FOMO – Το σύνδρομο που δεν μας επιτρέπει να αφήσουμε το κινητό μας

Το σύνδρομο FΟΜΟ (Fear Of Missing Out), δηλαδή «φόβος μη μείνεις εκτός από όσα συμβαίνουν γύρω σου», περιγράφεται συχνότερα ως κοινωνικό άγχος που πηγάζει από τη σύγκρισή μας με τους άλλους και την πεποίθηση ότι κάτι καταπληκτικό συνέβη στη ζωή των άλλων όσο εμείς απουσιάζαμε.

Τα συμπτώματα του συνδρόμου είναι πολλά και για τις επιπτώσεις τους στην ψυχική υγεία μικρών και μεγάλων μίλησε στην ιστοσελίδα saferkidsonline της εταιρείας κυβερνοασφάλειας ESET η ψυχολόγος Jarmila Tomková.

Πώς θα ορίζατε το σύνδρομο FOMO, δηλαδή “το φόβο να μη μείνεις εκτός από όσα συμβαίνουν γύρω σου”; Διαφέρει το σύνδρομο FOMO από τη στεναχώρια, τη ζήλεια, ή τον κοινωνικό αποκλεισμό;

Το FOMO συνδέεται με όλα αυτά τα συναισθήματα. Οι άνθρωποι μπορεί να αισθάνονται λύπη και να βιώνουν αναποφασιστικότητα ή να πιστεύουν ότι στη ζωή τους δεν παίρνουν τις σωστές αποφάσεις και κατά συνέπεια δε ζουν τόσο ικανοποιητική ζωή όσο οι άλλοι. Το σύνδρομο αυτό εμφανίζεται συνήθως όταν οι άνθρωποι περνούμε μια δύσκολη περίοδο και δεν είμαστε απόλυτα ευχαριστημένοι με τον εαυτό μας. Έτσι, επικεντρωνόμαστε περισσότερο στο να παρακολουθούμε τι κάνουν οι άλλοι για να επιβεβαιώσουμε ότι είμαστε αρκετά καλοί και ότι δεν είμαστε έξω από τα πράγματα. Το πρόβλημα όμως είναι ότι το FOMO προκαλεί άγχος και ένα αίσθημα εξάρτησης. Δεν παρατηρούμε, δηλαδή, τις ζωές των άλλων με ευχαρίστηση και χαρά. Αντίθετα, όλη αυτή η διαδικασία μας προκαλεί ένα συναίσθημα θλίψης.

Υπάρχει στενή σχέση μεταξύ του FOMO και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, τα οποία χρησιμοποιούνται ενεργά κυρίως από τις νεότερες γενιές. Μπορεί το σύνδρομο FOMO να αναπτυχθεί και στους ενήλικες;

Ναι, μπορεί. Οι άνθρωποι που παλεύουν με το σύνδρομο FOMO αισθάνονται την επιτακτική ανάγκη να γνωρίζουν τι συμβαίνει γύρω τους, ενώ παράλληλα εξαρτώνται από αυτήν την ανάγκη. Για τους ενήλικες, αυτό μπορεί να εκδηλώνεται με διάφορους τρόπους – όπως το να παρακολουθούν συνεχώς τις ειδήσεις και να μην μπορούν να χάσουν τίποτα. Υπάρχει διαφορά μεταξύ του να παρακολουθείτε συνεχώς ειδήσεις, έχοντας το άγχος να μην χάσετε τίποτα, και του να παρακολουθείτε καθημερινά ειδήσεις με την ηρεμία ότι δεν χρειάζεται να γνωρίζετε τα πάντα. Παρ’ όλα αυτά, οι ενήλικες μπορεί να μπουν στη διαδικασία να ελέγχουν διαρκώς τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να σιγουρευτούν ότι δεν χάνουν δραστηριότητες, αναγνώριση, επαφές με τους φίλους τους, τους συναδέλφους τους ή τις τρέχουσες τάσεις.

Μπορείτε να μας δώσετε ένα παράδειγμα;

Αν, παραδείγματος χάρη, κάποιος νιώθει ανασφάλεια στη δουλειά του, μπορεί να ελέγχει πολύ πιο συχνά τις συζητήσεις των ομάδων που έχουν να κάνουν με τον συγκεκριμένο τομέα και να τείνει να είναι πιο ενεργός και εξαρτημένος από τις αναρτήσεις σε διαδικτυακές επαγγελματικές ομάδες. Εξαρτάται από την ψυχολογική θέση από την οποία συμμετέχει κανείς σε αυτές τις διαδικτυακές δραστηριότητες.

