Οι ανταλλαγές χρέους για το κλίμα έχουν πράγματι νόημα

Project Syndicate

Tι θα γινόταν αν υπήρχε μια μαγική σφαίρα για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, της κρίσης χρέους που προκαλείται από την πανδημία και της ανάγκης να ενισχυθεί ταυτόχρονα η αναπτυξιακή χρηματοδότηση; Σίγουρα είναι ελκυστικό να προσπαθήσουμε να αντιμετωπίσουμε αυτά τα ζητήματα από κοινού, γιατί χρειάζεται ήδη να κινητοποιήσουμε χρηματοδότηση για το κλίμα από πλούσιες χώρες (τους κύριους ρυπαίνοντες) για να στηρίξουμε χώρες χαμηλού εισοδήματος (οι οποίες θα φέρουν δυσανάλογα μεγάλο βάρος από την κλιματική αλλαγή). Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν είπε ότι «οι μεγάλες οικονομίες έχουν ειδικό καθήκον απέναντι στις λιγότερο ανεπτυγμένες και πιο ευάλωτες χώρες» και η διευθύνουσα σύμβουλος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα είπε ότι «είναι λογικό» να επιδιώκεται η αντιμετώπιση των πιέσεων του χρέους και της κλιματικής κρίσης από κοινού. Η ιδέα είναι να οργανωθούν «πράσινες ανταλλαγές χρέους».

Η ιδέα δεν είναι νέα. Κάτι παρόμοιο έχει δοκιμαστεί από τη δεκαετία του 1980. Κατά τη διάρκεια αυτής της χαμένης δεκαετίας, τα λεγόμενα ομόλογα Brady ήταν το κύριο στοιχείο σε ένα διεθνές μενού μέσων αναδιάρθρωσης χρέους. Οι οφειλέτες χρησιμοποίησαν επίσημα δάνεια από το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα για να αποκτήσουν ομόλογα του αμερικανικού Δημοσίου ως εγγύηση, επιτρέποντάς τους να ανταλλάξουν υπάρχοντα τραπεζικά δάνεια με μεγάλη έκπτωση για εμπορεύσιμα, εγγυημένα ομόλογα Brady. Οι ανταλλαγές «χρέος-για-κλίμα» ήταν επίσης στο μενού κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, αλλά ήταν συνοδευτικές. Τα πρώτα τέτοια μέσα ήταν δομημένα ως συμφωνίες μεταξύ ενός οργανισμού διατήρησης, των πιστωτών και μιας κυβέρνησης – οφειλέτη. Το 1987, η Conservation International χρησιμοποίησε κεφάλαια χορηγών για την απόκτηση 650.000 δολαρίων εξωτερικού χρέους της Βολιβίας στην πολύ μειωμένη τιμή των 100.000 δολαρίων. Σε αντάλλαγμα, η Βολιβία ανέλαβε να προστατεύσει το αποθεματικό της βιόσφαιρας Beni, παρέχοντας 250.000 δολάρια (σε τοπικό νόμισμα) για τη διαχείρισή του. Παρόμοιες προσεγγίσεις χρησιμοποιήθηκαν για την ίδρυση ενός θαλάσσιου καταφυγίου στις Φιλιππίνες και για την προστασία των ορεινών γοριλών στην Ουγκάντα.

Ενα πρόβλημα στην προσπάθεια αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής και του χρέους με ένα μόνο πακέτο είναι ότι δεν ευθυγραμμίζονται τέλεια. Η χρηματοδότηση για τον μετριασμό της αλλαγής του κλίματος απαιτείται περισσότερο σε χώρες υψηλού εισοδήματος, με περίπου το ένα τρίτο των απαιτούμενων επενδύσεων μετάβασης να είναι στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες και περισσότερες από τις μισές στην περιοχή Ασίας – Ειρηνικού, κυρίως στην Κίνα. Με ελάχιστες εξαιρέσεις, η συμβολή των χωρών χαμηλού εισοδήματος στην υπερθέρμανση του πλανήτη είναι αμελητέα. Η αντιστοιχία μεταξύ των χρηματοδοτικών αναγκών και της αντιμετώπισης της περιβαλλοντικής εξωτερικής επίδρασης είναι στην καλύτερη περίπτωση ατελής. Από την άλλη πλευρά, επειδή πολλές χώρες χαμηλού εισοδήματος είναι πολύ εκτεθειμένες στην κλιματική αλλαγή, θα χρειαστούν χρηματοδότηση για να επενδύσουν στην προσαρμογή. Κάποια από αυτά τα κεφάλαια θα μπορούσαν να παρασχεθούν μέσω ελάφρυνσης του χρέους.

