Γιατί έχουν σημασία οι προεδρικές εκλογές στην Ιταλία

Project Syndicate

Τον Ιανουάριο του 2022, το ιταλικό κοινοβούλιο (μαζί με περιφερειακούς εκπροσώπους) θα διεξαγάγει μυστικές ψηφοφορίες για να εκλέξει τον επόμενο πρόεδρο της χώρας και η επιλογή του θα έχει πολύ ευρύτερες επιπτώσεις από ό,τι αντιλαμβάνονται οι περισσότεροι. Στην πραγματικότητα, προσδιορίσαμε τις ιταλικές προεδρικές εκλογές ως μία από τις τρεις ψήφους που θα μπορούσαν να καθορίσουν την τύχη της Ευρωπαϊκής Ένωσης τα επόμενα χρόνια – οι άλλες δύο είναι οι γερμανικές ομοσπονδιακές εκλογές που πραγματοποιήθηκαν τον Σεπτέμβριο και οι γαλλικές προεδρικές και κοινοβουλευτικές εκλογές τον προσεχή Απρίλιο και τον Ιούνιο, αντίστοιχα.

Γενικά πιστεύεται ότι ο Ιταλός πρόεδρος εκτελεί μόνο τελετουργικό ρόλο (όπως ο Γερμανός πρόεδρος). Στην πραγματικότητα, αν και το ιταλικό σύνταγμα καθορίζει το πολίτευμα ως κοινοβουλευτική δημοκρατία –με την κυβέρνηση να εξαρτάται από την εμπιστοσύνη του εκλεγμένου νομοθετικού σώματος– το σύστημα αυτό επικρατεί μόνο σε περιόδους σχετικής «ηρεμίας». Όταν το πολιτικό σύστημα κυριαρχείται από καλά λειτουργικά κόμματα που είναι ικανά να εξασφαλίσουν σταθερή πλειοψηφία στο κοινοβούλιο, ο ρόλος του προέδρου είναι σχετικά περιθωριακός. Αλλά σε «ταραχώδεις» περιόδους, όταν το πολιτικό σύστημα είναι αδύναμο και ανίκανο να προσφέρει βιώσιμες λύσεις, ο πρόεδρος γίνεται «από μηχανής θεός» (deus ex machine).

Τα δύο πιο σημαντικά εργαλεία που έχει στη διάθεση του ο πρόεδρος είναι η εξουσία να διορίζει τον πρωθυπουργό και να εγκρίνει το πρωθυπουργικό υπουργικό συμβούλιο, και την εξουσία να διαλύσει το κοινοβούλιο αφού έχει «ακούσει» τους προέδρους των δύο νομοθετικών σωμάτων. Επιπλέον, ως ο υπογράφων όλων σχεδόν των νόμων και διαταγμάτων, ο Ιταλός πρόεδρος έχει επίσης την εξουσία να στείλει τη νομοθεσία πίσω στο κοινοβούλιο. Ο πρόεδρος υπηρετεί επίσης ως αρχηγός του στρατού και ως επικεφαλής του διοικητικού οργάνου του δικαστικού σώματος.

Λόγω αυτών των ρόλων, έχει από καιρό αναγνωριστεί ότι υπάρχουν δύο γραμμές εξουσίας στην Ιταλία. Επικεφαλής της πρώτης είναι ο πρωθυπουργός, ο οποίος ασκεί την εξουσία μέσω των υπουργών της κυβέρνησης και του ευρύτερου πολιτικού συστήματος. Ο πρωθυπουργός είναι επίσημα υπεύθυνος για τις εσωτερικές υποθέσεις και έχει τον μεγαλύτερο αντίκτυπο στην καθημερινή ζωή των πολιτών. Η πολιτική νομιμότητα είναι το κλειδί για τη λειτουργία αυτού του αξιώματος.

Η δεύτερη γραμμή εξουσίας είναι περισσότερο θεσμική (και σιωπηρή) παρά πολιτική. Ο πρόεδρος είναι υπεύθυνος για τη σχέση της Ιταλίας με την Ευρώπη (συμπεριλαμβανομένης της τήρησης των συνθηκών και των κανόνων της ΕΕ) και με συμμάχους όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες. Ο πρόεδρος ασκεί επιρροή μέσω των τεχνοκρατικών δομών του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών, ιδιαίτερα του παντοδύναμου Λογιστηρίου του Κράτους (Ragioneria Generale dello Stato) και της Τράπεζας της Ιταλίας. Σε προηγούμενες περιπτώσεις, όταν το ιταλικό πολιτικό σύστημα φαινόταν να στρέφεται προς λαϊκιστικές αντιευρωπαϊκές θέσεις, ήταν ο πρόεδρος που διαβεβαίωσε τους συμμάχους για τη συνεχιζόμενη δέσμευση της χώρας στις διεθνείς συμφωνίες.

Οι επόμενες προεδρικές εκλογές της Ιταλίας έρχονται σε μια κρίσιμη στιγμή. Έχοντας λάβει έγκριση για την λήψη σχεδόν 200 δισεκατομμυρίων ευρώ (225 δισεκατομμυρίων δολαρίων) σε επιχορηγήσεις υπό όρους και φθηνά δάνεια από το 750 δισεκατομμυρίων ευρώ ταμείο Επόμενης Γενιάς της ΕΕ (Next Generation EU), η Ιταλία θα ξεκινήσει ένα φιλόδοξο πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων μεταξύ 2022 και 2026. Καταδεικνύοντας ότι η ανακατανομή εντός της ΕΕ μπορεί να πραγματοποιηθεί αποτελεσματικά και αποδοτικά, η Ιταλία θα μπορούσε να αλλάξει ριζικά την πολιτική της ΕΕ, θέτοντας τις βάσεις για έναν μόνιμο μηχανισμό αναδιανομής και τη δημιουργία μιας δημοσιονομικής ένωσης.

