Δεξιότητες και Ηγεσία

Ένας κρίσιμος ρόλος ενός διοικητικού στελέχους είναι να διασφαλίζει ότι όλα τα μέρη του οργανισμού λειτουργούν με συνοχή. Χωρίς συνοχή μπορεί να προκύψουν πολλά ζητήματα και είναι βέβαιο ότι θα συμβεί αποτυχία. Οι διοικητικές δεξιότητες είναι ζωτικής σημασίας για διάφορες θέσεις και σε διαφορετικά επίπεδα ενός οργανισμού, από τα κορυφαία έως τα ενδιάμεσα επίπεδα αλλά και για τα στελέχη πρώτης γραμμής.

Οι διοικητικές δεξιότητες και η ηγεσία είναι δύο όροι που χρησιμοποιούνται συχνά εναλλακτικά, καθώς και οι δύο περιλαμβάνουν τις δεξιότητες προγραμματισμού, λήψης αποφάσεων, επίλυσης προβλημάτων, επικοινωνίας, ανάθεσης εργασιών και διαχείρισης χρόνου. Η ερώτηση είναι, εάν οι καλοί μάνατζερ είναι ταυτόχρονα και καλοί ηγέτες. Δηλαδή, οι διοικητικές δεξιότητες και η ηγεσία είναι συνώνυμες λέξεις;

Είναι αξιοσημείωτο ότι η μακροβιότητα πολλών οργανισμών/επιχειρήσεων βασίζεται στην οξυδέρκεια του διευθύνοντα, στην επιμέλεια των διαδόχων του και στις συνετές αποφάσεις τους. Ωστόσο, πολλές αρετές του χαρακτήρα και της προσωπικότητας του μάνατζερ που αφορούν μη γνωστικές/τεχνικές δεξιότητες αναδεικνύονται ως αναγκαίες για να διοικήσει ως ηγέτης και να διατηρήσει, να επεκτείνει τον οργανισμό/επιχείρηση ή να επιτύχει την αναγκαία προσαρμογή στις μεταβαλλόμενες συνθήκες ή ακόμα να αντιμετωπίσει μια έκτακτη κατάσταση. Ο ηγέτης πέρα από το “μυαλό” καταθέτει καθημερινά την ψυχή και την καρδιά του στον οργανισμό/επιχείρηση, καταθέτει τον εαυτό του.

Όταν τα πράγματα κυλούν ομαλά, κανείς δεν αισθάνεται την ανάγκη να συζητήσει τις επικοινωνιακές και διαπροσωπικές του δεξιότητες. Αλλά τη στιγμή που κάτι πάει στραβά, αυτό που φταίει συνήθως είναι η αδύναμη επικοινωνία, η αποτυχημένη διασύνδεση ή η έλλειψη συνεργασίας. Το στοιχείο που κρατάει τον οργανισμό/επιχείρηση σε λειτουργία είναι οι διαπροσωπικές δεξιότητες. Η επιτυχία εξαρτάται από τις σχέσεις με όλους τους “τύπους” ανθρώπων και οι προσωπικές σχέσεις αποδεικνύουν την εικόνα για το προσωπικό brand του ηγέτη καθώς και τι μπορεί να προσφέρει στον οργανισμό.

Χαρακτηριστικά ενός ηγέτη

Το ήθος, οι αρχές, το όραμα και ο λόγος είναι τα βασικά χαρακτηριστικά ενός ηγέτη. Οι ηθικές αξίες, ο σεβασμός των άλλων, οι αρχές που διαθέτει στην προσωπική του ζωή και μεταφέρει στην εργασία του, το όραμα που προσδιορίζει τα μελλούμενα σχέδιά του, και η πειστικότητα του λόγου του αποτελούν το βασικό υπόβαθρο της προσωπικότητας ενός ηγέτη.

