Επενδυτικό περιβάλλον, χωροταξία και πρόγραμμα ανάκαμψης

Το πρόγραμμα του Ταμείου Ανάκαμψης σε συνδυασμό με το ΕΣΠΑ, υπόσχονται μια προοπτική δυναμικής, μετά covid, ανάκαμψης της οικονομίας. Το ζητούμενο είναι, να αποτελέσει ευκαιρία ανασυγκρότησης στη βάση «νέου αναπτυξιακού υποδείγματος», με εξωστρέφεια και ανθεκτικότητα στις διεθνείς διακυμάνσεις, όπως φιλοδοξεί η Έκθεση Πισσαρίδη, χωρίς αναπαραγωγή χρόνιων παθογενειών ή εύκολων ευκαιριών πλουτισμού (αρπαχτή τις είχε ονομάσει κάποιος προηγούμενος πρωθυπουργός).

Το άρθρο υποστηρίζει ότι η δημιουργία υγιούς επενδυτικού περιβάλλοντος, αναγκαία προς υποδοχή της αναπτυξιακής δυναμικής, συνδέεται άρρηκτα με την αναβάθμιση του χωρικού σχεδιασμού στο σύνολό του και όχι με συνεχή ενίσχυση των ειδικών διαδικασιών και καθεστώτων, προς «προσέλκυση επενδύσεων».

Ο χωρικός σχεδιασμός (εθνικά / περιφερειακά,  χωροταξικά σχέδια και τοπικά πολεοδομικά χρήσεων γης και δόμησης), τηρεί μια ιεραρχία επιπέδων, έτσι ώστε το κανονιστικό σκέλος να «εναρμονίζεται» με την στρατηγική. Τα ειδικά τομεακά καθεστώτα (επιχειρηματικών ζωνών, σύνθετων τουριστικών αναπτύξεων, στρατηγικών επενδύσεων, δημοσίων ακινήτων), εντάσσονται στο δεύτερο επίπεδο, κατ΄αναλογία των «Ειδικών Πολεοδομικών Σχεδίων», ως μια παράλληλη (ad hoc) ρυθμιστική οδός μεμονωμένων χωροθετήσεων (planning permission), βάσει ειδικής διαδικασίας (fast track ή άλλη). Η- δυνατότητα χρήσεων και δόμησης, ορίζεται οριζόντια σε νόμο, ερήμην κάθε σχεδιασμού , και μάλιστα αδικαιολόγητα αυξημένη.

Αν είναι κατανοητή η ανάγκη τροποποίησης τυχόν απαρχαιωμένων/ ανελαστικών πολεοδομικών ρυθμίσεων, προς ανταπόκριση στις μεταβαλλόμενες απαιτήσεις της διεθνοποιημένης αγοράς, άλλο τόσο είναι αναγκαία μια υγιής συμβίωση μεταξύ οριζόντιου χωρικού σχεδιασμού και «ειδικής αδειοδότησης», μέσω ασφαλιστικών δικλείδων (προϋποθέσεις και περιορισμοί), προς αποφυγή κατάχρησης.

Η υποχρέωση συμβατότητας κάθε επένδυσης με την Περιφερειακή Χωρική Στρατηγική είναι βασική προϋπόθεση εξασφάλισης της συμβολής των προσελκυομένων επενδύσεων στην εμπέδωση του επιθυμητού προτύπου ανάκαμψης για την Χώρα και την Περιφερειακή Ανάπτυξη. Αυτό απαιτεί μια συνθετική αξιολόγηση της επένδυσης, που δεν περιορίζεται στην οικονομική παράμετρο (προϋπολογισμός, θέσεις εργασίας, δημόσια έσοδα), αλλά σταθμίζει την γενικότερη αναπτυξιακή της ένταξη.  

Τα περιφερειακά χωροταξικά, μέσω της υπόδειξης «χωρικού προτύπου» οργάνωσης,  προλαμβάνουν ασυμβατότητες ή συγκρούσεις χρήσεων γης, αναδεικνύουν πεδία συνέργειας ιδιωτικού/ δημόσιου και παράλληλα αποσκοπούν στην τόνωση της ανταγωνιστικότητας της περιφέρειας. Για παράδειγμα η ανάπτυξη του αγροτοδιατροφικού τομέα με εξαγωγικό προσανατολισμό (συνήθης «έξυπνη εξειδίκευση» στα περιφερειακά ΕΣΠΑ) απαιτεί προστασία των γεωργικών γαιών από την οικιστική διάχυση και υπόδειξη εκτάσεων χωροθέτησης καθετοποιημένης παραγωγής αγροτικών προϊόντων μέσω των χωρικών σχεδίων. Η πλήρης αγνόησή τους, λόγω αποσπασματικών χωροθετήσεων (συνήθως κτηματομεσιτικού τύπου), προκαλεί αύξηση των αξιών γης που «εκδιώκει» τον αγροτικό-βιομηχανικό κλάδο.

Ένα άλλο παράδειγμα: η ανέγερση ξενοδοχείου 1.500 κλινών σε δημόσια έκταση πχ ιαματικών λουτρών, μεγιστοποιεί τα έσοδα του ΤΑΙΠΕΔ, αλλά με κίνδυνο υπερκορεσμού, τοπικών αντιδράσεων και επενδυτικής ανασφάλειας. Αντίθετα ένα ολιστικό στρατηγικό σχέδιο θα αποδεχόταν μικρότερο ξενοδοχείο με εκσυγχρονισμό των ιαματικών υποδομών, σε συνδυασμό όμως με μια πολιτική ενίσχυσης τουριστικών επενδύσεων σε κοντινούς οικισμούς, πολεοδομικής /αρχιτεκτονικής τους αναβάθμισης,  βελτίωσης των υποδομών πρόσβασης, δημιουργίας τουριστικών διαδρομών, δηλαδή μιας Ολοκληρωμένης Χωρικής Επένδυσης (όπως αναφέρει εμφατικά ο Στ. Μπένος για τη Βόρεια Εύβοια) που αυξάνει συνολικότερα το ΑΕΠ και τα δημόσια έσοδα, προσελκύοντας συγκλίνουσες διατιθέμενες χρηματοδοτήσεις (δημόσιες και ιδιωτικές).

Το πρόσφατο ΣΝ του Υπ. Τουρισμού, που διευρύνει τις δυνατότητες αποσπασματικών εκτός σχεδίου «οικιστικών αναπτύξεων», ως συνοδεία ξενοδοχείων, αναδεικνύει την έλλειψη ολιστικού αναπτυξιακού οράματος και μέριμνας για τη διαφύλαξη του βασικού τουριστικού πόρου, του περιβάλλοντος και του τοπίου.

Η ειδική διαδικασία αδειοδότησης είναι -δυστυχώς- θεσμικά δομημένη έτσι, που δεν ευνοεί ολοκληρωμένη αξιολόγηση και υπόδειξη διαφοροποιήσεων στην επενδυτική πρόταση, προκειμένου να εξασφαλιστεί συμβατότητα με τα περιφερειακά σχέδια. Η Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίμηση, (ευρωπαϊκή οδηγία, που υποδεικνύει μεθοδολογία ολιστικής αξιολόγησης επιδιώκοντας -ει δυνατόν- συναινετική υιοθέτηση ενός σχεδίου, μέσω διαβούλευσης επί σεναρίων) εφαρμόζεται δυστυχώς «διεκπεραιωτικά»  για να καλύψει τυπικά τις απαιτήσεις της οδηγίας, προσιδιάζοντας με μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων έργου και όχι σχεδίου.

Τα μέχρι σήμερα δείγματα επενδύσεων ειδικού καθεστώτος κινούνται στην πεπατημένη οδό του real-estate, με βραχυπρόθεσμο όφελος χωρίς καινοτομία και εξωστρέφεια, με εξάντληση μέγιστων δυνατοτήτων δόμησης και περιορισμένη έως αμφίβολη συμβολή στο δημόσιο όφελος και την τοπική αναπτυξιακή δυναμική.

