Η σιωπηρή επανάσταση της τηλεργασίας

Ο Nick Bloom, καθηγητής οικονομικών στο πανεπιστήμιο του Στανφορντ, σε πρόσφατη συνέντευξή του στους Financial Times θέτει το φαινόμενο της τηλεργασίας στις πραγματικές του διαστάσεις παραθέτοντας στατιστικά στοιχεία για τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο. Πριν την πανδημία οι εργαζόμενοι δούλευαν από το σπίτι μόλις 5% των συνολικών ημερών εργασίας. Κατά τη διάρκεια των lockdown το ποσοστό αυτό ανέβηκε σε 50%, ενώ μετά τη λήξη τους υποχώρησε σε 25%. Η αυξητική τάση στη συχνότητα της εργασίας από το σπίτι είχε ξεκινήσει πριν την πανδημία, αλλά με αργό ρυθμό: ανά 10-13 χρόνια διπλασιάζονταν οι ημέρες εργασίας από απόσταση. Επομένως, στα 2 χρόνια πανδημίας συντελέστηκε μια αύξηση που διαφορετικά θα έπαιρνε 30 χρόνια.

Η τηλεργασία όμως δεν επηρεάζει το ίδιο όλες τις θέσεις εργασίας. Ο ΟΟΣΑ ανέλυσε δεδομένα από 6 χώρες (Αυστραλία, ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Ιταλία και Σουηδία): τα υψηλότερα ποσοστά τηλεργασίας σημειώθηκαν σε ψηφιοποιημένους τομείς παροχής υπηρεσιών. Κατά μέσο όρο περισσότεροι από τους μισούς εργαζόμενους σε επιχειρήσεις πληροφορικής, επικοινωνιών, τεχνικών και χρηματοοικονομικών υπηρεσιών εργάστηκαν από το σπίτι τους. Τα ποσοστά ήταν ακόμη υψηλότερα σε μεγάλες επιχειρήσεις, και σε εργαζομένους υψηλού μορφωτικού επιπέδου (στις ΗΠΑ οι κάτοχοι μεταπτυχιακού ή διδακτορικού διπλώματος είχαν 15 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να εργαστούν από το σπίτι).

Το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβίωσης και Εργασίας (Eurofound) συνέλεξε δεδομένα για την εξάπλωση της τηλεργασίας στην Ευρώπη σε τρεις χρονικές φάσεις: με το ξέσπασμα της πανδημίας (Απρίλιο-Μάιο 2020), στην πρώτη φάση της (Ιούνιο-Ιούλιο 2020), και κατά τη διάρκεια των lockdown του Φεβρουαρίου-Μαρτίου 2021. Σε κάποιες χώρες (Φινλανδία, Βέλγιο, Ολλανδία), η αντίδραση ήταν άμεση, με άνω του 40% των εργαζομένων να εργάζονται από το σπίτι. Άλλες χώρες (Ρουμανία, Σλοβενία, Ελλάδα) προσαρμόστηκαν αργά, με λιγότερο από 25% του εργατικού δυναμικού να ξεκινάει την τηλεργασία, τον Απρίλιο- Μάιο του 2020. Με την εξέλιξη της πανδημίας τα δεδομένα αλλάζουν. Μέσα σε 4 μήνες, ο ευρωπαϊκός μέσος όρος εργαζομένων από το σπίτι αυξάνεται από 36% σε 44%. Το ποσοστό τηλεργασίας βρίσκεται ψηλά και κατά τη δεύτερη χρονιά της πανδημίας (42% το Φεβρουάριο-Μάρτιο 2021). Στη χώρα μας, ενώ ένα 40% του εργατικού δυναμικού μεταφέρθηκε στην τηλεργασία τον Ιούνιο-Ιούλιο 2020, φαίνεται ότι πολλοί εργοδότες αντιμετωπίζουν τη νέα αυτή δυνατότητα ως προσωρινό μέτρο ανάγκης, με το ποσοστό να υποχωρεί στο 31% στις αρχές του 2021. Δεν υπάρχουν ακόμη δεδομένα για το εάν οι χώρες της Ευρώπης συνεχίζουν να επεκτείνουν το μέτρο της τηλεργασίας κατά τη διάρκεια των μαζικών εμβολιασμών (μέσα και τέλη 2021), ωστόσο είναι σαφές ότι κατά την πρώτη φάση της πανδημίας όλες οι χώρες απέκτησαν τα μέσα και την εμπειρία για την υιοθέτησή του.

Καθώς η Ευρώπη αντιμετωπίζει έξαρση της πανδημίας λόγω της νέας μετάλλαξης, η επέκταση της τηλεργασίας τόσο στον ιδιωτικό όσο και στο δημόσιο τομέα φαίνεται αναπόφευκτη. Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι η τηλεργασία επιτρέπει τη διατήρηση μεγάλου μέρους της οικονομικής δραστηριότητας χωρίς σοβαρές απώλειες παραγωγικότητας. Την ίδια στιγμή όμως δημιουργεί νέα προβλήματα (περιχαράκωση χρόνου εργασίας, μαθητεία νέων εργαζομένων, κοινωνικοποίηση και αποτελεσματική συνεργασία του εργατικού δυναμικού) που απαιτούν πρωτότυπες λύσεις.

Γιώργος Μανάλης
Μεταδιδακτορικός Ερευνητής,
Υπότροφος της Ερευνητικής Έδρας Α. Γ. Λεβέντη
Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής & Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ)

Μάνος Ματσαγγάνης
Κύριος Ερευνητής
Επικεφαλής του Παρατηρητηρίου Ελληνικής & Ευρωπαϊκής Οικονομίας
Υπότροφος της Έδρας «Σταύρος Κωστόπουλος»
Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής & Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ)