Οι οικονομολόγοι αναθεωρούν τις απόψεις τους για τα ρομπότ και τις θέσεις εργασίας

Όταν πρωτοχτύπησε η πανδημία, η ανεργία εκτινάχθηκε στα ύψη. Είχε από την Ύφεση να ξεπεράσει η ανεργία στις ΗΠΑ το 14%, όπως έγινε τον Απρίλιο του 2020. Αλλά οι φόβοι για παρατεταμένη περίοδο υψηλής ανεργίας δεν επαληθεύτηκαν. Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία, για τον Νοέμβριο, το ποσοστό ανεργίας για τη λέσχη του ΟΟΣΑ των πλουσιότερων κυρίως χωρών ήταν οριακά μόνο υψηλότερο από ό,τι πριν από την πανδημία. Μέχρι τώρα μπορεί να έχει ήδη φτάσει στο προηγούμενο επίπεδο. Η ανάκαμψη της αγοράς εργασίας του πλούσιου κόσμου είναι το πιο πρόσφατο φαινόμενο που προκαλεί τους οικονομολόγους να εξετάσουν ξανά ένα θεμελιώδες ερώτημα στον κλάδο: εάν τα ρομπότ βοηθούν ή βλάπτουν τους εργαζόμενους.

Η ζοφερή αφήγηση, η οποία λέει ότι μια εισβολή ρομπότ που σκοτώνουν τις θέσεις εργασίας είναι προ των πυλών, έχει εξάψει για δεκαετίες τη λαϊκή φαντασία. Η προειδοποίηση για ένα μέλλον ανεργίας έχει δημιουργήσει, κατά ειρωνικό τρόπο, πολλές θέσεις εργασίας για φιλόδοξους διανοούμενους με δημόσια παρουσία που αναζητούν μια συμφωνία για έκδοση βιβλίου ή μια ευκαιρία να απευθυνθούν στο κοινό. Ωστόσο, λίγο πριν από την πανδημία, άλλοι ερευνητές άρχισαν να αμφισβητούν τη σοφία αυτή. Ο κόσμος υποτίθεται ότι βρισκόταν στη μέση μιας επανάστασης της τεχνητής νοημοσύνης και της μηχανικής μάθησης, αλλά μέχρι το 2019 τα ποσοστά απασχόλησης στις προηγμένες οικονομίες είχαν αυξηθεί σε υψηλά όλων των εποχών. Η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα, όπου η χρήση ρομπότ ήταν μεταξύ των υψηλότερων όλων, έτυχε να έχουν τα χαμηλότερα ποσοστά ανεργίας.

Πολλοί πίστευαν ότι η πανδημία θα αποδείκνυε επιτέλους ότι οι μοιρολάτρες είχαν δίκιο. Στα μέσα του 2020, έγγραφο που δημοσιεύθηκε από το Εθνικό Γραφείο Οικονομικών Ερευνών της Αμερικής υποστήριξε ότι ο Covid-19 «μπορεί να επιταχύνει την αυτοματοποίηση των θέσεων εργασίας» και ένας άλλο ισχυρίστηκε ότι «ενίσχυε τόσο την τάση προς την αυτοματοποίηση όσο και προς τα αποτελέσματά της». Έγγραφο που δημοσίευσε το ΔΝΤ αναρωτιόταν εάν οι θέσεις εργασίας που χάθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας θα «επέστρεφαν». Μέρος της λογικής ήταν ότι εφόσον τα ρομπότ δεν αρρωσταίνουν, τα αφεντικά θα στρέφονταν σε αυτά αντί στους ανθρώπους – όπως φαινόταν να συνέβαινε σε ορισμένες προηγούμενες πανδημίες. Άλλοι σημείωναν ότι οι εκρήξεις αυτοματισμού τείνουν να συμβαίνουν κατά τη διάρκεια της ύφεσης.

Ωστόσο, δύο χρόνια αργότερα, τα στοιχεία για την ανεργία που προκαλείται από την αυτοματοποίηση είναι ελάχιστα, παρόλο που οι παγκόσμιες επενδυτικές δαπάνες αυξάνονται. Ο πλούσιος κόσμος αντιμετωπίζει έλλειψη εργαζομένων – σύμφωνα με τους υπολογισμούς μας, υπάρχουν 30 εκατομμύρια κενές θέσεις εργασίας σε ολόκληρο τον ΟΟΣΑ – κάτι που είναι δύσκολο να συμβιβαστεί με την ιδέα ότι οι άνθρωποι δεν είναι πλέον απαραίτητοι. Η αύξηση των μισθών για τους εργαζομένους με χαμηλή ειδίκευση, των οποίων τα επαγγέλματα γενικά πιστεύεται ότι είναι πιο ευάλωτα στην αντικατάσταση από ρομπότ, είναι ασυνήθιστα γρήγορη. Υπάρχουν ακόμη ελάχιστα στοιχεία από την Αμερική ότι οι θέσεις εργασίας «ρουτίνας», που θεωρείται ότι είναι πιο εύκολο να αυτοματοποιηθούν, συρρικνώνονται σε σχέση με άλλα είδη θέσεων εργασίας.

