Η αντιμετώπιση των καταστροφών

Περίμενα να περάσουν λίγες ημέρες από τα θλιβερά γεγονότα του χιονιά, πριν ασχοληθώ με την αντιμετώπιση των καταστροφών. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η κυβέρνηση από νωρίς αναγνώρισε τη σπουδαιότητα του προβλήματος. Κι οδηγήθηκε μέχρι την ίδρυση εξειδικευμένου υπουργείου. Δεν φαίνεται όμως το ζήτημα να έχει σε βάθος μελετηθεί σε όλες του τις διαστάσεις. Η βαρύγδουπη ανακοίνωση για νέους κρατικούς φορείς δεν αναχαιτίζει από μόνη της την όποια προκείμενη καταστροφή. Η αντιμετώπιση του προβλήματος θέλει σε βάθος μελέτη, έξω από το κουτί (δηλαδή εκτός εμπλεκόμενων φορέων και προσώπων), νεωτερική θεώρηση των πραγμάτων και εξασφάλιση απόλυτων εξουσιών την ώρα της κρίσης.

Οι καταστροφές δεν προειδοποιούν συνήθως. Ούτε και αποκαλύπτουν έγκαιρα τις διαστάσεις τους. Οφείλουμε όμως να είμαστε καλύτερα προετοιμασμένοι από τους Ρωμαίους όταν εξερράγη ο Βεζούβιος ή από τους κατοίκους της Ευρώπης όταν χτύπησε ο Μαύρος Θάνατος (πανούκλα). Εχουμε εξάλλου τη σύγχρονη επιστήμη με το μέρος μας. Ο λαϊκισμός είναι πάντα ένα πρόβλημα. Το είδαμε στην πρόσφατη πανδημία όπου πολλοί ηγέτες απέφυγαν δυσάρεστα μέτρα και βύθισαν τις κοινωνίες τους στις αρνητικές επιπτώσεις της αρρώστιας (Τραμπ, Τζόνσον, Μπολσονάρο) κι άλλοι αναγκάστηκαν, για τους ίδιους λόγους, να γίνουν λιγότερο σκληροί και να μπλέξουν σε άσχημες καταστάσεις.

Ενα άλλο σοβαρό ζήτημα είναι η υπεκφυγή μέσω της κλιματικής αλλαγής. Λόγω, υποτίθεται, αυτής προσπαθούν να δικαιολογήσουν τα αδικαιολόγητα και να κρυφτούν πίσω από δήθεν αναπάντεχα γεγονότα. Τίποτα όμως δεν είναι πρωτοφανές. Ούτε το κλίμα φταίει για την έλλειψη προετοιμασίας. Ανάλογα με τις κινήσεις του Ηλίου στο πλανητικό σύστημα σε σχέση με τη Γη, άλλοτε μεγαλώνει η ζέστη κι άλλοτε επεκτείνεται το ψύχος. Αρχές δεκαετίας του ’70 όλοι προέβλεπαν μια καινούργια «εποχή πάγων». Που δεν έγινε ποτέ, βέβαια. Τα τελευταία δέκα χρόνια πολλοί ομιλούν για «υπερθέρμανση». Τώρα επιμένουν στην «κλιματική αλλαγή» που τα χωράει όλα, δίχως να εκτίθεται κανείς. Η ουσία είναι πως ο καιρός είναι απρόβλεπτος. Και οι χώρες οφείλουν να είναι προετοιμασμένες για το καθετί.

Αξίζει να δει κανείς το τελευταίο βιβλίο του Niall Ferguson «Doom: The Politics of Catastrophe» (2021) για να συνειδητοποιήσει πως το κύριο πρόβλημα για τις κυβερνήσεις, όταν αντιμετωπίζουν μεγάλες καταστροφές, είναι η απεξάρτησή τους από γραφειοκρατικές συνήθειες, τακτικές και διαδικασίες. Το ζήτημα είναι η αποφασιστικότητα και η δράση κι όχι η αποσαφήνιση αρμοδιοτήτων και η έκταση των εξουσιών κάθε φορέα. Οπως σχολιάζει ο Fraser Nelson στον «Spectator», το αποκαλυπτικό αυτό βιβλίο αποκαλύπτει μια συνέργεια «πολιτικής, πανικού, ψηφιακών μέσων, ανθρώπινης συμπεριφοράς κι εξοργιστικής ανικανότητας». Ολα αυτά από κοινού χαρακτηρίζουν τις συνήθεις κρατικές αντιδράσεις μπροστά σε συνθήκες καταστροφής.

Η ουσία είναι πως τίποτα δεν είναι στην πραγματικότητα πρωτόγνωρο. Ολα έχουν ξαναγίνει. Με μεγαλύτερες ή λιγότερες επιτυχίες. Οι πιο σύνθετες σήμερα κοινωνίες μας απλά μεγαλοποιούν ή περιπλέκουν τα πράγματα, κάνοντας δύσκολα τα περισσότερο απλά. Διότι οι φορείς, οι επιμέρους αρμοδιότητες και οι τεχνικές λεπτομέρειες κι εξειδικεύσεις έχουν κάνει σύνθετα τα απλούστερα ουσιαστικά πράγματα. Χρειάζεται κάποιος να σταθεί πάνω από όλα αυτά. Και την κρίσιμη ώρα μόνο αυτός να αποφασίζει και να διατάσσει…