Ερντογάν: Το στοίχημα του Σουλτάνου στην Ουκρανία

Στον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν αρέσουν τα στοιχήματα όπως και να πιστεύει ότι είναι αυτός που τελικά καθορίζει τους κανόνες του παιχνιδιού. Αυτό κάποιες φορές όντως έχει πετύχει. Όμως, κάποιες φορές έχει αποτελέσει την αφετηρία αποφάσεων που μόνο ως αντιφατικές μπορούν να περιγραφούν.

Και εάν στην οικονομία αυτό εκφράζεται με την επιλογή να πάει «κόντρα στο ρεύμα» (κάποιοι θα προσέθεταν «και κόντρα στην κοινή λογική») επιμένοντας στην πολιτική των χαμηλών επιτοκίων εν μέσω αυξανόμενου πληθωρισμού και διαρκούς διολίσθησης της ισοτιμίας του εθνικού νομίσματος, στην εξωτερική πολιτική αυτό έχει πάρει τη μορφή της διεκδίκησης όχι μόνο σχετικά αυτοτελούς ρόλου αλλά και συμμαχιών που δεν υπακούουν σε ένα κοινό νήμα, παρά μόνο σε μια προσπάθεια να εξισορροπηθούν οι επιπτώσεις από προηγούμενες επιλογές.

Η σημασία των σχέσεων με την Ουκρανία

Μέσα σε μια ορισμένη συγκυρία, πρακτικά όταν η Τουρκία αντιλήφθηκε ότι ο συσχετισμός στη Συρία δεν ήταν αυτός ακριβώς που υπολόγιζε και όπου όχι μόνο δεν φαινόταν άμεση η προοπτική ανατροπής της κυβέρνησης Άσαντ αλλά και ενισχυόταν η θέση των Κούρδων, η Τουρκία επέλεξε μια πιο αναγκαστική συνεννόηση με τη Ρωσία σε σχέση κυρίως με τη Συρία. Ουσιαστικά, εξασφάλισε ότι δεν θα διαμορφωνόταν μια κουρδική οιονεί κρατική οντότητα (που είναι ο μεγάλος «υπαρξιακός» φόβος της Τουρκίας), ότι θα μπορούσε να έχει μια «ζώνη ασφαλείας» στο συριακό έδαφος και ότι θα κέρδιζε χρόνο και χώρο για τις ισλαμικές οργανώσεις που στήριζε. Ωστόσο, η παράλληλη επιλογή για την προμήθεια των S-400 από τη Ρωσία διαμόρφωνε και μία διαρκή εστία έντασης με τις ΗΠΑ.

Την ίδια στιγμή η Τουρκία προσπαθούσε να μην ταυτίζεται με τις ρωσικές επιλογές. Αυτό φάνηκε ιδίως σε σχέση με την Ουκρανία, όπου η Τουρκία ακόμη και τώρα δεν έχει αναγνωρίζει την εκ νέου ενσωμάτωση της Κριμαίας στη Ρωσική Ομοσπονδία (στοιχείο που έχει να κάνει και με τη φόρτιση που έχει ιστορικά για την Τουρκία το ζήτημα των Τατάρων της Κριμαίας και του εκτοπισμού τους επί Στάλιν που οδήγησε πολλούς από αυτούς στην Τουρκία).

Όμως, οι σχέσεις της Τουρκίας με την Ουκρανία δεν περιορίζονται απλώς στο συμβολισμό της μη ταύτισης με τις ρωσικές θέσεις. Επεκτείνονται και στην αναβαθμισμένη στρατιωτική και οικονομική συνεργασία.