Πώς επηρεάζει το σύνδρομο FOMO τις διάφορες ηλικιακές ομάδες; Εάν το FOMO είναι πιο πιθανό να αναπτυχθεί σε συνθήκες κρίσης ή με χαμηλή αυτοεκτίμηση, μπορεί να αποτελεί μεγαλύτερο κίνδυνο για τους εφήβους;

Στους ενήλικες, το σύνδρομο FOMO μπορεί να αναπτυχθεί όταν αισθανόμαστε μόνοι, όταν χάνουμε το σύντροφό μας ή όταν έχουμε απολυθεί από τη δουλειά. Σε εκείνο το σημείο, μπορεί να αμφιβάλλουμε για τον εαυτό μας και να έχουμε την αίσθηση ότι έχουμε αποτύχει, γεγονός που μπορεί να μας παρασύρει στο σύνδρομο FOMO.

Οι έφηβοι, από την άλλη, είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι, επειδή, όπως επιβεβαιώνουν όλες οι έρευνες στην αναπτυξιακή ψυχολογία, η αυτοεκτίμησή τους είναι πιο εύθραυστη. Η αυτοεκτίμηση σε αυτό το στάδιο ανάπτυξης εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το τι σκέφτονται και τι κάνουν οι άλλοι. Ως εκ τούτου, οι έφηβοι φοβούνται περισσότερο μήπως μείνουν εκτός. Έχουν ανάγκη να βρουν τη θέση τους και να νιώσουν αποδεκτοί από το περιβάλλον τους. Ο φόβος του αποκλεισμού μπορεί να είναι η αιτία που βρίσκονται συνεχώς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αναζητούν την επιβεβαίωση και αλληλεπιδρούν συνεχώς με άλλους ανθρώπους.

Ωστόσο, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μπορεί να βλέπουν μόνο τα σπουδαία πράγματα που κάνουν όλοι οι άλλοι;

Ακριβώς, και μετά αρχίζεις να στέλνεις μηνύματα σε άλλους ανθρώπους επειδή θέλεις να είσαι μέρος αυτού του κόσμου, και ενώ στην αρχή αισθάνεσαι χαλαρός, στη συνέχεια αρχίζεις να ελέγχεις διαρκώς τις συνομιλίες και αν κάποιος σου έχει απαντήσει με μήνυμα ή όχι. Έτσι, η μοναξιά και η συχνή χρήση της κοινωνικής δικτύωσης είναι το έδαφος για την ανάπτυξη του FOMO. Και ενώ ένας ενήλικας μπορεί να διαχειριστεί καλύτερα αυτά τα συναισθήματα, ένα 14χρονο κορίτσι δεν τα αντιμετωπίζει τόσο εύκολα.

Το FOMO μπορεί να οδηγήσει σε διαταραχή της συγκέντρωσης, με ακραίες περιπτώσεις που αφήνουν τους ανθρώπους να αισθάνονται ότι δεν μπορούν να μένουν στο σπίτι και πρέπει να βγουν έξω. Υπάρχει κίνδυνος να αγνοήσουμε τις βασικές μας ανάγκες, όπως ο ύπνος και η ξεκούραση;

Πολύ καλή ερώτηση. Το αίσθημα ότι δεν μπορείς να κοιμάσαι και η ανάγκη να ελέγχεις τι κάνουν οι άλλοι, μπορεί να σε οδηγήσει στο να κρατάς τον εαυτό σου ξύπνιο και να μην μπορείς να κοιμηθείς ή να ξεκουραστείς. Όμως, η ζωή μας πρέπει να βασίζεται σε ένα μοτίβο όπου η δράση και η απραξία εναλλάσσονται.

Σε τι βαθμό το κοινωνικό περιβάλλον επηρεάζει αυτήν τη συμπεριφορά;

Ο φόβος να μη μείνουμε εκτός από όσα συμβαίνουν γύρω μας είναι εν μέρει αποτέλεσμα των σημερινών τάσεων στην κοινωνία. Σε πολλές εκπομπές που παρακολουθούν οι έφηβοι, υπάρχει ένα παρόμοιο αφήγημα: οι πρωταγωνιστές βγαίνουν συχνά έξω και διασκεδάζουν, φαίνονται τέλειοι και κάνουν πάντα κάτι. Αν ζείτε σε μια πόλη, μπορεί επίσης να αισθάνεστε την επιθυμία να βγαίνετε έξω όλη την ώρα – η πόλη είναι ζωντανή, δραστήρια, πάντα σε λειτουργία. Επηρεαζόμαστε από το ψηφιακό μάρκετινγκ, το οποίο κάνει τους ανθρώπους να υιοθετούν συγκεκριμένες συμπεριφορές, να αγοράζουν πράγματα ή ακόμη και να επιθυμούν τεχνητά δημιουργημένες αξίες.

