To τίμημα της Ρωσικής Αυτοκρατορίας

Project Syndicate

Αλεξιπτωτιστές από την επίλεκτη ταξιαρχία Spetsnaz της Ρωσίας έφτασαν στο Καζακστάν για να καταστείλουν τις βίαιες διαδηλώσεις ενάντια στο, φιλικό προς το Κρεμλίνο, καθεστώς της χώρας.

Η κίνηση έρχεται σε μια στιγμή που τα ρωσικά στρατεύματα έχουν ήδη συγκεντρωθεί κοντά στα σύνορα της Ουκρανίας και μόλις 15 μήνες μετά την παρέμβαση μιας ρωσικής ταξιαρχίας για να τερματίσει τις μάχες μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν στο Ναγκόρνο Καραμπάχ. Ο πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν προσπαθεί πραγματικά να ανοικοδομήσει τη Ρωσική Αυτοκρατορία;

Φυσικά, είναι αδύνατο να γνωρίζουμε με βεβαιότητα τι έχει στο μυαλό της η σφίγγα του Κρεμλίνου. Ομως, όποιες και αν είναι οι προθέσεις του Πούτιν, οι ενέργειές του υπονομεύουν μοιραία την ιδέα που στήριξε τη δημιουργία της Ρωσικής Ομοσπονδίας πριν από 30 χρόνια. Ο Πούτιν μπορεί να μην επιδιώκει να ανοικοδομήσει τη Ρωσική Αυτοκρατορία αυτή καθαυτήν, φαίνεται αποφασισμένος, πάντως, να εδραιώσει την κυριαρχία στα πρώην σοβιετικά κράτη. Πρόκειται για μια πολύ δαπανηρή απόφαση.

Το ακριβές μερίδιο του σοβιετικού ΑΕΠ που σπαταλήθηκε για τη διατήρηση της αυτοκρατορίας είναι ασαφές. Ομως, δεδομένων των απαιτήσεων της βιομηχανικής παραγωγής και του σοβιετικού στρατιωτικού – βιομηχανικού συμπλέγματος – που μαζί απαιτούσαν έως και το 80% όλων των κρατικών εσόδων -, είναι ασφαλές να πούμε ότι η Σοβιετική Ενωση δεν μπορούσε να αντέξει οικονομικά, για παράδειγμα, επιδοτήσεις σε μη παραγωγικά εργοστάσια σε απομονωμένες περιοχές των δημοκρατιών που την αποτελούσαν. Χωρίς να αναφερθούμε στο τίμημα της αυτοκρατορίας σε αίμα, ιδιαίτερα τα χρόνια μετά την εισβολή του 1979 στο Αφγανιστάν.

Οπως παρατήρησε ο παλαιστίνιος λόγιος Εντουαρντ Σαΐντ, κάθε αυτοκρατορία «λέει στον εαυτό της και στον κόσμο ότι δεν μοιάζει με τις άλλες αυτοκρατορίες, ότι η αποστολή της δεν είναι να λεηλατεί και να ελέγχει, αλλά να εκπαιδεύει και να απελευθερώνει». Οι Ρώσοι έχουν πει σχεδόν το ίδιο για την αυτοκρατορία τους, ιδιαίτερα όταν συζητούν για τους Λευκορώσους και τα «μικρά αδέρφια» τους στην Ουκρανία.

Για τη Ρωσία, το κόστος των φιλοδοξιών του Πούτιν αυξάνεται. Σκεφτείτε τις στρατιωτικές δαπάνες της χώρας, οι οποίες αυξήθηκαν από 3,8% του ΑΕΠ το 2013 – το έτος πριν από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και την προσάρτηση της Κριμαίας – σε 5,4% το 2016. Ενώ οι στρατιωτικές δαπάνες ως μερίδιο του ΑΕΠ μειώθηκαν το 2017 και το 2018, τώρα ανεβαίνουν ξανά. Με τα ρωσικά στρατεύματα να σταθμεύουν στην κατεχόμενη γεωργιανή περιοχή της Αμπχαζίας, στην αποσχισθείσα μολδαβική περιοχή της Υπερδνειστερίας, στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, στο Καζακστάν, στην Κιργιζία και στη Λευκορωσία, αυτό δεν αποτελεί έκπληξη.

Πιο δύσκολο να ποσοτικοποιηθεί είναι το στρατηγικό κόστος της αυτοκρατορίας. Η ατζέντα του Κρεμλίνου, ειδικά η προσάρτηση της Κριμαίας, έθεσε υπό αμφισβήτηση τη μεταψυχροπολεμική διευθέτηση στην Ευρασία, από τη Βαλτική έως τη Βερίγγειο Θάλασσα. Οι άλλες δυνάμεις του κόσμου – ιδιαίτερα οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα – έχουν επενδύσει έντονα στη διατήρηση του status quo που επιδιώκει να ανατρέψει ο Πούτιν.

Το κόστος – πρόσφατη δημοσκόπηση από το Levada Center στη Μόσχα δείχνει ότι λίγοι Ρώσοι είναι πρόθυμοι να ανταλλάξουν το βιοτικό τους επίπεδο με μια ενισχυμένη παγκόσμια θέση της χώρας – θα έπρεπε να αρκεί για να πείσει τον Πούτιν να εγκαταλείψει τις αυτοκρατορικές του φιλοδοξίες. Αν όχι, η πιθανότητα να αναζωπυρωθεί ένας ανταγωνισμός με την Κίνα σίγουρα θα έπρεπε να τον κάνει να το ξανασκεφτεί. Αλλά δεν υπάρχει εγγύηση ότι ο Πούτιν θα ακολουθήσει τη λογική. Αγνοεί ήδη τα μαθήματα της ιστορίας της Ρωσίας.

Η  Nina L. Khrushcheva είναι καθηγήτρια Διεθνών Σχέσεων στη New School