Η ουκρανική στρατιωτική ηγεσία δεν έχει κρύψει την ικανοποίησή της για τα τουρκικά drones τύπου Bayraktar TB2 που έχει αποκτήσει και σκοπεύει να αποκτήσει και άλλα, καθώς θεωρεί ότι της δίνουν ένα σχετικό πλεονέκτημα απέναντι στην υπαρκτή υπεροπλία τα Ρωσίας, την ώρα που η Τουρκία θεωρεί ότι αυτό όχι μόνο ενισχύει τη ζήτηση για τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη που παράγει, αλλά και υπογραμμίζει ότι στην πραγματικότητα στηρίζει θέσεις πιο κοντινές προς τη Δύση, σε σχέση με όσα κατά καιρούς της καταλογίζει ιδίως η αμερικανική πλευρά.

Μάλιστα, τα ουκρανικά μέσα ενημέρωσης συχνά παρουσιάζουν τα τουρκικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη ως τον παράγοντα που θα αλλάξει τον συσχετισμό κατά τρόπο ανάλογο που το έκαναν στη σύγκρουση γύρω από το Ναγκόρνο Καραμπάχ, όπου τα τουρκικά drones παρουσιάστηκαν ως αυτά που έγειραν το συσχετισμό υπέρ του Αζερμπαϊτζάν.

Εξ ου και οι αναφορές Ουκρανών κυβερνητικών αξιωματούχων σε «στρατηγική συνεργασία με την Τουρκία».

Εκμετάλλευση ακόμη και του εκκλησιαστικού ζητήματος

Η Τουρκία προσπαθεί να εκμεταλλευτεί κάθε ζήτημα που της επιτρέπει να δείξει ότι δεν ταυτίζεται με τη ρωσική πλευρά.

Η τουρκική κυβέρνηση, για παράδειγμα, έχει ουσιαστικά στηρίξει την αυτονόμηση της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας από το Πατριαρχείο Μόσχας. Αυτό αποτυπώθηκε στο πώς ουσιαστικά συναίνεσε στην επιλογή του Οικουμενική Πατριαρχείου να αναγνωρίσει την Ουκρανική Εκκλησία.

Το γεγονός ότι η αναγνώριση της Ουκρανικής Εκκλησίας ερχόταν σε σύγκρουση με τον τρόπο που η Ρωσία έβλεπε τον ρόλο του Πατριαρχείου Μόσχας ως της θρησκευτικής εκδοχής αυτού που η Μόσχα παρουσιάζει ως «κοινοπολιτεία» ανάμεσα στη Ρωσία, τη Λευκορωσία και την Ουκρανία, έχει σημασία και Τούρκοι αναλυτές το έχουν παρουσιάσει ως στοιχείο σύγκλισης ανάμεσα σε Τουρκία και Ουκρανία.

Φωτογραφία από την προηγούμενη επίσκεψη Ερντογάν στο Κίεβο

Η αναβάθμιση των οικονομικών σχέσεων Ουκρανίας και Τουρκίας

Ο όγκος εμπορίου ανάμεσα στην Ουκρανία και την Τουρκία αυξήθηκε το 2021 κατά 67% και έφτασε τα 7,42 δισεκατομμύρια δολάρια (το 2020 ήταν 4,68 δισεκατομμύρια) και  εκτίμηση είναι ότι εάν υπογραφεί τελικά συμφωνία ελεύθερου εμπορίου ανάμεσα στις δύο χώρες αυτό θα σημαίνει αύξηση του διμερούς εμπορίου στα 10 δισεκατομμύρια δολάρια μέσα στα επόμενα δύο με τρία χρόνια. Ενδιαφέρον έχει ότι ενώ οι τουρκικές εξαγωγές στον αυξήθηκαν κατά 43%, ενώ οι εισαγωγές από την Ουκρανία αυξήθηκαν κατά 87%.

Αύξηση είχε επίσης και ο τουρισμός από την Ουκρανία, με τους Ουκρανούς που επισκέφτηκαν την Τουρκία να αυξάνεται το 2021 κατά 106,5%, ξεπερνώντας τα 2 εκατομμύρια.

