Νοτιοανατολική Μεσόγειος – Ο «ψυχρός πόλεμος» των αγωγών

Στη μέση ενός «ψυχρού πολέμου» για τον έλεγχο των αγωγών μεταφοράς φυσικού αερίου καθώς και άλλων ενεργειακών πόρων προς την Ευρώπη βρίσκεται η Ελλάδα, με αποτέλεσμα η χώρα μας να χάνει απανωτές ευκαιρίες εξέλιξής της σε διαμετακομιστικό ενεργειακό κόμβο.

Οι πρόσφατες εξελίξεις με τον αγωγό μεταφοράς φυσικού αερίου EastMed, τον οποίο οι ΗΠΑ άδειασαν…, αν και μέχρι πρότινος στήριζαν είτε με δηλώσεις αμερικανών αξιωματούχων είτε με τη συμμετοχή της Ουάσιγκτον σε διεθνή fora και πρωτοβουλίες (συμμαχία των 3+1 Ελλάδα – Ισραήλ – Κύπρος και ΗΠΑ), φέρνουν στην επιφάνεια τις παρασκηνιακές συγκρούσεις γεωπολιτικών και επιχειρηματικών συμφερόντων στον τομέα της ενέργειας.

Ο «ψυχρός πόλεμος» των αγωγών στη νοτιοανατολική Μεσόγειο αλλά και στην καρδιά της Γηραιάς Ηπείρου οξύνεται λόγω της ενεργειακής κρίσης και της μετάβασης προς τις καθαρές μορφές ενέργειας. Φανερώνεται η… δίψα της Ευρώπης για ενέργεια και η εξάρτησή της από συμφέροντα τρίτων. Το ρωσικό αέριο για παράδειγμα καλύπτει το ένα τρίτο των αναγκών των κρατών της ΕΕ. Οι Βρυξέλλες μέχρι πριν από τη μεγάλη απόφασή τους για την ανάπτυξη έργων ΑΠΕ στο πλαίσιο της στρατηγικής της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής έβλεπαν θετικά την αξιοποίηση των πρόσφατα ανακαλυφθέντων κοιτασμάτων φυσικού αερίου στο Ισραήλ και την κυπριακή ΑΟΖ.

Η Ελλάδα ευρισκόμενη γεωγραφικά στο σταυροδρόμι… της μεταφοράς ορυκτών καυσίμων από τα κοιτάσματα της νοτιοανατολικής Μεσογείου προς τη μεγάλη καταναλώτρια την Ευρώπη επιδιώκει να παίξει και ρόλο ενεργειακού κόμβου. Η διεκδίκηση, όμως, αυτού του στόχου τη φέρνει συχνά πυκνά στη σύναψη διπλωματικών συμμαχιών με ετερόκλητα συμφέροντα, τα οποία τις περισσότερες φορές την αφήνουν με τα επενδυτικά σχέδια για αγωγούς και άλλες ενεργειακές υποδομές στο χέρι…

ΜΕΝΟΥΝ ΣΤΑ ΧΑΡΤΙΑ.

Μεγάλα έργα όπως οι ρωσικών συμφερόντων αγωγοί μεταφοράς πετρελαίου Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολη και φυσικού αερίου South Stream και Turk Stream ναυάγησαν μετά από πιέσεις για την προώθηση αμερικανικών συμφερόντων αγωγών όπως ο TAP.

Ο EastMed, έργο που προωθείται κόντρα στη ρωσική Gazprom, βρίσκεται αντιμέτωπος με τα πυρά της Τουρκίας που αμφισβητεί τη διαδρομή διέλευσής του (προφασιζόμενη του τουρκολιβυκό μνημόνιο) αλλά και την αμερικανική επιχειρηματολογία περί πρόκλησης γεωπολιτικών εντάσεων στην περιοχή της ΝΑ Μεσογείου, καθώς και της ανάγκης προώθησης καθαρότερων μορφών και τεχνολογιών ενέργειας.

Ο EASTMED ΚΑΙ ΤΟ LNG.

