρά το ότι, όπως τον κατηγορούν οι επικριτές του, δεν έχει δώσει επαρκείς διευκρινίσεις, ούτε έχει παρουσιάσει λεπτομέρειες ώστε να καταλάβουμε τι ακριβώς εννοεί.

Οι εκδοχές του «νέου καπιταλισμού»

Η αλήθεια είναι ότι δεν πρόκειται για καινούριο όρο. Για του λόγου το αληθές, ο Ρίτσαρντ Σένετ – ο οποίος το 2006 κυκλοφόρησε το βιβλίο με τίτλο «Η Κουλτούρα του Νέου Καπιταλισμού» – είχε μιλήσει γι’ αυτόν ήδη από το τέλος της δεκαετίας του 1990. Ωστόσο, όλα δείχνουν ότι το μόνο κοινό με αυτά που πρεσβεύει σήμερα ο Κισίντα είναι ο όρος – μιας και στο περιεχόμενο, ο Σένετ εννοούσε κάτι παντελώς διαφορετικό και μάλλον αντίθετο από ένα μοντέλο που στηρίζεται στις αέναες δημόσιες επενδύσεις και τον πιο καθοριστικό ρόλο του κράτους και του κεντρικού σχεδιασμού και την (μερική έστω) αναδιανομή εισοδήματος προς τους «κάτω».

Από τότε μέχρι σήμερα, επίσης, πολλοί έχουν μιλήσει για την ανάγκη ενός «νέου καπιταλισμού». Όπως, για παράδειγμα, ο Μάρκ Μπένιοφ ο οποίος, σε άρθρο του στους New York Times τον Οκτώβριο του 2019, διαπίστωνε ότι «εγώ, ως καπιταλιστής, πιστεύω πως έχει έρθει η ώρα να πούμε δυνατά αυτό που όλοι γνωρίζουμε πως είναι αλήθεια: Ο καπιταλισμός, όπως τον γνωρίζουμε, έχει πεθάνει».

Ούτε αυτοί, πάντως, είναι βέβαιο ότι συμφωνούν με ό,τι έχει ο Κισίντα στο μυαλό του – και πώς θα μπορούσαν, εξάλλου, από τη στιγμή που δεν το γνωρίζουν; «Ουδείς, από τους ηγέτες των ιαπωνικών επιχειρήσεων μέχρι εκείνους που απαρτίζουν το συμβούλιο του νέου καπιταλισμού που συγκρότησε ο Κισίντα, φαίνεται να έχει ιδέα τι ακριβώς εννοεί. Όποιες δε και αν είναι οι αλλαγές που θα κάνει, είναι απίθανο να αποδειχθούν ριζοσπαστικές», σημείωνε ο Economist στο πρώτο τεύχος του Νοεμβρίου, μετά την εκλογική νίκη του Κισίντα και του Φιλελεύθερου Δημοκρατικού Κόμματος (LDP) του οποίου ηγείται.

Ο Κισίντα και ο… Άνταμ Σμιθ

«Καταλαβαίνει, άραγε, έστω και πώς λειτουργεί ο καπιταλισμός;», αναρωτήθηκε πρόσφατα – μέσω Twitter και με αρκετή δόση ειρωνείας – ο Χιρόσι Μικιτάνι, επικεφαλής του ομίλου Rakuten, που είναι η ιαπωνική απάντηση στην Amazon. «Η ανάπτυξη της Ιαπωνίας δεν είναι τόσο ισχυρή ώστε να αναδιανείμει πλούτο» προς τους εργαζόμενους, ισχυρίστηκε από την πλευρά του ο επενδυτής Άγια Μουρακάμι, μιλώντας στο BBC.

Όσο για τις αγορές, εξέφρασαν τη… γνώμη τους με μια πτώση διαρκείας στο χρηματιστήριο από τη στιγμή που ο νυν πρωθυπουργός ανέλαβε επικεφαλής του LDP, που έκανε αρκετούς αναλυτές να κάνουν λόγο για «το σοκ του Κισίντα».

Ο Κισίντα, λοιπόν, χρωστά αρκετές… εξηγήσεις και πρέπει να δώσει αποδείξεις για όσα ισχυρίζεται. Χωρίς, μάλιστα, να διαθέτει την πολυτέλεια του χρόνου, καθώς η Ιαπωνία βρίσκεται σε κρίσιμο μεταίχμιο. Ο καπιταλισμός, ωστόσο, οφείλει περισσότερες εξηγήσεις.

Ό,τι και να λέει ο Ιάπωνας πρωθυπουργός και όποια κατάληξη και αν έχει η πολιτική του, 250 χρόνια μετά τη δημοσίευση του ιστορικού βιβλίου του Άνταμ Σμιθ, «Ο Πλούτος των Εθνών», πολλά έχουν αλλάξει. Αφήστε που σήμερα δεν υφίσταται ένα υπαρκτό αντίπαλο σύστημα για να του ρίξει την ευθύνη και να συγκριθεί μαζί του…