Οριζόντιοι αποκλεισμοί περιοχών στη χωροθέτηση ΑΠΕ – Παράλογοι, παράτυποι, παρακινδυνευμένοι

Το ισχύον Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (Δεκέμβριος 2019) προβλέπει εγκατάσταση 7.000 MW νέων έργων ΑΠΕ για την επίτευξη δεσμευτικού στόχου 35% ΑΠΕ στην ακαθάριστη τελική κατανάλωση ενέργειας της χώρας το 2030. Ο στόχος αυτός ήδη αναθεωρείται, για να ενσωματωθεί και να εξειδικευθεί για την Ελλάδα ο ευρωπαϊκός κλιματικός νόμος, που επιβάλλει μείωση 55% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου μέχρι το 2030, σε σχέση με το 40% που ίσχυε ως τώρα. Θα χρειαστεί, λοιπόν, σημαντική αύξηση του στόχου που αφορά το μερίδιο των ΑΠΕ στην ακαθάριστη τελική κατανάλωση ενέργειας της χώρας το 2030, από 35% σε 40%, και ανάλογη αύξηση του μεριδίου των ΑΠΕ στην ακαθάριστη κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας, από 61% σε 70%. Σύμφωνα με συντηρητικές εκτιμήσεις, αυτό σημαίνει ότι θα απαιτηθεί εγκατάσταση τουλάχιστον 12.000 MW νέων ΑΠΕ μέχρι το 2030.

Πού θα εγκατασταθούν αυτά τα 12.000 νέα MW ΑΠΕ, δηλαδή στη συντριπτική τους πλειοψηφία αιολικά πάρκα και φωτοβολταϊκοί σταθμοί, μέσα στα επόμενα 9 χρόνια;

Αν αφαιρέσουμε τον διακηρυγμένο στόχο για εγκατάσταση 2.000 MW υπεράκτιων (θαλάσσιων) αιολικών πάρκων μέχρι το 2030, τα υπόλοιπα 10.000 νέα MW ΑΠΕ πρέπει να εγκατασταθούν στην ηπειρωτική χώρα, στα νησιά και στις βραχονησίδες. Πού όμως;

Το ερώτημα είναι απολύτως εύλογο, αν αναλογιστεί κανείς τις «ιδέες» και τις «προτάσεις» που ακούγονται για διάφορους οριζόντιους αποκλεισμούς περιοχών, οι οποίοι αν εφαρμοστούν, τελικά μπορεί και να αποκλείσουν κάθε σπιθαμή γης. Εκτός αν κάποιοι θέλουν μεν τις ΑΠΕ, αλλά μόνο αν τις εγκαταστήσουμε σε μία άλλη χώρα…
Το ερώτημα έχει ανάψει τη συζήτηση για τη χωροθέτηση των νέων σταθμών ΑΠΕ, ιδιαίτερα για ένα ζήτημα που δεν θα έπρεπε να προκαλεί διαμάχη και αντιπαραθέσεις – δηλαδή τη βιοποικιλότητα και τις ζώνες προστασίας της. Η κλιματική αλλαγή αποτελεί ζωτική απειλή για τη βιοποικιλότητα.

Προκαλούν οι ΑΠΕ πιέσεις στη βιοποικιλότητα;

Ασφαλώς. Ομως αυτές υπερ-βάλλονται και υπερ-προβάλλονται. Οι πιέσεις στη βιοποικιλότητα από τις ΑΠΕ είναι σταγόνα στον ωκεανό σε σχέση με την ολική εξάλειψη που επαπειλεί η κλιματική κρίση, μπορούν δε να ελαχιστοποιηθούν με ορθή χωροθέτηση και χρήση νέων τεχνολογιών αποτροπής των επιπτώσεων επί της ορνιθοπανίδας.
Οι ΑΠΕ συμβάλλουν αποφασιστικά στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Συνεπώς, κάθε ιδέα για θέσπιση εκτεταμένων ζωνών (οριζόντιου) αποκλεισμού για τις ΑΠΕ, π.χ. από όλες τις περιοχές NATURA 2000, ή όλες τις περιοχές ΖΕΠ, ή τις περιοχές με «υψηλά» υψόμετρα, είναι αντιεπιστημονική και επικίνδυνη. Η εγκατάστασή τους πρέπει να επιτρέπεται, εκτός αν αποδεικνύεται ότι θα επιφέρει ανεπίστρεπτη και μεγάλη βλάβη που δεν μπορεί να αντισταθμιστεί, σε ένα σημαντικό προστατευτέο αντικείμενο. Η απόδειξη οφείλει να βασίζεται σε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του δεδομένου προτεινόμενου έργου και τις τεκμηριωμένες ιδιαιτερότητες της συγκεκριμένης περιοχής στην οποία προτείνεται η χωροθέτηση, όχι σε γενικότητες.

