Επιχειρήσεις, κράτος και ιδεολογία

Στον χώρο των βιβλίων η μάχη για τον ρόλο του κράτους στην ανάπτυξη της οικονομίας και στην προώθηση της επιχειρηματικότητας δεν παύει ποτέ. Αν και κάπως στο καθαρά ιδεολογικό – πολιτικό επίπεδο η σχετική ανταλλαγή επιχειρημάτων έχει σχετικά κοπάσει, η ελεύθερη από πολλές δημόσιες παρεμβάσεις οικονομία δείχνει να έχει κερδίσει το παιχνίδι – τουλάχιστον στα σημεία, στον χώρο των ιδεών ο σχετικός διάλογος δεν έχει εξαντληθεί.

Σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκδοση της Economia Publishing o Λευτέρης Αναστασάκης παρεμβαίνει στη συζήτηση με δυναμικό τρόπο. Στο «Καινοτομία & Βιομηχανικός μετασχηματισμός στην Ελλάδα 1950-1973» (2021) αναλύει την πορεία των επτά πιο εμβληματικών επιχειρήσεων της χώρας και τον ρόλο τους στην πορεία της οικονομίας και της κοινωνίας. Ο Αναστασάκης φέρνει στο προσκήνιο ξεχασμένες πραγματικότητες και κρυμμένες αλήθειες. Τον ρόλο των ιδιωτικών επιχειρήσεων στην ανάπτυξη και τον άθλιο ρόλο του κράτους, που δίχως διορατικότητα, τόλμη και υποτυπώδη σχεδιασμό τις οδήγησε στην παρακμή και στη διάλυση (προστατευτισμός, ρουφετολογία, άλογος κρατικός δανεισμός). Την κρίσιμη ώρα το Δημόσιο έπαιξε πολιτικά παιχνίδια με τις τύχες τους και κέντρισε τον καταστροφικό εγωισμό των ιδιοκτητών τους. Το τέλος των περισσότερων από αυτές συνομολογέί κι έναν επιτάφιο των παραδοξοτήτων του τότε πατερναλιστικού κρατισμού.

Ο Κώστας Χριστίδης, από την άλλη, στο ενδιαφέρον βιβλίο του «Αναδιαπίστευση του κράτους» (2021) εξηγεί με ουσία την ανάγκη, ταυτόχρονα, για λιγότερο και καλύτερο κράτος. Υποστηρίζει με επιχειρήματα ότι η βελτίωση σε οποιοδήποτε θέμα, σε οποιοδήποτε επίπεδο (ατομικό, οικογενειακό, επιχειρηματικό, εθνικό) ξεκινά πάντοτε «εκ των έσω». Γι’ αυτό είναι σημαντικό σαν χώρα «να μάθουμε από τα παθήματά μας», παλαιότερα και πρόσφατα, και να αλλάξουμε ορισμένες απόψεις και συμπεριφορές που δημιούργησαν παθογένειες δεκαετιών, ακολουθώντας νέους τρόπους του σκέπτεσθαι και του πράττειν. Ουσιαστικά συμπληρώνει, από την άλλη μεριά, την εξαιρετική μελέτη του Λ. Αναστασάκη. Και τα δύο δίνουν μια πλήρη εικόνα για τα επιτεύγματα αλλά και τις παθογένειες της ελληνικής επιχειρηματικής δράσης – ιδιαίτερα σε σχέση με τα έργα και τις ημέρες του δημόσιου τομέα της οικονομίας.

Από την αντίπερα όχθη ο Κύρκος Δοξιάδης στο «Νεοφιλελευθερισμός και Νεοτερική Εξουσία» (2021) επισημαίνει την απόγνωση της Αριστεράς με τη σημερινή κατάσταση των πραγμάτων. Επί δεκαετίες, επισημαίνει, ανεξάρτητα από τις συνθήκες, η ύπαρξή της και μόνο θα οδηγούσε στην έκφραση μιας τελειωτικής αντίφασης που θα κατέληγε στην «ανατροπή του καπιταλισμού και στην έμπρακτη δικαίωσή της». Οχι πια. Οι σημερινές ταξικές αντιθέσεις οδηγούν σε κοινωνικοπολιτικό πόλεμο που όμως δεν έχει «προκαθορισμένο νικητή». Αν και δεν αποφεύγει την καταβύθιση σε ιδεολογικοπολιτικά σχήματα που κάνουν δύσκολη την κατανόηση του σκεπτικού του (ιδίως όταν καταπιάνεται με τον μεταμοντερνισμό και τις διαστάσεις του), δεν κρύβει την αγωνία του για τη δυνατότητα της μαρξιστικής προσέγγισης να εξηγήσει κάποια φαινόμενα και να διευκολύνει τις εξελίξεις. Ιδίως σε σχέση με το κράτος, που εξηγεί πως το έχει εννοιολογικά αποδομήσει ο νεοφιλελευθερισμός.

Το τελευταίο βιβλίο του Ανδρέα Ανδριανόπουλου «49 Παράθυρα στην Ιστορία» (Εκδ. Αρμός, 2021) κυκλοφορεί στα βιβλιοπωλεία