Λαμβάνοντας υπόψη ότι έχουν προκύψει τόσες πολλές αμφιβολίες σχετικά με την αφήγηση «τα ρομπότ σκοτώνουν τις δουλειές», δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι αναδύεται μια διαφορετική θέση. Σε μια πρόσφατη μελέτη οι Philippe Aghion, Céline Antonin, Simon Bunel και Xavier Jaravel, οικονομολόγοι σε μια σειρά γαλλικών και βρετανικών ιδρυμάτων, πρότειναν μια «νέα άποψη» για τα ρομπότ, λέγοντας ότι «το άμεσο αποτέλεσμα της αυτοματοποίησης μπορεί να είναι η αύξηση της απασχόλησης σε επίπεδο της εταιρείας, όχι η μείωσή της». Αυτή η άποψη, όσο αιρετική κι αν ακούγεται, έχει στέρεα μικροοικονομικά θεμέλια. Ο αυτοματισμός μπορεί να βοηθήσει μια επιχείρηση να γίνει πιο κερδοφόρα και έτσι να επεκταθεί, οδηγώντας σε ένα πάρτι προσλήψεων. Η τεχνολογία μπορεί επίσης να επιτρέψει στις επιχειρήσεις να μετακινηθούν σε νέους τομείς ή να επικεντρωθούν σε προϊόντα και υπηρεσίες που απαιτούν μεγαλύτερη ένταση εργασίας.

Ένας αυξανόμενος όγκος ερευνών υποστηρίζει το επιχείρημα αυτό. Ο Daisuke Adachi του Πανεπιστημίου Yale και οι συνεργάτες του εξετάζουν την ιαπωνική παραγωγή μεταξύ 1978 και 2017. Διαπιστώνουν ότι η αύξηση ενός ρομπότ ανά 1.000 εργαζόμενους ενισχύει την απασχόληση των επιχειρήσεων κατά 2,2%. Μια άλλη μελέτη, από τον Joonas Tuhkuri από το Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης (MIT) και τους συνεργάτες του, εξετάζει φινλανδικές επιχειρήσεις και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η υιοθέτηση προηγμένων τεχνολογιών οδήγησε σε αύξηση των προσλήψεων. Αδημοσίευτη εργασία του Michael Webb του Πανεπιστημίου Stanford και του Daniel Chandler του London School of Economics εξετάζει τις εργαλειομηχανές στη βρετανική βιομηχανία και διαπιστώνει ότι η αυτοματοποίηση είχε «έντονη θετική συσχέτιση με την επιβίωση της εταιρείας και ότι η μεγαλύτερη αρχική αυτοματοποίηση συνδέθηκε με αύξηση της απασχόλησης».

Οι μη οικονομολόγοι μπορούν να λάβουν συγχώρεση που γουρλώνουν τα μάτια τους στη φαινομενική αλλαγή στάσης του κλάδου. Αλλά τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά όσο να πούμε ότι οι οικονομολόγοι είχαν κάνει λάθος στο παρελθόν. Καταρχάς, οι στατιστικές μέθοδοι έχουν βελτιωθεί από τη δημοσίευση των θεμελιωδών εργασιών των οικονομικών περί ρομπότ (robonomics) όπως αυτή από τους Carl Benedikt Frey και Michael Osborne του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης το 2013, η οποία ερμηνεύτηκε ευρέως ότι έλεγε πως το 47% της αμερικανικής απασχόλησης κινδύνευε από την αυτοματοποίηση. Η μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε από τον κ. Adachi και τους συνεργάτες του είναι ιδιαίτερα έξυπνη. Ένα πρόβλημα είναι το πώς ορίζεται η αιτιότητα: οι εταιρείες που βρίσκονται σε ένα οργασμό προσλήψεων μπορεί επίσης να αγοράζουν ρομπότ και όχι το αντίστροφο. Αλλά το έγγραφο δείχνει ότι οι εταιρείες αγοράζουν ρομπότ όταν πέφτουν οι τιμές τους. Αυτό βοηθά στη δημιουργία μιας αιτιακής αλυσίδας από φθηνότερα ρομπότ, προς περισσότερους αυτοματισμούς, προς περισσότερες θέσεις εργασίας.

Το ορμητικό κύμα… της έρευνας

Ένα δεύτερο προσόν είναι ότι η «νέα άποψη» δεν αποδεικνύει ότι η αυτοματοποίηση είναι «καλή». Μέχρι στιγμής, δεν είχε πολλά να πει για την ποιότητα της εργασίας και τους μισθούς. Όμως, προσεχές βιβλίο των David Autor, David Mindell και Elisabeth Reynolds του ΜΙΤ διαπιστώνει ότι ακόμα κι αν τα ρομπότ δεν δημιουργούν εκτεταμένη ανεργία, μπορεί να έχουν βοηθήσει στη δημιουργία ενός περιβάλλοντος όπου οι αμοιβές «στρέφονται προς την κορυφή». Άλλοι υποστηρίζουν ότι η αυτοματοποίηση μειώνει την ποιότητα της εργασίας.

Ο κ. Aghion και οι συνάδελφοί του προσθέτουν ότι ακόμα κι αν η αυτοματοποίηση ενισχύει την απασχόληση σε επίπεδο επιχείρησης ή κλάδου, το αποτέλεσμα σε ολόκληρη την οικονομία στο σύνολό της είναι λιγότερο σαφές. Θεωρητικά, οι εταιρείες που υιοθετούν ρομπότ θα μπορούσαν να είναι τόσο επιτυχημένες ώστε να θέτουν εκτός αγοράς τους ανταγωνιστές τους, μειώνοντας τον συνολικό αριθμό των διαθέσιμων θέσεων εργασίας. Τέτοια ερωτήματα αφήνουν τους ερευνητές με πολλά περισσότερα δεδομένα να διερευνήσουν. Αλλά αυτό που φαίνεται ξεκάθαρο σε αυτό το στάδιο είναι ότι η εποχή των σαρωτικών, ζοφερών αφηγήσεων για την αυτοματοποίηση έχει τελειώσει.