Σαχέλ – Η ένοπλη βία απειλεί πλέον τα παράκτια κράτη της Δυτικής Αφρικής

Μπορεί οι υπουργοί Εξωτερικών της Ευρωπαϊκής Ενωσης να είναι έτοιμοι να συζητήσουν αύριο και την Παρασκευή τις ευρωπαϊκές προτάσεις για την ασφάλεια στην Ευρώπη και για την υποστήριξη προς την Ecowas/Cédéao στην σύγκρουσή της με την χούντα του Μαλί, καθώς και τις εξελίξεις στην ευρύτερη ζώνη του Σαχέλ στην Αφρική, αλλά το τελευταίο διάστημα συντελούνται σημαντικές εξελίξεις για το μέλλον της αντιπαράθεσης στην περιοχή.

Το Μπενίν, μια μικρή παράκτια χώρα στη Δυτική Αφρική, είναι σχετικά αλώβητη από επιθέσεις που διεξάγουν διάφορες ένοπλες ομάδες προκαλώντας εκατόμβες θυμάτων στους βόρειους γείτονές της, στην περιοχή του Σαχέλ, για μεγάλο μέρος της τελευταίας δεκαετίας.

Ωστόσο, οι φόβοι αυξάνονται για μια επέκταση της βίας εντός των συνόρων του Μπενίν, καθώς ένοπλες ομάδες που δραστηριοποιούνται στις περίκλειστες χώρες του Σαχέλ πιέζουν για επέκταση σε παράκτια κράτη.

Τον περασμένο μήνα, ο πρόεδρος Πατρίς Τάλον υποσχέθηκε ότι η κυβέρνησή του θα είναι «πιο αποφασιστική και πιο προσεκτική» απέναντι στις αυξανόμενες απειλές. Αυτή η δήλωση έγινε αφότου στρατιωτικοί αξιωματούχοι του Μπενίν δήλωσαν ότι δύο στρατιώτες σκοτώθηκαν και αρκετοί άλλοι τραυματίστηκαν όταν ένοπλοι επιτέθηκαν σε στρατιωτικό φυλάκιο στη βόρεια περιοχή Atacora, κοντά στα σύνορα με την Μπουρκίνα Φάσο.

#Bénin | Le détachement 🇫🇷 et les FAB 🇧🇯 profitent des paysages magnifiques du Nord-Bénin entre deux entraînements. #Atacora pic.twitter.com/reZ6jnlZlh

— Eléments français au Sénégal (@EfsOfficiel) January 3, 2022

Την ευθύνη για την επίθεση ανέλαβε η ένοπλη ομάδα Τζαμάατ Νουσράτ αλ-Ισλάμ βαλ-Μουσλιμίν (JNIM) που συνδέεται με την Αλ Κάιντα, υποστηρίζοντας σε ένα μήνυμα που κοινοποιήθηκε σε κοινωνικές πλατφόρμες ότι σκότωσε τέσσερις στρατιώτες. Δύο άλλες επιθέσεις έχουν αναφερθεί τους τελευταίους μήνες στην ίδια συνοριακή περιοχή όπου δραστηριοποιείται η JNIM, αν και αυτές δεν έχουν επιβεβαιωθεί.

Ο Μάικλ Ματονγκμπάντα, ερευνητής από το Μπενίν στο Ινστιτούτο Μελετών Ασφαλείας (ISS), είπε ότι η ασυνήθιστη «καταδρομική» επίθεση στην Atacora ήταν η πρώτη που ανέλαβε μια ένοπλη ομάδα στη χώρα.

Επεκτείνουν τη δράση τους

«Η επέκταση των ομάδων πέρα από τις αρχικές τους περιοχές ένοπλων επιχειρήσεων και επιρροής στην περιοχή Σαχέλ είναι μια πραγματικότητα που πρέπει να αναγνωριστεί», είπε ο Ματονγκμπάντα, στο Al Jazeera.

Μια τέτοια επέκταση, ωστόσο, δεν έχει επηρεάσει μόνο το Μπενίν. Ορισμένα άλλα παράκτια κράτη της Δυτικής Αφρικής έχουν αντιμετωπίσει αυξανόμενο αριθμό επιθέσεων στα σύνορα, εγείροντας φόβους για την επέκταση της δράσης των ενόπλων ομάδων που συνδέονται με το ISIL (ISIS) και την Αλ Κάιντα στην περιοχή.