Η φανέρωση των αμερικανικών διαθέσεων έναντι του αγωγού Ισραήλ – Κύπρου – Ελλάδας – Ιταλίας (EastMed) με το πρόσφατο non paper και τις επίσημες δηλώσεις του State Department, για πολλούς δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία.

Οπως σημειώνουν διπλωματικές και επιχειρηματικές πηγές στα ΝΕΑ «οι ΗΠΑ ναι μεν δήλωναν δημόσια τη στήριξή τους στον αγωγό των 1.900 χλμ. που αποσκοπεί στη μεταφορά ποσοτήτων φυσικού αερίου από τα κοιτάσματα της Λεβαντίνης και της κυπριακής ΑΟΖ στην Ευρώπη, ωστόσο δεν πρέπει να ξεχνάμε πως την ίδια στιγμή τα μεγάλα τους συμφέροντα στην ενέργεια είναι στην παραγωγή και μεταφορά ποσοτήτων υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG)».

Και πράγματι, οι ΗΠΑ τον περασμένο μήνα αναρριχήθηκαν στην κορυφή των εξαγωγέων LNG ξεπερνώντας και το Κατάρ. Από το 2010 έως και σήμερα η αμερικανική παραγωγή φυσικού αερίου (σχιστολιθικό) έχει εκτοξευτεί κατά 70%, ενώ οι εκτιμήσεις της Energy Information Administration των ΗΠΑ θέλουν το 2022 οι εξαγωγές να ανέρχονται στα 11,5 δισ. κυβικά πόδια ημερησίως. Θα καλύπτουν δηλαδή το 22% της παγκόσμια ζήτησης LNG.

Από τον Δεκέμβριο, η ενεργειακή κρίση, που προκλήθηκε από τη μείωση των ρωσικών ροών αερίου προς την Ευρώπη αντιδρώντας με τον τρόπο αυτό η Μόσχα στο μπλόκο του αγωγού Nord Stream 2, δείχνει τάσεις αποκλιμάκωσης. Στην Ευρώπη φτάνουν όλο και περισσότερα αμερικανικά φορτία LNG καλύπτοντας ως ένα βαθμό τις ενεργειακές ανάγκες της ηπείρου.

Οι ίδιες πηγές υπογραμμίζουν στα «ΝΕΑ» τα παραπάνω στοιχεία και γεγονότα επιδιώκοντας να τεκμηριώσουν τις θέσεις τους ως προς τα αμερικανικά συμφέροντα υπέρ του LNG έναντι του αγωγού EastMed.

Ο EastMed είναι ενταγμένος στα έργα κοινού ενδιαφέροντος της ΕΕ από το 2013. Οι Βρυξέλλες θεωρούν στρατηγικής σημασίας τον αγωγό ως προς τη διαφοροποίηση των πηγών προμήθειας ενέργειας. Μάλιστα τον Ιανουάριο του 2020 υπογράφηκε στην Αθήνα διακρατική συμφωνία μεταξύ της Ελλάδας, της Κύπρου και του Ισραήλ για την υλοποίηση του έργου.

Η κοινοπραξία που τρέχει το επενδυτικό σχέδιο, η IGI Poseidon (ΔΕΠΑ Εμπορίας και Edison), διενεργεί μελέτες και συνεχίζει κανονικά τις τεχνικές διαδικασίες για την ωρίμανση του αγωγού, ώστε να ληφθεί η επενδυτική απόφαση. Πηγές της εταιρείας μιλώντας στα «ΝΕΑ», μετά τις τελευταίες εξελίξεις για τον αγωγό EastMed, επιμένουν στην τεχνική και οικονομική βιωσιμότητα του έργου και ιδίως με τις τρέχουσες τιμές του φυσικού αερίου. Υπογραμμίζουν δε, πως συνεχίζουν τις εργασίες τους για την υλοποίηση του αγωγού.

Την περασμένη χρονιά η ελληνική και η ισραηλινή πλευρά μέσω των αρμόδιων υπουργείων Ενέργειας επιχείρησαν την παρουσίαση και την προώθηση και μία εναλλακτικής διαδρομής του EastMed. Αυτής προς τις βαλκανικές χώρες.