Τέτοιες γενικότητες έχουν υιοθετηθεί από ορισμένα νέα Περιφερειακά Χωροταξικά Πλαίσια (ΠΧΠ) στη χώρα μας, αντίθετα προς τις Ευρωπαϊκές Οδηγίες 79/409/ΕΟΚ και 92/43/ΕΟΚ, και αντίθετα με τη νομολογία και τις αποφάσεις του ΣτΕ, που θεσμοθετούν μεν την υποχρέωση ορισμού τόπων προστασίας με συγκεκριμένες ρυθμίσεις για την εντός αυτών δραστηριότητα, αλλά βασισμένες σε αιτιολογημένες επιστημονικές μελέτες. Οι γενικές και απόλυτες απαγορεύσεις π.χ. για όλες τις περιοχές του δικτύου NATURA στις οποίες θα μπορούσαν, υπό όρους, να αναπτυχθούν αιολικά πάρκα, είναι νομικά έωλες και κινδυνεύουν να καταπέσουν κατόπιν προσφυγών σε ελληνικά και ευρωπαϊκά δικαστήρια.

Ανάπτυξη με όρους και κανόνες

Το Κοινοτικό Δίκαιο προβλέπει ότι τα Κράτη-Μέλη θεσπίζουν μέτρα ώστε να αποφεύγεται, στις ειδικές ζώνες διατήρησης, η υποβάθμιση των φυσικών οικοτόπων και των οικοτόπων ειδών, καθώς και οι ενοχλήσεις που έχουν επιπτώσεις στα είδη για τα οποία οι ζώνες έχουν ορισθεί, εφ’ όσον οι ενοχλήσεις αυτές θα μπορούσαν να έχουν επιπτώσεις σημαντικές όσον αφορά τους στόχους της σχετικής οδηγίας. Τα κριτήρια δεν είναι κριτήρια απαγόρευσης, αλλά περιορισμού. Ετσι, εντός περιοχών NATURA δεν αποκλείεται η οικονομική δραστηριότητα. Αντίθετα, κάθε Κράτος-Μέλος οφείλει να μεριμνά για την ανάπτυξή της με όρους και κανόνες.

Παράλληλα, οι επιβαλλόμενοι κανόνες (είτε για τις ρυθμίσεις είτε για τις απαγορεύσεις) οφείλουν να στηρίζονται σε εξειδικευμένη και επαρκή επιστημονική αιτιολογία. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έκρινε ότι δεν αρκούν γενικές κρίσεις, αλλά απαιτείται σαφής και επιστημονική μελέτη (ΔΕΚ C-199/2005).
Κάθε γενική απαγορευτική ρύθμιση, όπως αυτή ορισμένων νέων ΠΧΠ, εκτός από παράνομη, είναι καταστροφική για το μόνο όπλο που διαθέτουμε απέναντι στην κλιματική κρίση: τα νέα έργα ΑΠΕ, αλλά και αρκετά από τα υφιστάμενα. Σημαντικά υπό ανάπτυξη έργα σε όλη τη χώρα, κυρίως αιολικά και υδροηλεκτρικά, έχουν χωροθετηθεί και αδειοδοτηθεί συννόμως σε περιοχές NATURA, με την προϋπόθεση έγκρισης και τήρησης αυστηρών περιβαλλοντικών όρων που έχουν προκύψει από ειδικές, μακροχρόνιες επιστημονικές μελέτες. Μια γενική απαγορευτική διάταξη όχι μόνο ακυρώνει αυτά τα έργα, αλλά μειώνει το τεχνικά και οικονομικά εκμεταλλεύσιμο αιολικό δυναμικό στις περισσότερες περιφέρειες της χώρας τουλάχιστον κατά 50-60%. Γιατί το δυναμικό αυτό, λόγω του έντονου γεωφυσικού αναγλύφου της χώρας, είναι συγκεντρωμένο στις κορυφογραμμές της, από ένα υψόμετρο και πάνω, και όχι σε εκτεταμένες πεδιάδες, όπως συμβαίνει σε άλλες χώρες (Δανία, Ολλανδία, ΗΠΑ, κ.λπ.). Παράλληλα, μία οριζόντια απαγορευτική ρύθμιση οδηγεί σε κλείσιμο και εγκατάλειψη εν λειτουργία έργων ΑΠΕ, καθώς δεν θα μπορούν να ανανεωθούν οι υφιστάμενοι περιβαλλοντικοί όροι και οι άδειες λειτουργίας τους.