Έχει αλλάξει κάτι σε αυτές τις τάσεις μετά την άφιξη της πανδημίας COVID-19;

Όχι ιδιαίτερα. Από τη μία, η πανδημία μας κράτησε στο σπίτι, από την άλλη κληθήκαμε να πραγματοποιήσουμε πολλές δραστηριότητες διαδικτυακά. Υπήρχαν πολλά διαδικτυακά μαθήματα, γεγονός που ίσως ενίσχυσε την ανάγκη μας να παραμένουμε συνδεδεμένοι. Κάποιοι άρχισαν να παρακολουθούν τηλεοπτικές σειρές για να μη μείνουν εκτός. Παρομοίως, μπορεί να κάνετε γιόγκα, απλώς και μόνο επειδή όλοι οι άλλοι το κάνουν. Αλλά το έναυσμα εξακολουθεί να είναι το αίσθημα του άγχους. Η πανδημία δεν άλλαξε τόσα πολλά. Αρκετοί άνθρωποι αισθάνονται άγχος τώρα, ή το προηγούμενο άγχος τους έχει επιδεινωθεί. Αυτό συνέβη λόγω των λιγότερων ευκαιριών για κοινωνικές δραστηριότητες. Έτσι, μας έλειψαν οι ευκαιρίες για την οικοδόμηση της αυτοεκτίμησης και τη βίωση της χαράς. Οι άνθρωποι κινδυνεύουν περισσότερο από το σύνδρομο FOMO σε μια πανδημία.

Είναι δυνατόν να περιορίσουμε το FOMO στα παιδιά χωρίς μειώσουμε τη χρήση της τεχνολογίας;

Όταν οι γονείς παρατηρούν ότι τα παιδιά τους χρησιμοποιούν συνεχώς τα τηλέφωνά τους, ότι αισθάνονται την ανάγκη να κοιτάζουν την οθόνη αρκετές ώρες και να παρακολουθούν τι συμβαίνει, αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι πάσχουν από FOMO. Αν οι έφηβοι είναι ερωτευμένοι, κοιτάζουν συνέχεια τα τηλέφωνά τους – δεν υπάρχει κανένα σύνδρομο. Ωστόσο, αν οι νέοι έχουν αμφιβολίες, αισθάνονται άσχημα ή συμπεριφέρονται παράξενα, θα πρέπει να τους μιλήσετε. Αυτή είναι η μισή πρόληψη. Το πρώτο βήμα είναι να τους ενημερώσετε για το θέμα. Εξηγήστε τους ότι, ενώ ο κίνδυνος του FOMO συνδέεται με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, είναι ένας κίνδυνος που προϋπήρχε (για να μην έχουν την αίσθηση ότι απορρίπτουμε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης) – μιλήστε γι’ αυτό ως κοινωνικό φαινόμενο, αντί να απαγορεύσετε την κοινωνική δικτύωση.

Τι άλλο μπορούν να κάνουν οι γονείς;

Μπορούμε να επηρεάσουμε το χρόνο που περνούν τα παιδιά μας στα κοινωνικά δίκτυα. Είναι καλό να περιορίσουμε το χρόνο στα μικρά παιδιά. Στη συνέχεια, μπορούμε να τα οδηγήσουμε στο να συνειδητοποιήσουν πώς αισθάνονται όταν περνούν μισή ή τέσσερις ώρες στο Facebook ή το Instagram κάθε μέρα. Μπορούμε να κάνουμε ένα μικρό εργαστήριο για τα παιδιά, όπου θα παρουσιάσουμε στοιχεία από σχετικές έρευνες, τη δική μας εμπειρία ή την εμπειρία μιας άλλης οικογένειας. Βοηθήστε τα να συνειδητοποιήσουν ότι ορισμένα προφίλ ή περιεχόμενο στο διαδίκτυο δεν τα βοηθούν να αισθάνονται καλά. Εξηγήστε τους ότι δε χρειάζεται να τα κοιτάζουν ή ενημερώστε τα για το πώς λειτουργεί η διαφήμιση. Βοηθήστε τα να περάσουν αυτή την κρίσιμη περίοδο της ζωής τους με όσο το δυνατόν λιγότερες πληγές. Η εφηβεία δεν είναι μια ευχάριστη περίοδος, ας το παραδεχτούμε.

Τι πρέπει να κάνει ένας γονιός ώστε τα παιδιά να μην αποζητούν τόσο έντονα την έγκριση των άλλων, να μπορούν να αποδεχτούν τον εαυτό τους όπως είναι, και να μην επηρεάζονται τόσο εύκολα από την πραγματικότητα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης;

Μπορούν, για παράδειγμα, να επισημαίνουν συνεχώς στα παιδιά τους ότι είναι μοναδικά, να τους λένε πόσο πολύ τα αγαπούν, να εκτιμούν κάποια από τα προσόντα τους – αλλά να προσέχουν τον έπαινο που είναι προσανατολισμένος στις επιδόσεις – αντίθετα να εστιάζουν στη δημιουργικότητα και τις ικανότητές τους, την επιμονή και την προσοχή τους. Αφήστε τα παιδιά να νιώσουν ότι είναι μοναδικά άτομα και ότι είναι μια χαρά έτσι όπως είναι. Με αυτόν τον τρόπο, τα παιδιά θα ξέρουν γιατί κάνουν αυτό που κάνουν και θα κατανοήσουν ποιες είναι οι πραγματικές τους ανάγκες, ποια η κινητήριος δύναμή τους και ποια τα κίνητρά τους.