Σύμφωνα με όσα αναφέρουν στα «ΝΕΑ» αρμόδιοι αξιωματούχοι, κράτη όπως η Βουλγαρία, η Ρουμανία, η Σερβία, η Σλοβενία, η Β. Μακεδονία και το Κόσοβο τα επόμενα χρόνια θα έχουν ετήσιες ανάγκες φυσικού αερίου περί τα 12 με 13 δισ. κυβικά μέτρα. Μάλιστα ο υπουργός Κώστας Σκρέκας με κοινή επιστολή και άλλων υπουργών βαλκανικών κρατών επιδίωξε να αποσπάσει νέα στήριξη από τις Βρυξέλλες.

Διπλωματικές και επιχειρηματικές πηγές αναφέρουν στα «ΝΕΑ» πως από το περασμένο φθινόπωρο αμερικανοί αξιωματούχοι σε συναντήσεις με έλληνες αξιωματούχους έδειχναν δειλά – δειλά την αλλαγή της στάσης τους έναντι του EastMed επικαλούμενοι την προώθηση καθαρότερων τεχνολογιών ενέργειας.

Η… αμερικανική τορπίλη στον EastMed, συνοδεύεται επίσης και από τη χλιαρή στάση της νέας ισραηλινής κυβέρνησης έναντι εκείνης του Νετανιάχου, όπως παρατηρούν διπλωματικοί κύκλοι, ενώ επιχειρηματικές πηγές δεν αποκλείουν, μιλώντας στα «ΝΕΑ», να φανερωθεί και διπλωματική προσέγγιση της Ιερουσαλήμ με την Αγκυρα στο ενεργειακό σκέλος. Η Τουρκία, επίσης, ποτέ δεν ήθελε τον EastMed και οι πρόσφατες παρενοχλήσεις του ερευνητικού σκάφους της κοινοπραξίας του αγωγού επιβεβαιώνουν τις διαθέσεις της.

ΟΙ ΧΑΜΕΝΟΙ ΑΓΩΓΟΙ.

Η Αθήνα έχασε κι άλλες μάχες με φιλόδοξα επενδυτικά σχέδια στην ενέργεια. Ο πετρελαιαγωγός Μπουργκάς  – Αλεξανδρούπολης ήταν ένα πολυετές σχέδιο που αποσκοπούσε στη μεταφορά ρωσικού πετρελαίου αποφεύγοντας τα στενά των Δαρδανελίων και ουσιαστικά την τουρκική εποπτεία. Ο αγωγός μήκους 280 χλμ. από το λιμάνι του Μπουργκάς στη Βουλγαρία μέχρι το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης είχε φτάσει στο σημείο να υπογραφεί το 2007 από τον Κώστα Καραμανλή, τον ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν και τον βούλγαρο πρόεδρο Γκεόργκι Παρβάνοφ. Τέσσερα χρόνια μετά, το 2011, η βουλγαρική πλευρά ανέκρουσε πρύμναν επικαλούμενη περιβαλλοντικές επιπτώσεις.

Διπλωματικοί παράγοντες απέδωσαν το ναυάγιο του σχεδίου στην άσκηση έντονων αμερικανικών πιέσεων προς τη Σόφια.

Το 2008 ένας ακόμη ρωσικός αγωγός ο South Stream είχε σαν στόχο τη μεταφορά ρωσικού φυσικού αερίου προς τα Βαλκάνια, την Ελλάδα και στη συνέχεια την Ιταλία. Τη χρονιά εκείνη η χώρα μας επί διακυβέρνησης Κώστα Καραμανλή είχε υπογράψει τη συμμετοχή της στον αγωγό. Τότε ο αμερικανικός παράγοντας εμφανίστηκε με τον αγωγό Nabucco, ο οποίος θα μετέφερε αέριο από το μακρινό Ιράκ και μέσω Τουρκίας θα έφτανε στα Βαλκάνια.