Οι επιπτώσεις της πολιτικής θα ήταν βαθιές. Η ΕΕ θα είχε περισσότερα μέσα για να συνδέσει τη δημοσιονομική στήριξη με τις εθνικές διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, με στόχο την αύξηση του αναπτυξιακού δυναμικού του μπλοκ. Ταυτόχρονα, η νομισματική πολιτική θα έπαιζε σχετικά μικρότερο ρόλο, με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να επικεντρώνει την προσοχή της σχεδόν αποκλειστικά στον έλεγχο του πληθωρισμού, παρά στην επιδίωξη παρασκηνιακών μέτρων για τον επιμερισμό του κινδύνου ελλείψει κοινού Δημοσίου τομέα.

Αλλά εάν αποδειχθεί ότι η Ιταλία δεν μπορεί να δαπανήσει αποτελεσματικά τα κονδύλια της ΕΕ, το Next Generation EU θα μείνει στη μνήμη ως μια εφάπαξ άσκηση. Η παροχή οικονομικών κινήτρων θα συνεχίσει να αποτελεί καθήκον των φορέων χάραξης δημοσιονομικής πολιτικής, σε εθνικό επίπεδο, και της ΕΚΤ.

Ως εκ τούτου, είναι ζωτικής σημασίας η Ιταλία να καταφέρει να καταστήσει την οικονομία της πιο ανταγωνιστική και πιο αποτελεσματική. Αυτό το αποτέλεσμα δεν είναι καθόλου εξασφαλισμένο, δεδομένου του σχετικά κακού παρελθόντος ιστορικού της χώρας όσον αφορά την χρήση κονδυλίων της ΕΕ. Η έγκριση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή του σχεδίου ανάκαμψης της Ιταλίας οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι ο πρώην πρόεδρος της ΕΚΤ Μάριο Ντράγκι είναι τώρα πρωθυπουργός της Ιταλίας. Το ερώτημα, λοιπόν, είναι πώς θα διασφαλιστεί ότι ο Ντράγκι θα συνεχίσει να διαδραματίζει ηγετικό ρόλο στην εφαρμογή της ατζέντας μεταρρυθμίσεων.

Υπάρχουν δύο σχολές σκέψης. Η πρώτη θεωρεί ότι ο Ντράγκι είναι σε καλή θέση για να συνεχίσει να υπηρετεί ως πρωθυπουργός τουλάχιστον μέχρι το τέλος του τρέχοντος κοινοβουλίου τον Φεβρουάριο του 2023. Αυτό θα του επέτρεπε να επιβλέπει την αρχική εφαρμογή του σχεδίου ενώ τα κεντρώα κόμματα θα ελίσσονται για να παρέχουν μια πολιτική πλατφόρμα που θα του έδινε μια νέα πλειοψηφία στις επόμενες γενικές εκλογές. Ετσι θα είχε χρόνο τουλάχιστον μέχρι το 2023 – και ίσως μέχρι το 2028 – για να εφαρμόσει την ατζέντα του ΕΕ Next Generation.

Η δεύτερη σχολή σκέψης πιστεύει ότι θα ήταν καλύτερο για τον Ντράγκι να γίνει πρόεδρος. Από την κορυφή της δεύτερης αλυσίδας διοίκησης, θα μπορούσε να επιβλέπει πολλά στοιχεία του μεταρρυθμιστικού σχεδίου για τα επόμενα επτά χρόνια, διασφαλίζοντας ότι η Ιταλία θα τηρεί τις συνθήκες της ΕΕ – κατά γράμμα και πνεύμα – ακόμη και αν μια νέα ευρωσκεπτικιστική κυβέρνηση επρόκειτο να αποκτήσει εξουσία το 2023.

Η πρώτη επιλογή φαίνεται ευκολότερη, επειδή η σημερινή κυβέρνηση θα παραμείνει ανεπηρέαστη από τις προεδρικές εκλογές του 2022. αλλά θα μπορούσε να αντιμετωπίσει προβλήματα το επόμενο έτος, επειδή δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι ο Ντράγκι θα επιστρέψει ως πρωθυπουργός. Το δεύτερο σενάριο θα εξαρτηθεί από τη νίκη του Ντράγκι στη μυστική ψηφοφορία για την προεδρία, η οποία επίσης δεν είναι εγγυημένη, αλλά θα «κλείδωνε» την παρουσία του ως αρχηγού κράτους για τα επόμενα επτά χρόνια. Κατά την άποψή μας, αυτό φαίνεται προτιμότερο.

Η Ιταλία παραμένει ο πιο αδύναμος κρίκος στην ευρωζώνη, πράγμα που σημαίνει ότι η ιταλική πολιτική και οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων πίσω από αυτήν θα είναι το κλειδί για την επιβίωση και την ευημερία της ΕΕ τα επόμενα χρόνια. Εάν τα λαϊκιστικά κόμματα επέστρεφαν στην εξουσία με επίπεδα χρέους και ελλείμματος ήδη τόσο υψηλά, η συμμετοχή της Ιταλίας στην ευρωζώνη θα μπορούσε να τεθεί υπό αμφισβήτηση, προμηνύοντας κάθε είδους αναταραχές στην αγορά. Μακριά από ένα pro forma τελετουργικό, η επερχόμενη ιταλική προεδρική ψηφοφορία δεν θα μπορούσε να είναι πιο σημαντική.

Ο Nouriel Roubini, Διευθύνων Σύμβουλος της Roubini Macro Associates, είναι συνιδρυτής του TheBoomBust.com. Ο Brunello Rosa, Διευθύνων Σύμβουλος της Rosa & Roubini Associates, είναι επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Bocconi.