Το ισχύον Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τις ΑΠΕ ήδη προβλέπει ζώνες αποκλεισμού για περιοχές απόλυτης προστασίας και περιοχές προστασίας της φύσης εντός των περιοχών NATURA. Εξάλλου τα καταγεγραμμένα στοιχεία από τα προγράμματα μετα-κατασκευαστικής παρακολούθησης, με εργασίες πεδίου, αιολικών πάρκων με υπερδεκαετή λειτουργία σε Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) της ορνιθοπανίδας των περιοχών NATURA, αποδεικνύουν τις ελάχιστες επιπτώσεις και την αρμονική ενσωμάτωσή τους στον περιβάλλοντα χώρο. Ακόμη και τυχόν εντοπισμός κινδύνου, μέσω των προγραμμάτων παρακολούθησης, οδηγεί στη λήψη επιπλέον μέτρων προστασίας.

Εξίσου παράλογη και επικίνδυνη είναι κάθε οριζόντια απαγόρευση. Οταν η Βαυαρία ετοιμάζεται να εγκαταστήσει αιολικά πάρκα σε δασικές εκτάσεις, είναι λογικό και στην Ελλάδα η εγκατάσταση αιολικών πάρκων σε δασικές εκτάσεις με μεγάλο υψόμετρο (δηλ. εξ ορισμού, όχι σε δάση) να κρίνεται κατά περίπτωση. Τυχόν πρόβλημα στην περίπτωση που το ανάγλυφο είναι έντονο, με συνέπεια μεγάλες επεμβάσεις, μπορεί να αξιολογηθεί κατά την περιβαλλοντική αδειοδότηση και να απαιτηθεί η εξαντλητική διερεύνηση εναλλακτικών λύσεων, ή ακόμη και να απορριφθεί το προτεινόμενο έργο, εφόσον κριθεί ότι προκαλεί εξαιρετικά δυσμενείς επιπτώσεις.

Συμπερασματικά, για να επιτευχθούν οι φιλόδοξοι εθνικοί στόχοι για τις ΑΠΕ απαιτείται ταχύτατη ενεργοποίηση της Πολιτείας:

1. Για την άμεση εκπόνηση ενός Προγράμματος Δράσης για τις ΑΠΕ, στο οποίο οι νέοι στόχοι του 2030 θα αναλύονται τομεακά, γεωγραφικά και χρονικά, για κάθε έτος μέχρι το 2030, και θα περιγράφονται οι συγκεκριμένοι μηχανισμοί υποστήριξης, υλοποίησης, ελέγχου και ανάδρασης (σε περίπτωση απόκλισης) των ετήσιων αυτών στόχων.

2. Για την άμεση ολοκλήρωση του νέου Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τις ΑΠΕ, που θα υποστηρίζει την επίτευξη των εν λόγω στόχων με βάση την ελληνική και διεθνή περιβαλλοντική και κλιματική νομοθεσία και τη συναφή νομολογία του ΣτΕ, χωρίς οριζόντιους αποκλεισμούς που δεν προκύπτουν από το Δίκαιο αυτό.

Ο κ. Νίκος Βασιλάκος είναι δρ Χημικός Μηχανικός.