Οικονομική vs Υγειονομική Κρίση

Η τρέχουσα κρίση είναι πρωτίστως μια υγειονομική κρίση, η οποία έχει πολλές βαριές οικονομικές συνέπειες.

Δεν είναι αλήθεια ότι η τρέχουσα πανδημία είναι πρωτοφανούς σοβαρότητας.

Πρέπει να θυμόμαστε ότι η πανούκλα, τον 14ο αιώνα, σκότωσε το μισό πληθυσμό της Ευρώπης μέσα σε λίγα χρόνια. Η ισπανική γρίπη, την περίοδο 1918-1919, σκότωσε περισσότερους από 40 εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Όσον αφορά τις γρίπες της Ασίας (1957) και του Hong Kong (1968), υπολογίζεται ότι προκάλεσαν από ένα έως τέσσερα εκατομμύρια θανάτους η καθεμία, αλλά σε πολύ μικρότερο πληθυσμό (3 δις πληθυσμό το 1960).

Σίγουρα πολλοί πιστεύουν ότι ο Covid-19 θα είναι αναμφισβήτητα η πιο σοβαρή πανδημία των τελευταίων ετών. Ότι οι οικονομικές συνέπειες είναι σημαντικές, τίποτα πιο φυσιολογικό. Ότι ένας απλός ιός που πλήττει ιδιαίτερα τους ηλικιωμένους (σε αντίθεση με την ισπανική γρίπη, που σκότωνε νεαρά άτομα), έχει σχεδόν σταματήσει, εδώ και δύο χρόνια, ολόκληρο τον κόσμο.

Αυτό που δεν έχει προηγούμενο δεν είναι η σοβαρότητα της πανδημίας, αλλά η έκταση της οικονομικής κρίσης που έχει προκαλέσει. Είναι η πρώτη φορά που μια τόσο σοβαρή οικονομική κρίση έχει ουσιαστικά υγειονομικά ή και πολιτικά αίτια (η οικονομική κρίση εξηγείται λιγότερο από την πανδημία παρά από τα μέτρα που λαμβάνονται για να την τιθασεύσουν: καραντίνα, μερική απασχόληση, κλείσιμο συνόρων, καταστημάτων, κλπ.).

Η πρώτη καραντίνα οδήγησε μερικούς να πουν: «είναι η πρώτη φορά που θυσιάζεται η οικονομία για την υγεία». Σίγουρα, το να θυσιάζεις την οικονομία σημαίνει ότι θα θυσιάζεις τους φτωχούς (σε κάθε κρίση, οι φτωχότεροι πληρώνουν το βαρύτερο τίμημα), το ίδιο και οι γυναίκες και οι νέοι (των οποίων οι σπουδές και η ζωή, ιδιωτική και επαγγελματική, έχουν έντονα διαταραχθεί ή διακινδυνεύσει).

150 εκατομμύρια νέοι φτωχοί μέσα στον κόσμο που έχουν πέσει κάτω από το όριο της ακραίας φτώχειας.

Η απόλυτη προτεραιότητα

Η δυσαναλογία μεταξύ της αιτίας (υγεία) και των αποτελεσμάτων (οικονομικά, καθώς επίσης και κοινωνικά, για να μην αναφερθεί μια άνευ προηγουμένου μείωση, σε καιρό ειρήνης, των ελευθεριών) αυτής της κρίσης παραμένει ωστόσο εντυπωσιακή. Στις περισσότερες χώρες, η υγεία έχει τεθεί ως «ύψιστη προτεραιότητα», αν όχι ως υπέρτατη αξία. Αυτό είναι που σημαίνει σύγχυση αγαθών (όπως ο πλούτος ή η υγεία) και αξιών (όπως η αγάπη ή η δικαιοσύνη) προς όφελος των πρώτων (στην περίπτωση αυτή η υγεία).

Είναι μια ιδιαιτερότητα της εποχής μας, που πολλοί άνθρωποι τη χάρηκαν τους τελευταίους μήνες και φαίνεται ανησυχητική: Αν γίνει η υγεία υπέρτατη αξία, είναι φυσιολογικό να θυσιάσουμε σε αυτή, αν χρειαστεί, ελευθερία και δικαιοσύνη.

Είναι όμως δίκαιο; Και είναι αυτό σύμφωνο με τα δημοκρατικά μας ιδανικά;

Σε περιόδους οξείας υγειονομικής κρίσης, αυτό μπορεί να γίνει κατανοητό. Αλλά υπάρχει κάποιος κίνδυνος, να γίνει γενικός κανόνας.

Γιατί αυτή η «απόλυτη προτεραιότητα» δίνεται στην υγεία; Μια εξήγηση μπορεί να είναι η παρακμή των θρησκειών: όσο λιγότερο πιστεύουμε σε μια άλλη ζωή, τόσο περισσότερο κρατάμε την παρούσα, όσο λιγότερο πιστεύει κανείς στη σωτηρία, τόσο περισσότερο εκτιμά την υγεία (βλ. Ch. Peicuti, J. Beyssade, maintenant, le XXIe siecle peut vraiment commencer, Ed. Eyrolles, 2021).

Χωρίς αμφιβολία και λόγω της γήρανσης του πληθυσμού: είναι οι ηλικιωμένοι, τις περισσότερες φορές, που αρρωσταίνουν και ανησυχούν, εύλογα, για την υγεία τους.

Τέλος, λόγω της τεράστιας προόδου της ιατρικής, την οποία δεχόμαστε πολύ καλύτερα όταν γνωρίζουμε ότι είναι πιο αποτελεσματική.

Συμπερασματικά, πέρα από το πρόβλημα της προτεραιότητας μεταξύ υγειονομικής και οικονομικής κρίσης, υπάρχουν και άλλες κρίσεις που προκύπτουν όπως η καπιταλιστική και η οικολογική (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, Μ. Εσκαντάρ, COP26-κλίμα: στατιστικά στοιχεία και σενάρια για το μέλλον, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 07/11/2021).

Ο μακροπρόθεσμος στόχος προσδιορίζεται ως εξής: μια υγιής ανάπτυξη σε ένα υγιή κόσμο, βιώσιμο και ευτυχισμένo.

* Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών, Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων, Επίτιμος Δρ. ΑΠΘ, Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France