Σε μια σπάνια δημόσια εμφάνιση πέρυσι, ο επικεφαλής της υπηρεσίας εξωτερικών πληροφοριών της Γαλλίας Μπερνάρντ Εμιέ δήλωσε ότι μαχητές που συνδέονται με την Αλ Κάιντα επεξεργάζονταν σχέδια για επέκταση των επιθέσεων τους στον Κόλπο της Γουινέας, ιδιαίτερα στο Μπενίν και την Ακτή Ελεφαντοστού.

Στο στόχαστρο Ακτή Ελεφαντοστού και Τόγκο

Επτά μέλη των δυνάμεων ασφαλείας της Ακτής Ελεφαντοστού σκοτώθηκαν σε πέντε διαφορετικές επιθέσεις στο βόρειο τμήμα της χώρας πέρυσι. Και το προηγούμενο έτος, η χώρα χτυπήθηκε από μια διασυνοριακή επίθεση με απολογισμό τον θάνατο 14 μελών του προσωπικού ασφαλείας στην ίδια περιοχή. Αν και δεν έχει αναληφθεί ευθύνη, η επίθεση ήταν μια σοκαριστική υπενθύμιση για την Ακτή Ελεφαντοστού ότι εξακολουθεί να είναι πρωταρχικός στόχος, αν και έχει επιβάλει πρόσθετα μέτρα ασφαλείας μετά την επίθεση σε παραθαλάσσιο θέρετρο την ευθύνη της οποίας ανέλαβε η Αλ Κάιντα το 2016 και είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο 19 ανθρώπων.

Το γειτονικό Τόγκο βρίσκεται επίσης σε κατάσταση συναγερμού έναντι πιθανής εισβολής ένοπλων ομάδων. Οι δυνάμεις ασφαλείας στο Τόγκο δήλωσαν ότι απέκρουσαν επίθεση τον περασμένο Νοέμβριο από άγνωστους ενόπλους άνδρες που είχαν περάσει τα βόρεια σύνορά τους με την Μπουρκίνα Φάσο. Ήταν η πρώτη αντιπαράθεση που είχε το Τόγκο με μαχητές από τότε που ανέπτυξε το 2018 εκατοντάδες στρατιώτες σε όλα τα βόρεια σύνορά του με την Μπουρκίνα Φάσο και το Μπενίν.

Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι η διείσδυση στις παράκτιες χώρες προσφέρει ζωτικά πλεονεκτήματα στις ένοπλες ομάδες στη Μπουρκίνα Φάσο και στο Μάλι, όπως η δημιουργία νέων γραμμών εφοδιασμού για τρόφιμα και εξοπλισμός και «προσφορά» νέων πηγών εισοδήματος από ληστείες.

«Οι παράκτιες χώρες της Δυτικής Αφρικής χρησιμεύουν ως ζώνες ανεφοδιασμού ή διέλευσης, ιδιαίτερα για μοτοσικλέτες, ανταλλακτικά και λιπάσματα. Είναι επίσης πηγές χρηματοδότησης μέσω της πώλησης κλεμμένων ζώων για κατανάλωση», εξηγεί ο ερευνητής Ματονγκμπάντα.

Ο Καρς ντε Μπρούινε, ερευνητής στο Ινστιτούτο Clingendael, είπε ότι το να κερδίσει κανείς το πάνω χέρι στα πεδία μάχης του Σαχέλ μπορεί να είναι ένας άλλος λόγος για την επέκταση των επιχειρήσεων των ενόπλων ομάδων νοτιότερα.

«Οι ένοπλες ομάδες επιδιώκουν να αποτρέψουν τη συγκέντρωση στρατιωτικής δύναμης των κρατών της Δυτικής Αφρικής και των δυτικών εταίρων τους. Αυτό μπορεί να θεωρηθεί ως μια ημι-αντάρτικη στρατηγική που απλώνει τις δυνάμεις του αντιπάλου σε ένα μεγάλο εύρος περιοχών. Ως εκ τούτου, οι επιθέσεις παντού απαιτούν προστασία παντού και αποτρέπουν μεγάλης κλίμακας στρατιωτικές επιχειρήσεις», δήλωσε ο ντε Μπρούινε στο Al Jazeera.

