Το προεδρικό σύστημα ως εμπόδιο για τη διαδοχή Ερντογάν

Ο πρόεδρος της Τουρκίας Ερντογάν αντικατέστησε τον υπουργό Οικονομικών υπό το βάρος των δυσμενέστατων εξελίξεων στην οικονομία και την αγανάκτηση της κοινής γνώμης. Ακόμη, έχει παύσει τρεις διοικητές της κεντρικής τράπεζας από το 2019, αλλά η τουρκική λίρα εξακολουθεί να χάνει την αξία της έναντι του δολαρίου και ο πληθωρισμός να εξανεμίζει την αγοραστική δύναμη των πολιτών.

Το ερώτημα το οποίο πλανάται πάνω από το πολιτικό σύστημα της Τουρκίας είναι εάν ο Ερντογάν θα καταφέρει να επιβιώσει μίας επώδυνης οικονομικής κρίσης. Η Πολιτική Επιστήμη δεν μπορεί να κάνει προβλέψεις για εξελίξεις οι οποίες σε κάποιο βαθμό εξαρτώνται και από προσωπικές επιλογές. Ωστόσο, μπορεί να προδιαγράψει το θεσμικό και πολιτικό πλαίσιο μίας τόσο σημαντικής μεταβολής ηγεσίας.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Ερντογάν είναι ο σημαντικότερος ηγέτης μετά τον Kemal. Η εκλογική επιτυχία του στηρίχθηκε στην αποτελεσματική εκπροσώπηση του αιτήματος για την ανακατανομή ισχύος από τις ισχυρές στρατιωτικές, δικαστικές και πολιτικο-διοικητικές ελίτ και την προάσπιση μίας θρησκευτικά χρωματισμένης προοπτικής για την τουρκική οικονομία. Οι οικονομικές επιτυχίες ήταν το επιστέγασμα της επιτυχούς σταδιοδρομίας του και οδήγησε στο απόγειο της εκλογικής επιρροής του.

Εκμεταλλευόμενος αυτή την ισχυρή αποδοχή προκάλεσε μία ουσιώδη πολιτειακή μεταβολή με τον μετασχηματισμό του κοινοβουλευτικού συστήματος σε αμιγώς προεδρικό σύστημα. Κατά τη γνώμη μου, ο προεδρικός θεσμός είναι αυτός ο οποίος θα δημιουργήσει το μεγαλύτερο πρόβλημα στη διαδοχή Ερντογάν, όποτε και αν έρθει το πλήρωμα του χρόνου.

Οι εξουσίες του προέδρου είναι τόσο ισχυρές, ώστε βάσιμα να θεωρήσουμε ότι η διαδοχή θα προκαλέσει εξαιρετικά ισχυρές συγκρούσεις. Δεν υπάρχει κανένα άλλο πολιτικό πρόσωπο με επαρκές πολιτικό κεφάλαιο, το οποίο να θεωρείται αδιαφιλονίκητος διάδοχος. Με άλλα λόγια, οι πολιτικές δυνάμεις της χώρας δεν θα αποδεχτούν ένα νέο πανίσχυρο πρόεδρο, ακόμη και εάν προκύψει μέσα από εκλογικές διαδικασίες.

Το προεδρικό σύστημα δημιουργεί ένα ασφυκτικό πλαίσιο για τον ίδιο των Ερντογάν. Εάν είχε επιλέξει τον τύπο του ημι-προεδρικού συστήματος, όπως εφαρμόζεται στη Γαλλία ή στη Ρωσία για παράδειγμα, θα είχε στη διάθεσή του έναν πρωθυπουργό ο οποίος θα αναλάμβανε το κοπιώδες έργο του συντονισμού της κυβέρνησης, αλλά και της υπεράσπισης της κυβερνητικής πολιτικής στο κοινοβούλιο.

Ταυτόχρονα, θα λειτουργούσε ως μοχλός αποσυμπίεσης της αμφισβήτησης, καθώς θα επέτρεπε στον πρόεδρο να τον αλλάξει μαζί με άλλους υπουργούς και να δημιουργήσει ένα κυβερνητικό σχήμα με νέα δυναμική. Πρόκειται για ένα ισχυρό θεσμικό εργαλείο. Αυτό πράττει ο ίδιος ο πανίσχυρος Putin, αλλά και οι Γάλλοι πρόεδροι όταν συντρέχουν οι δύο πλειοψηφίες (προέδρου και κοινοβουλίου), ήδη έχουν θητεύσει δύο υπό τον Macron.

Είναι σαφές ότι η πολιτική συγκυρία δεν επιτρέπει μία τέτοια συνταγματική αναθεώρηση στην Τουρκία. Ωστόσο, θεωρώ ότι θα αποτελέσει μία εκ των ων ουκ άνευ προϋπόθεση για την ομαλή λειτουργία του συστήματος διακυβέρνησης στην Τουρκία στο μεσο-πρόθεσμο διάστημα.

Ένα ημι-προεδρικό σύστημα δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την καλύτερη λειτουργία της εκτελεστικής εξουσίας μέσω της κατανομής ρόλων σε πρόεδρο και πρωθυπουργό, αποτελεσματικότερα θεσμικά αντίβαρα υπέρ της λογοδοσίας στο κοινοβούλιο και την προοπτική μίας συναίνεσης στην περίπτωση της διαφορετικής πλειοψηφίας σε κοινοβούλιο και προεδρικό θεσμό.

Η πιθανότερη εξέλιξη, λοιπόν, είναι ότι ακόμη και αν αποφασίσει να αποσυρθεί ο Ερντογάν, το θεσμικό και πολιτικό πλαίσιο θα οδηγήσει σε σοβαρές συγκρούσεις, γιατί το προεδρικό σκήπτρο παραμένει εξαιρετικά ισχυρό και κανένας από τους μνηστήρες, αλλά και τις αντιμαχόμενες πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις, δεν θα αποδεχθεί έναν νέο Ερντογάν με αυτές τις εξουσίες.

*Ο κύριος Μάνος Γ. Παπάζογλου είναι επίκουρος καθηγητής Πολιτικών Συστημάτων στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου