Η Ουκρανία και το μέλλον της Ευρώπης

Project Syndicate

Τι θα συμβεί όταν η ανάπτυξη των στρατευμάτων της Ρωσίας στα σύνορα με την Ουκρανία ολοκληρωθεί; Δεν γνωρίζουμε ακόμη, όμως τα δεδομένα δείχνουν ολοένα περισσότερο προς έναν επικείμενο πόλεμο. Εφόσον δε αυτό συμβεί, οι συνέπειες για την Ευρώπη θα είναι πολύ σοβαρές, θέτοντας σε αμφισβήτηση την ευρωπαϊκή τάξη πραγμάτων και τις αρχές στις οποίες βασίστηκε μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου – την αποκήρυξη της βίας, την αυτοδιάθεση, το απαραβίαστο των συνόρων και την εδαφική ακεραιότητα.

Εξαιτίας της επιθετικότητας από την πλευρά της Ρωσίας, η Ευρώπη θα χωριζόταν σε αυτή την περίπτωση, για μια ακόμη φορά, σε δύο σφαίρες: Μια «ρωσική Ευρώπη» στα ανατολικά και την Ευρώπη της ΕΕ και του ΝΑΤΟ στα δυτικά και κεντρικά τμήματα της ηπείρου. Τα αυτοκρατορικά συμφέροντα θα επιβάλλονταν και πάλι σε βάρος εκείνων των Δημοκρατιών που συνεργάζονται, με βάση ένα κοινό δίκαιο.

Ακόμη χειρότερα, καθώς οι λέξεις, οι σχέσεις, οι δεσμεύσεις και οι συνθήκες δεν θα ενέπνεαν πλέον εμπιστοσύνη, θα υπήρχαν εκτεταμένος επανεξοπλισμός με στόχο την αυτοπροστασία και μια πλήρης αναδιοργάνωση των οικονομικών σχέσεων, ειδικά στον τομέα της ενέργειας. Η Ευρώπη δεν θα μπορούσε, πλέον, να ρισκάρει εκείνες τις οικονομικές εξαρτήσεις που την καθιστούν ευάλωτη σε εκβιασμούς σε περιόδους κρίσεων. Ωστόσο, παρότι η αναδιοργάνωση αυτή θα είχε κόστος για την ΕΕ, δεν θα υπήρχε άλλη επιλογή. Η μοναδική εναλλακτική θα ήταν η υποταγή και η παράδοση των ίδιων των αξιών της Ευρώπης.

Στην καρδιά της σημερινής κρίσης βρίσκεται το γεγονός ότι η Ρωσία, υπό τον Πούτιν, έχει καταστεί μια αναθεωρητική δύναμη. Δεν είναι ότι απλώς έχει πάψει να ενδιαφέρεται για την τήρηση της σημερινής τάξης πραγμάτων – είναι πρόθυμη να απειλήσει, ακόμη και να κάνει χρήση στρατιωτικής ισχύος, προκειμένου να την αλλάξει προς όφελός της.

Εάν η Ευρώπη υποτασσόταν σε αυτές τις αυτοκρατορικές επιδιώξεις, θα πρόδιδε τις πιο θεμελιώδεις αξίες της και θα ήταν υποχρεωμένη να εγκαταλείψει τον τρόπο με τον οποίο ζουν και θέλουν να ζουν οι Ευρωπαίοι. Αυτό θα σήμαινε πως θα εγκατέλειπε όλη την πρόοδο την οποία επιδιώκει και στηρίζει η ΕΕ. Οι συνέπειες είναι αδιανόητες και, για τον λόγο αυτόν, απολύτως μη αποδεκτές.

Οι απαιτήσεις της Ρωσίας φανερώνουν ακριβώς ποιο είναι το διακύβευμα στη διαμάχη της Ουκρανίας. Είναι η αποκατάσταση της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και ο υπαρξιακός φόβος του Πούτιν απέναντι στην εμπέδωση και επέκταση της δημοκρατίας. Είναι το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση – το προνόμιο που έχουν όλες οι κυρίαρχες χώρες να επιλέγουν τις συμμαχίες τους.

Δεδομένων των συνεπειών που έχουν τα σχέδια του Πούτιν, αναρωτιέται κανείς τι περιμένει η Ευρώπη. Τι επιπλέον χρειάζεται για να ξυπνήσουν οι Ευρωπαίοι μπροστά σε αυτά που συμβαίνουν; Εάν υπάρχει κάποια στιγμή που θα έπρεπε να παραμεριστούν οι ήσσονες διαμάχες, αυτή έχει έρθει τώρα. Η ΕΕ οφείλει να μετατραπεί σε δύναμη αυτή καθαυτήν εάν θέλει να επιβιώσουν οι αρχές της σε έναν κόσμο όπου κυριαρχούν εκ νέου οι πολιτικές των μεγάλων δυνάμεων και εντείνονται οι γεωπολιτικοί ανταγωνισμοί. Αυτές οι αρχές απειλούνται ευθέως. Πότε θα τις υπερασπιστεί;

Αναμφίβολα, η σημασία των εγγυήσεων των ΗΠΑ για την ασφάλεια της Ευρώπης είναι προφανής υπό τις παρούσες συνθήκες. Ομως, εάν ο ατλαντισμός πρόκειται να συνεχιστεί, η ίδια η Ευρώπη πρέπει να ενισχυθεί. Αυτό απαιτεί από τη Γερμανία – πρωτίστως και πάνω από όλους – να αναθεωρήσει τον ρόλο της. Είναι και θα παραμείνει, άλλωστε, το μεγαλύτερο κράτος της Ευρώπης, οικονομικά και δημογραφικά.

Με βάση την έκταση των σημερινών απειλών, μπορεί άραγε να αποτελεί αντικείμενο συζήτησης η εσωτερική αντιπαράθεση αναφορικά με την υπόσχεση της προηγούμενης κυβέρνησης να δαπανήσει το 2% του ΑΕΠ για την άμυνα; Ή μήπως είναι τώρα πιο σημαντικό η νυν γερμανική κυβέρνηση να δηλώσει, καθαρά και ρητά, τη δέσμευσή της για στήριξη της Ουκρανίας και την υπεράσπιση των ευρωπαϊκών αξιών; Αυτό θα έστελνε ένα μήνυμα το οποίο το Κρεμλίνο δεν θα μπορούσε να παραγνωρίσει. Ομως, ο χρόνος εξαντλείται.

Ο Γιόσκα Φίσερ είναι πρώην υπουργός Εξωτερικών και αντικαγκελάριος της Γερμανίας την περίοδο 1998-2005, καθώς και ηγέτης του κόμματος των Πρασίνων επί σχεδόν μία εικοσαετία