Εκμεταλλεύονται την τοπική δυσαρέσκεια

Σε μεγάλες περιοχές της ζώνης του Σαχέλ, οι ένοπλες ομάδες έχουν εκμεταλλευτεί τις τοπικές δυσαρέσκειες, την έλλειψη διακυβέρνησης και ασφάλειας για να αρπάξουν εδάφη, να επιβάλουν την κυριαρχία τους και να ελέγξουν τις οικονομικές δραστηριότητες. Οι αναλυτές λένε ότι παρόμοια τρωτά σημεία υπάρχουν επίσης σε μέρη των παράκτιων εθνών, θέτοντας έτσι μεγαλύτερο κίνδυνο για αύξηση της βίας.

«Σε όλες τις βόρειες επαρχίες στο Μπενίν, υπάρχουν σοβαρές εντάσεις αγροτών-κτηνοτρόφων που δεν αντιμετωπίζονται επαρκώς», σημειώνει ο ντε Μπρούινε. «Υπάρχουν επίσης προβλήματα σχετικά με την ιδιοκτησία γης με επικαλυπτόμενα συστήματα γης που οδηγούν σε ανταγωνισμό μεταξύ των τοπικών αρχών και καταλήγουν σε νικητές και ηττημένους, καθώς και εντάσεις σχετικά με τη διαχείριση των φυσικών πάρκων».

Στην Ακτή του Ελεφαντοστού, μια περιφερειακή δύναμη που εξακολουθεί να επουλώνει τις πληγές της από έναν βάναυσο εμφύλιο πόλεμο πριν από μια δεκαετία, υπάρχουν παράπονα από πρώην μαχητές.

«Πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψη τη δυσαρέσκεια από ορισμένους πρώην μαχητές από τον εμφύλιο πόλεμο στην Ακτή Ελεφαντοστού που δεν μπόρεσαν να αποκομίσουν τα αναμενόμενα οφέλη από τη διαδικασία ειρήνευσης», είπε ο Μαρκ –Αντρε Μπόισβερτ, ερευνητής για την ασφάλεια του Σαχέλ στο Ερευνητικό Κέντρο FrancoPaix.

«Επίσης, η βόρεια Ακτή Ελεφαντοστού είναι μάρτυρας σποραδικών συγκρούσεων μεταξύ των κοινοτήτων γεωργών και κτηνοτρόφων», γεγονός που αυξάνει την απογοήτευση για τη διακυβέρνηση και δημιουργεί «μια αυξανόμενη αίσθηση περιθωριοποίησης», είπε.

Το 2017, το Μπενίν, η Μπουρκίνα Φάσο, η Ακτή Ελεφαντοστού, η Γκάνα και το Τόγκο ξεκίνησαν την «Πρωτοβουλία Άκρα», συμφωνώντας να ενισχύσουν την περιφερειακή συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας σε μια προσπάθεια να αποτραπεί η εξάπλωση της βίας και οι διασυνοριακές επιθέσεις.

Η Μπουρκίνα Φάσο ανακοίνωσε τον Νοέμβριο του περασμένου έτους ότι ο στρατός της διεξήγαγε κοινή πενθήμερη στρατιωτική επιχείρηση με την Ακτή Ελεφαντοστού, την Γκάνα και το Τόγκο, η οποία είχε ως αποτέλεσμα τη σύλληψη περισσότερων από 300 υπόπτων και την κατάσχεση όπλων, πυρομαχικών, οχημάτων και ναρκωτικών.

Ωστόσο, πιστεύει ο Μπόισβερτ, τα παράκτια κράτη παραμένουν ευάλωτα όσο συνεχίζουν να βλέπουν τις ένοπλες ομάδες μόνο ως πρόβλημα ασφάλειας και να μην αντιμετωπίζουν τα διάφορα μακροχρόνια πολιτικά προβλήματα.

«Εστιάζουν κυρίως στη «σκληρή ασφάλεια», ενώ ελάχιστες προσπάθειες έχουν γίνει για την πρόληψη ή την εξεύρεση πολιτικών λύσεων σε αυτό που είναι τώρα ένα περιφερειακό πρόβλημα», εξηγεί. «Οι χώρες που βλέπουν τις επιθέσεις μόνο ως «εξωτερικό πρόβλημα» διευκολύνουν απλώς την εστίαση στην ασφάλεια και αγνοούν αυτά τα ζητήματα που μπορούν να εκμεταλλευτούν οι ένοπλες ομάδες».