Προς μια νέα Γιάλτα;

Η κρίση στις σχέσεις της Δύσης με τη Ρωσία έχει επαναφέρει στη συζήτηση το θέμα της ισορροπίας μεταξύ υπερδυνάμεων και το εάν η λύση θα μπορούσε να είναι μια “νέα Γιάλτα”. 

Το πρόβλημα ωστόσο σήμερα τίθεται με πολύ διαφορετικούς όρους. Η Ρωσία δεν είναι ισοδύναμη με τις ΗΠΑ και αν δεν διέθετε πυρηνικό οπλοστάσιο δεν θα ήταν καν στο κλαμπ των μεγάλων δυνάμεων. Ισοδύναμη των ΗΠΑ είναι πλέον η Κίνα. Για το λόγο αυτό η κρίση που προκαλεί η Ρωσία στην Ουκρανία πρέπει να ερμηνευθεί και υπ’ αυτό το πρίσμα, ως προϊόν δηλαδή άγχους της ρωσικής ηγεσίας να παραμείνει στο κλαμπ των υπερδυνάμεων. Πιο συγκεκριμένα:

Η Ρωσία επιδιώκει να διαπραγματευθεί με τις ΗΠΑ μια νέα ισορροπία στην Ευρώπη που να αποκαθιστά την “αδικία” που κατά την αντίληψη της ηγεσίας της επήλθε με τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και την προσχώρηση χωρών που ήταν δορυφόροι της στο δυτικό στρατόπεδο. Αυτό ωστόσο που αποκρύπτει η ρωσική προπαγάνδα ήταν ότι οι χώρες αυτές δεν είχαν προσδεθεί στο άρμα της με τη θέληση τους, τελούσαν ουσιαστικά υπό ρωσική κατοχή μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

 Ένα άλλο ρωσικό επιχείρημα είναι ότι για την ένταξη των χωρών της Βαλτικής, της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης στο ΝΑΤΟ θα έπρεπε να ληφθούν υπ’ όψιν οι ρωσικές ανησυχίες. Αυτό το επιχείρημα είναι τόσο αβάσιμο όσο θα ήταν αντίστοιχο επιχείρημα από πλευράς Τουρκίας για την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ. Καμμία χώρα εκτός ενός οργανισμού δεν μπορεί να έχει δικαίωμα βέτο στις αποφάσεις του. Υπάρχουν δυστυχώς και άλλες αναλογίες μεταξύ της ρωσικής και της τουρκικής συμπεριφοράς: η προσάρτηση της Κριμαία, τμήματος μιας ανεξάρτητης χώρας όπως η Ουκρανία, είναι αντίστοιχη της κατοχής της Βόρειας Κύπρου. 

Δεν έχει λοιπόν η Ρωσία κανένα λόγο να ανησυχεί για το τι συμβαίνει στα δυτικά της σύνορα; Ουδείς στη Δύση έχει επικαλεσθεί κάτι τέτοιο, διαφορετικά οι ΗΠΑ δεν θα επεδίωκαν διάλογο. Υπάρχουν ζητήματα εξοπλισμών, στρατιωτικών ασκήσεων, πυραυλικών συστημάτων που μπορεί να αποτελέσουν αντικείμενο διαπραγμάτευσης και να βρεθεί μια λύση που να ικανοποιεί και τις δύο πλευρές. Αυτό είναι το πιθανότερο να συμβεί τους επόμενους μήνες – ή και χρόνια;- καθώς η αμερικανική ηγεσία επιθυμεί το διάλογο και την εκλογίκευση των σχέσεων της με τη Μόσχα. Υπάρχει άλλωστε μακρά παράδοση τέτοιων συζητήσεων ακόμη και σε περιόδους μεγάλης έντασης ανάμεσα στις δύο πλευρές. 

Αλλά δεν πρόκειται για “νέα Γιάλτα”. Οι σφαίρες επιρροής με την έννοια του διπολισμού που εγκαθιδρύθηκε μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες του σημερινού κόσμου. Σήμερα έχουμε έναν πολυπολικό κόσμο με πολλές αλληλεξαρτήσεις, οικονομικές, τεχνολογικές, περιβαλλοντικές. Χρειάζεται οι ισχυροί του πλανήτη να συνεννοηθούν αλλιώς ο πλανήτης κινδυνεύει με εξαφάνιση. Είναι σαφές ότι η συνεννόηση αυτή εξαρτάται κατά κύριο λόγο από την Ουάσιγκτον και το Πεκίνο. Αλλά ούτε η Ρωσία ούτε η Ευρωπαϊκή Ένωση ή οι χώρες του G-20 μπορεί να είναι απέξω. Ο Πούτιν με την εμμονή του να αποκαταστήσει τη χαμένη τιμή της Σοβιετικής Ένωσης εμποδίζει αυτή τη συνεννόηση επαναφέροντας τις σχέσεις με τη Δύση στο παρωχημένο ψυχροπολεμικό πλαίσιο επισείοντας την απειλή πολέμου σε ευρωπαϊκό έδαφος. Κατά πάσα πιθανότητα μπλοφάρει. Γιατί αν δεν μπλοφάρει θα υπάρξει απάντηση, δεν μπορεί να αφεθεί ανενόχλητος να καταλαμβάνει εδάφη ανεξάρτητων χωρών. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα έχουμε μπει σε μια κρίση πολύ μεγάλων διαστάσεων και με απρόβλεπτες συνέπειες.