Η σημασία της επίσκεψης Ερντογάν στο Κίεβο

Σε αυτό το φόντο αποκτά ενδιαφέρον η επίσκεψη του Τούρκου προέδρου στην Ουκρανία στις 3 Φεβρουαρίου.

Της επίσκεψης προηγήθηκαν δηλώσεις του υπουργού Άμυνας Χουλουσί Ακάρ, κατά τη διάρκεια συνάντησης με την ηγεσία των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων, στις οποίες υπογράμμισε ότι η Τουρκία καλεί «όλα τα μέρη να επιδείξουν ηρεμία, συντονισμό και διάλογο για να αποφύγουν την κλιμάκωση».

Ο ίδιος ο Ερντογάν έχει υπογραμμίσει κατ’ επανάληψη ότι η Τουρκία θέλει να προσφέρει τις υπηρεσίες της για να μεσολαβήσει ανάμεσα στη Ρωσία και την Ουκρανία.

Την ίδια στιγμή θα μπορούσε κανείς να παρατηρήσει η Τουρκία προσφέρει υπηρεσίες μεσολάβησης, την ώρα που παρέχοντας drones στην Ουκρανία, ουσιαστικά γίνεται μέρος της ίδιας της δυναμικής της σύγκρουσης.

Η δύσκολη ισορροπία

Ωστόσο θα ήταν λάθος να πούμε ότι όλα αυτά είναι εύκολα για την Τουρκία. Πιο σωστό είναι να πούμε ότι έχουμε πάλι να κάνουμε με την ανάληψη ρίσκων.

Και αυτό γιατί μπορεί η Τουρκία να επενδύει στο ότι δεν ταυτίζεται με τη Ρωσία στο Ουκρανικό για δείξει ότι παραμένει τμήμα της «Δύσης» και στήριγμα του ΝΑΤΟ, όμως την ίδια στιγμή δεν μπορεί να προχωρήσει εύκολα σε ρήξη με τη Ρωσία.

Η ισορροπία στη Συρία εξακολουθεί να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις ρωσικές επιλογές. Ήταν η συμφωνία ανάμεσα στη Ρωσία και την Τουρκία που μέχρι τώρα, στον όποιο βαθμό εξακολουθεί να εφαρμόζεται, που έχει ανακόψει τις επιθέσεις των κυβερνητικών δυνάμεων στον θύλακα της Ιντλίμπ, όπου και οι περισσότερες δυνάμεις που στηρίζει η Τουρκία. Όπως αντίστοιχα,  είναι και η στάση της Ρωσίας που εξασφαλίζει μια ορισμένη ισορροπία δυνάμεων στη Λιβύη.

Και προφανώς υπάρχουν και σημαντικές οικονομικές σχέσεις ανάμεσα στις δύο χώρες. Γιατί όση σημασία και εάν έχει η αύξηση του εμπορίου μεταξύ της Τουρκίας και της Ουκρανίας δεν συγκρίνεται με τα 30 δισεκατομμύρια δολάρια που έφτασε το 2021 το διμερές εμπόριο Τουρκίας και Ρωσίας ή τα 5 εκατομμύρια Ρώσους τουρίστες που έφτασαν στην Τουρκία το 2021 (προ πανδημίας έφταναν τα 7 εκατομμύρια).

Και μπορεί η Ρωσία να επιλέγει μια ψύχραιμη στάση, όμως δεν είναι δεδομένο ότι θα βλέπει για καιρό με καλό μάτι τον τρόπο που η Τουρκία παρεμβαίνει σε συγκρούσεις που αφορούν περιοχές που η Μόσχα θεωρεί ότι ανήκουν στη δική της «περιοχή ευθύνης», όπως είναι ο Καύκασος ή η Ουκρανία.

Και όλα αυτά ακόμη και ένας πολιτικός που επιλέγει να αναλαμβάνει ρίσκα όπως ο Ερντογάν πρέπει να τα λάβει υπόψη του.