Η επόμενη ελληνική κυβέρνηση εγκατέλειψε το σχέδιο του South Stream, ενώ οι Αμερικανοί εμφάνισαν στη θέση του Nabucco τον αγωγό TAP, ο οποίος και υλοποιήθηκε για να μεταφέρει ποσότητες από το Αζερμπαϊτζάν στην Ιταλία και τα Βαλκάνια.

Το 2015 η κυβέρνηση Τσίπρα έτρεξε το επενδυτικό σχέδιο του Greek Stream, του αγωγού που θα αποτελούσε συνέχεια του Turk Stream. Μέσω αυτού του κλάδου από την Τουρκία οι Ρώσοι επιδίωκαν να παρακάμψουν την Ουκρανία αντικαθιστώντας τις ποσότητες φυσικού αερίου προς χώρες της Ευρώπης μέσω άλλης διαδρομής. Η κοινοπραξία IGI Poseidon είχε αδειοδοτήσει περιβαλλοντικά το ελληνικό κομμάτι του αγωγού Εβρου – Θεσπρωτίας – Ιταλίας.

Ωστόσο και αυτό το επενδυτικό σχέδιο εγκαταλείφθηκε, με τους Ρώσους να στρέφουν τον Turk Stream προς τη Βουλγαρία αντί για την Αλεξανδρούπολη.

Τα νέα έργα που έχουν βρει υποστήριξη

Οι ΗΠΑ τα τελευταία χρόνια και ιδίως από το 2019 έδωσαν μεγάλη έμφαση στην υλοποίηση δύο ενεργειακών υποδομών στην Ελλάδα.

Η μία είναι ο πλωτός σταθμός αποθήκευσης LNG και αεριοποίησης υπεράκτια της Αλεξανδρούπολης. Το γνωστό έργο κι ως FSRU Αλεξανδρούπολης ολοκληρώθηκε ως προς το σκέλος της μετοχικής σύνθεσης, της μερικής χρηματοδότησης από ευρωπαϊκούς πόρους και πλέον απομένει η εκκίνηση των εργασιών της κατασκευής του. O προϋπολογισμός του είναι στα 363,7 εκατ. ευρώ. Το FSRU Αλεξανδρούπολης θα είναι η τέταρτη πύλη εισαγωγής φυσικού αερίου στη χώρα μας με μέγιστη δυναμικότητα παροχής έως και 944.000 κυβικά μέτρα (κ.μ.) ανά ώρα ή 8,3 δισ. κ.μ. ετησίως και με αποθηκευτική ικανότητα 170.000 κ.μ. υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG).

Μέσω αγωγού που θα φτάνει στην Αλεξανδρούπολη θα συνδέεται με το Εθνικό Σύστημα Φυσικού Αερίου και θα διοχετεύει φυσικό αέριο τόσο προς την ελληνική αγορά όσο και προς τη βαλκανική μέσω άλλων αγωγών.

Ενας τέτοιος, που επίσης χαίρει της αμερικανικής υποστήριξης και βρίσκεται στη φάση της κατασκευής είναι ο ελληνοβουλγαρικός (IGΒ). To έργο με χρονικές καθυστερήσεις ως προς την υλοποίησή του λόγω της πανδημίας αναμένεται να λειτουργήσει το δεύτερο εξάμηνο του έτους και θα μεταφέρει προς τη Βουλγαρία και άλλες χώρες αέριο και από τον αγωγό TAP.

Πρόσφατα επίσης η Ελλάδα υπέγραψε μνημόνια συνεργασίας για την ανάπτυξη ηλεκτρικής διασύνδεσης και αγωγού μεταφοράς φυσικού αερίου με την Αίγυπτο. Σε εξέλιξη επίσης βρίσκεται και ο σχεδιασμός της ηλεκτρικής διασύνδεσης Ισραήλ – Κύπρου – Ελλάδας. Και αυτά τα έργα υποστηρίζονται από τις ΗΠΑ. Τουλάχιστον μέχρι σήμερα…