Τι το καινοτόμο προσφέρει για παράδειγμα η χωροθέτηση υπερμεγέθους ξενοδοχείου και mall, στριμωχτά με νέους εκθεσιακούς χώρους στην έκταση της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης; Ένα σενάριο περιορισμένης ανάπτυξης συνοδών χρήσεων που θα εξασφάλιζε οικονομική βιωσιμότητα της εκθεσιακής λειτουργίας και διάχυση  θετικών επιπτώσεων στο μητροπολιτικό κέντρο, ούτε καν εξετάστηκε. Στο εγκριθέν ΠΔ Ειδικού Πολεοδομικού Σχεδίου, υπεβλήθη αίτηση ακύρωσης στο ΣτΕ, ως μη συμβατό με το Περιφερειακό Χωροταξικό κεντρικής Μακεδονίας και το Ρυθμιστικό του πολεοδομικού συγκροτήματος. Η νομολογία που θα προκύψει θα αποτελέσει παρακαταθήκη για το επενδυτικό  κλίμα που απαιτεί η ανάκαμψη της χώρας.

Η ευρωπαϊκή «εδαφική ατζέντα», που δεν είναι ευρέως γνωστή (https://territorialagenda.eu/el), αναδεικνύει την ευεργετική συμβολή του χωρικού σχεδιασμού στην ανάπτυξη και την πολιτική συνοχής, τονίζοντας ότι η «εδαφική συνοχή (ισορροπημένη εδαφική ανάπτυξη) απαιτεί πολυεπίπεδη διακυβέρνηση, τοποκεντρικές προσεγγίσεις και συνοχή των τομεακών πολιτικών με συντονισμένες εδαφικές επιπτώσεις».

Δύσκολες πρακτικές για μια χώρα που θεωρεί αποτελεσματική μόνο την αποσπασματικότητα, ονομάζει γραφειοκρατία τον ενδοδιοικητικό συντονισμό και αποφεύγει φανατικά την πολυεπίπεδη συνεργασία.

Οι προτάσεις της ΕΛΛΕΤ (https://www.ellet.gr/project/thesmikes-paremvaseis-chorotaxias-poleodomias/), αλλά και η έκθεση Πισσαρίδη, που προτείνει «να εξειδικευθούν περαιτέρω οι προϋποθέσεις» εφαρμογής των Ειδικών Σχεδίων, υποδεικνύουν βελτιώσεις στα ειδικά καθεστώτα αδειοδότησης. Η συνεχής ελαστικοποίησή τους, αποπνέει υποχώρηση σε πελατειακές πιέσεις και υπονομεύει την ασφάλεια δικαίου.

Αντιθέτως άλλες πολιτικές -σοσιαλδημοκρατικής μεταρρυθμιστικής εμπνεύσεως- όπως η υποχρεωτική ανάληψη από τον επενδυτή «αντισταθμιστικού προγράμματος συμβολής στην τοπική αειφορία και την κλιματική προσαρμογή», πρόταση που συνάδει με τις συνταγματικές προβλέψεις περί συνεισφοράς στην «πολεοδομική ενεργοποίηση», θα δημιουργούσαν ένα ευρωπαϊκό (και όχι τριτοκοσμικό) υγιές επενδυτικό περιβάλλον. Απαιτούν συνεργασία ΥπΑνΕπ, ΥπΤ και ΥπΕν σε νέα βάση. Η προβλεπόμενη στον πρόσφατο επενδυτικό νόμο «έκθεση αειφορίας» (sustainability report), μπορεί να αποτελέσει αυτή τη βάση;

* Η Μάρω Ευαγγελίδου είναι Πρόεδρος Συμβουλίου Θεσμικού Πλαισίου της Ελληνικής Εταιρίας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού(ΕΛΛΕΤ) Πρώην Γεν Γραμματέας Περιβάλλοντος

* Το άρθρο αναπτύσσει την βασική θέση που κατέθεσε η ΕΛΛΕΤ στην Βουλή, στις 24.11.2021, κατά την συζήτηση του ΣΝ για τις στρατηγικές επενδύσεις και περιορίζεται σε νύξεις των υπολοίπων μεταρρυθμιστικών προτάσεων. Αποκτά επικαιρότητα σήμερα που συζητείται το νέο ΣΝ του Υπ, Τουρισμού, το οποίο επίσης αναφέρεται στο ειδικό καθεστώς χωροθέτησης και δόμησης των σύνθετων τουριστικών καταλυμάτων.