Εγκυρογνωμοσύνη: Εργαλείο επιβίωσης στην πανδημία

Ο Hans Rosling δεν είναι, προδήλως, γνωστός στην Ελλάδα. Δεν άρκεσαν, για αυτό, ούτε οι 35 εκατ. φορές που έχουν ιδωθεί οι διαλέξεις του σε διάφορα TED ούτε ότι το TIME τον συμπεριέλαβε, πριν λίγα χρόνια, στις 100 πιο «επιδραστικές» προσωπικότητες του πλανήτη.

Ο Σουηδός αυτός γιατρός και Καθηγητής Δημόσιας Υγείας, πέραν από το τεράστιο ανθρωπιστικό έργο του σε διάφορες φτωχές χώρες, άφησε πίσω του έναν «οδηγό σωστής και καθαρής σκέψης για τον σύγχρονο κόσμο», όπως έχει πει ο Bill Gates.

Η πολύ ενδιαφέρουσα εννοιολογική του κληρονομιά συνίσταται στην έννοια της «εγκυρογνωμοσύνης» (factfulness), στόχος της οποίας είναι η καταπολέμηση της «καταστρεπτικής άγνοιας», μέσω μιας κοσμοεικόνας βασισμένης στην πραγματικότητα, σε γεγονότα και σε αναμφισβήτητα δεδομένα, και όχι πάνω σε αβάσιμες εικασίες, έωλες γνώσεις, προσωπικά συναισθήματα, ιδεοληψίες και προκαταλήψεις.

Ο φιλοπερίεργος, ενθουσιώδης και με μεγάλο απόθεμα εμπειριών ζωής Σουηδός γιατρός μας προσέφερε, εν αγνοία του μιας και δεν είναι στη ζωή πια, ένα πολύτιμο εργαλείο επιβίωσης στους αλλοπρόσαλλους αυτούς καιρούς της πανδημίας.

Εδώ και δύο χρόνια περίπου και με αποκορύφωμα τις τελευταίες ημέρες, βομβαρδιζόμαστε από μια «υπερδραματική κοσμοθεώρηση», η οποία βασίζεται περισσότερο σε αισθήματα και συναισθήματα, με αποτέλεσμα την παραγωγή υπερβολικού άγχους για τα μελλούμενα και, εν τέλει, στη δημιουργία μιας μάλλον παραπλανητικής εικόνας για το μείζον υγειονομικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε. Το φαινόμενο δεν είναι μόνον ελληνικό – και, ίσως, σε μια από τις λίγες φορές, θα έλεγε κανείς, που η χώρα και ο λαός μας δεν συγκαταλέγονται στους χειρότερους της τάξης.

Μια σειρά από διαμορφωτές της κοινής γνώμης μας παρωθούν, στον καιρό της πανδημίας, να αισθανόμαστε και όχι να σκεπτόμαστε. Και αυτή τη φορά, οι συνήθεις ύποπτοι δεν είναι οι γνωστοί δύο, δηλαδή τα ΜΜΕ και οι πολιτικοί. Την «15λεπτη δημοσιότητα της ζωής τους» επιζήτησαν – και την πέτυχαν θριαμβευτικά – και άλλοι επίδοξοι ρέκτες: επιστήμονες, επαγγελματίες, διανοούμενοι, σχολιαστές και δημοσιολογούντες, με αποτέλεσμα τον αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης και την καλλιέργεια φόβων, αλλά και ελπίδων, συχνά χωρίς τεκμηρίωση, συνεπικουρούμενοι σε αυτό και από τη φυσική ροπή του ανθρώπινου εγκεφάλου να σπεύδει να υιοθετήσει βιαστικά συμπεράσματα χωρίς βαθύτερη σκέψη και εμβριθέστερη ανάλυση.

Το διάστημα αυτό της πανδημίας υποστήκαμε όλα τα είδη των «νεοαστέρων της δημοσιότητας», ωστόσο δεν γίναμε πάντοτε σοφότεροι ακούγοντάς τους. Φυσικά, με εξαιρέσεις, πραγματικές οάσεις ορθού, τεκμηριωμένου και ψύχραιμου λόγου. Σε όλους αυτούς τους επιπόλαιους διακόνους της προχειρολογίας και της υπόθαλψης των δραματικών ενστίκτων των ανθρώπων, η υιοθέτηση της εγκυρογνωμοσύνης και των αρετών της θα συνιστούσαν χρήσιμο εργαλείο κατανόησης του δικού τους βασικού προβλήματος, που είναι ότι «δεν γνωρίζουν τι δεν γνωρίζουν». Για εμάς δε τους πολίτες, θα συνιστούσε λυτρωτικό εργαλείο αν την εφαρμόζαμε στην καθημερινότητά μας. Θα μπορούσαμε, έτσι, να κατανοούμε καλύτερα όχι μόνο τι συμβαίνει με την πανδημία, αλλά και, γενικότερα, θα μας βοηθούσε να παίρνουμε καλύτερες αποφάσεις, να αντιλαμβανόμαστε ευχερέστερα τους κινδύνους και να μην αγχωνόμαστε υπέρ το δέον με βάση το θυμικό μας αποκλειστικώς. Κυρίως, όμως, θα μας βοηθούσε να γίνουμε καλύτεροι και πιο ορθολογικοί πολίτες.

Ανδρέας Γιαννόπουλος

Δ/νων Σύμβουλος, PUBLIC AFFAIRS AND NETWORKS