Αλλά, και πάλι, η αντιστοιχία μεταξύ των χρηματοδοτικών αναγκών και των προβλημάτων είναι ατελής. Ενώ χώρες όπως η Αϊτή, ο Νίγηρας και το Νότιο Σουδάν αντιμετωπίζουν τόσο υψηλά χρέη όσο και οξύ κλιματικό κίνδυνο, πολλές άλλες αντιμετωπίζουν μόνο ένα από αυτά τα προβλήματα. Ενα σχετικό ερώτημα είναι εάν οι ανταλλαγές χρέους είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος παροχής ελάφρυνσης. Οι πλούσιες χώρες συνήθως έχουν χορηγήσει διμερείς ελαφρύνσεις χρέους χωρίς να θέσουν όρους στις δαπάνες των αποδεκτών. Εάν ήθελαν να υποστηρίξουν συγκεκριμένες δαπάνες για την προσαρμογή στο κλίμα σε χώρες χαμηλού εισοδήματος, θα μπορούσαν πάντα να το κάνουν μέσω δημοσιονομικών μεταβιβάσεων και επιχορηγήσεων υπό όρους. Η καταλληλότητα της υπό όρους ελάφρυνσης του χρέους ως εργαλείου χρηματοδότησης για τις χώρες χαμηλού εισοδήματος δεν είναι πάντα προφανής. Αυτό που είναι προφανές είναι ότι οι πλούσιες χώρες είναι υπεύθυνες για την πρόκληση της κλιματικής κρίσης και ως εκ τούτου έχουν ηθική ευθύνη να βοηθήσουν τις φτωχότερες χώρες να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες. Η διεθνής κοινότητα έχει δίκιο να διερευνά επιλογές για τη μεταφορά πόρων για τη χρηματοδότηση του κλίματος σε χώρες χαμηλού εισοδήματος. Δεδομένης της μη ευθυγράμμισης των κινδύνων και των χρηματοδοτικών αναγκών, θα χρειαστεί ένα μενού μέσων για τις χώρες μεσαίου και χαμηλού εισοδήματος.

Οι ανταλλαγές χρέους για το κλίμα μπορεί να είναι μια επιλογή μεταξύ άλλων. Θα μπορούσαν να εφαρμοστούν χρησιμοποιώντας μια δομή η οποία μπορεί να λύσει το διπλό πρόβλημα της κλιμάκωσης και της μόχλευσης των ροών από τον ιδιωτικό τομέα. Η κινητοποίηση τόσο της ιδιωτικής όσο και της δημόσιας χρηματοδότησης θα είναι απαραίτητη και θα απαιτήσει τη δημιουργία αγορών για ομόλογα για το κλίμα και πιθανώς ορισμένες πιστωτικές ενισχύσεις σε μια τριμερή συμφωνία.

Για να διευκολυνθεί η διαδικασία, το ΔΝΤ και οι πολυμερείς αναπτυξιακές τράπεζες θα μπορούσαν να οργανώσουν την υπό όρους ελάφρυνση του χρέους και να προσφέρουν διάφορες βελτιώσεις. Για παράδειγμα, το ΔΝΤ θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει ανακυκλωμένα ειδικά τραβηκτικά δικαιώματα για να δανείσει σε χώρες χαμηλού εισοδήματος τους πόρους που χρειάζονται για να αποκτήσουν εξασφαλίσεις για τα πράσινα ομόλογα. Ιδιωτικοί και δημόσιοι πιστωτές θα συμφωνούσαν να ανταλλάξουν τα ομόλογά τους με μεγάλη έκπτωση για αυτά τα πράσινα ομόλογα, παρέχοντας έτσι στη χώρα δημοσιονομικό χώρο για δαπάνες σε έργα για το κλίμα. Η διαχείριση και η παρακολούθηση των επενδύσεων για τη μείωση του χρέους και το κλίμα θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν χρησιμοποιώντας το μοντέλο των καταπιστευματικών ταμείων που δοκιμάστηκαν σε προηγούμενες συμφωνίες για τη φύση. Μια φιλόδοξη συμφωνία θα μπορούσε να κινητοποιήσει δημόσιες και ιδιωτικές ροές για χρηματοδότηση για το κλίμα σε χώρες που υποφέρουν τόσο από υψηλό χρέος όσο και από κλιματικό κίνδυνο. Δεν θα ήταν μια μαγική σφαίρα, ούτε θα ήταν το κύριο πιάτο στο μενού της χρηματοδότησης για το κλίμα. Αλλά θα μπορούσε να κάνει μεγάλη διαφορά για ορισμένες από τις πιο ευάλωτες χώρες.