Σήμερα, ο μάνατζερ (διευθυντής, διοικητής, κλπ.) για να μεταβεί σε ένα ρόλο ηγέτη πρέπει να συγκεντρώνει στην προσωπικότητά του πολύ περισσότερα ποιοτικά χαρακτηριστικά, δεξιότητες και ικανότητες, σε σχέση με τον προηγούμενο γραφειοκράτη μάνατζερ, διότι καλείται να αντιμετωπίσει πρωτόγνωρες και πολύπλοκες καταστάσεις της παγκοσμιοποιημένης εποχής του. Βασικές διαπροσωπικές δεξιότητες, προτερήματα του ηγέτη-μάνατζερ, μεταξύ άλλων, είναι η ενεργητική ακρόαση, η δυνατότητα ομαδικής εργασίας και εμψύχωσης της ομάδας, η επίλυση προβλημάτων, η υπευθυνότητα, η αξιοπιστία λόγων και έργων, η χρήση/αξιοποίηση κινήτρων, η ευελιξία, η υπομονή, η ενσυναίσθηση των άλλων, και βέβαια η δυνατότητα ηγεσίας.

Δηλαδή, η σύγχρονη ηγεσία στηρίζεται σε εκείνες τις προσωπικότητες, που πέραν των hard skills (γνωστικές/τεχνικές δεξιότητες), διαθέτουν μια σειρά soft skills, όπως σωφροσύνη, ευφυΐα, ακεραιότητα, δικαιοσύνη, τόλμη, όραμα, έμπνευση, πάθος, περιέργεια, θέληση για μάθηση, προσαρμοστικότητα, επικοινωνιακές δεξιότητες, ομαδικότητα, αυθεντικότητα, ταπεινότητα, συναισθηματική νοημοσύνη, ανθεκτικότητα, εμπιστευτικότητα, είναι ανοικτόμυαλοι, μπορούν να αυτό-ανατρέπονται, είναι “πολυμήχανοι”, παραδέχονται τις αδυναμίες τους, κλπ.

Όπως υποστήριξε ο John Kotter, διοίκηση σημαίνει ανταπόκριση στην πολυπλοκότητα. Για να γίνει μια δουλειά, οι μάνατζερ πρέπει να εστιάσουν στον έλεγχο και στην προβλεψιμότητα και να οργανώσουν τις διαδικασίες που θα παράγουν μεθοδικά αποτελέσματα. Όταν το διοικητικό στέλεχος σχεδιάζει την ανάθεση εργασιών, για παράδειγμα, ή συζητά για τη βελτιστοποίηση μιας γραμμής παραγωγής, τότε φορά το “καπέλο” του μάνατζερ. Αντιθέτως, η ηγεσία, εξηγεί ο Kotter, σχετίζεται με την παραγωγή και την ανταπόκριση στις αλλαγές. Ο ηγέτης συχνά διακρίνει ευκαιρίες στις αστάθειες που το alter ego του, ο μάνατζερ, θέλει να δαμάσει και δίνει έμφαση σε ιδέες αντί σε διαδικασίες.

Η πανδημία, ως μια υπό εξέλιξη κρίση που αποσταθεροποίησε την οικονομία και την κοινωνία παγκοσμίως ανέδειξε ταυτόχρονα και ένα πλήθος ιδεών που μετατράπηκαν σε δράσεις και πρωτοβουλίες που ανέλαβαν ηγετικές φυσιογνωμίες. Δηλαδή, σε αυτή την περίπτωση οι ηγετικές προσωπικότητες υιοθέτησαν νέες ιδέες και προχώρησαν στην υλοποίησή τους, το οποίο οδήγησε τις επιχειρήσεις/οργανισμούς έξω από το τέλμα της συρρίκνωσης και της αδράνειας, μετατρέποντας κατά τον τρόπο αυτό την κρίση σε ευκαιρία.

Η ηγεσία είναι ουσιαστικά μια συνεχής διαδικασία επηρεασμού της συμπεριφοράς. Μπορεί να εκδηλωθεί σε όλα τα ιεραρχικά επίπεδα, στο πολιτικό-θρησκευτικό-στρατιωτικό-εκπαιδευτικό, στο επίπεδο του μάνατζμεντ οργανισμών/επιχειρήσεων, στο επίπεδο τυπικών ή άτυπων ομάδων ή ακόμα και στο επίπεδο ενός περιορισμένου αριθμού ατόμων που συνεργάζονται για ένα κοινό έργο ή πρότζεκτ. Σημειώνεται ότι ένα διοικητικό στέλεχος λειτουργεί σε μια προκαθορισμένη ιεραρχία που προϋποθέτει μια επίσημη εξουσία, ενώ ο ηγέτης στηρίζεται σε μια σειρά πνευματικών και διαπροσωπικών δεξιοτήτων που διαθέτει. Το φύλο, η φυλή, η ηλικία, το ύψος και άλλα παρόμοια χαρακτηριστικά είναι εντελώς επουσιώδη για τον ηγέτη.

Ο ηγέτης στοχάζεται και αναστοχάζεται, διερωτάται συχνά, δεν είναι το άτομο που έχει πάντα υπερβολική εμπιστοσύνη στην κρίση του. Ακούει τους άλλους. Μπορεί να αλλάξει γνώμη και να νιώσει αβεβαιότητα. Αλλά αυτά είναι τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του που τον κάνουν να ξεχωρίζει από ένα διοικητικό στέλεχος που συνήθως προχωρά με βάση τις εξουσίες που διαθέτει και τις διαδικασίες που πρέπει να τηρήσει.

Η Τριαντάρη (2020) συνδέει τα χαρίσματα του σύγχρονου ηγέτη-μάνατζερ με την αρχαία ελληνική φιλοσοφική σκέψη, όπως αυτή διέρχεται μέσω του Σωκράτη, την εμπειρική σκέψη του Αριστοτέλη, την καθημερινή τέχνη του φιλοσοφημένου βίου των Στωικών και του αρχαίου ελληνικού στοχασμού.

Οι καταβολές αυτές παρέχουν τα εχέγγυα για τη διαμόρφωση ενός ορισμού του αποτελεσματικού ηγέτη-μάνατζερ, ως το άτομο που διαθέτει την “προσωπικότητα με τον ισχυρό χαρακτήρα, τη σταθερή συμπεριφορά, το ήθος, την ικανότητα πειθούς-επιρροής, την ευγενή άμιλλα, τη γνώση και την εμπειρία έχει τη δυνατότητα να κερδίζει την εμπιστοσύνη των υφισταμένων, να μεταδίδει τη γνώση, να αναγνωρίζει το σωστό και το λάθος, να είναι δίκαιος, να εμπνέει, να οραματίζεται, να προγραμματίζει, να οργανώνει, να σχεδιάζει, να διευθύνει και να ελέγχει στο βάθρο της σωκρατικής αρετής που είναι η γνώση καθώς και της αριστοτελικής πειστικής δεινότητας του ηθικού και έντιμου ρήτορα”.

Ο σύγχρονος ηγέτης μελετά, ερευνά, σχεδιάζει και εφαρμόζει. Σε όλη αυτή τη διεργασία καλείται να επιλέξει τι θα μελετήσει, ποιες εναλλακτικές υπάρχουν, ποιο είναι το ιδανικό χρονοδιάγραμμα του έργου, δηλαδή όλες αυτές τις διαδικασίες που θα κρίνουν νομοτελειακά την επίτευξη των στόχων του έργου στο μέλλον.

Ο Μπουραντάς (2005) αντιλαμβάνεται την ηγεσία και τον ηγέτη ως μια διευρυμένη έννοια στην οποία συμπεριλαμβάνονται οι έννοιες του μάνατζμεντ και του μάνατζερ. Δηλαδή, υπογραμμίζει ότι ο ηγέτης θα πρέπει να ασκεί και τις διοικητικές λειτουργίες, όπως τον προγραμματισμό, τον έλεγχο, την οργάνωση και τον συντονισμό, αλλά η συμβολή του εκτείνεται πέρα από αυτά.

Δεξιότητες

Σύμφωνα με τον Αμερικανό ψυχολόγο Robert Katz (1974) η επιτυχής διοίκηση φαίνεται να βασίζεται σε τρεις βασικές δεξιότητες, οι οποίες είναι οι τεχνικές, οι νοητικές και οι ανθρώπινες ή διαπροσωπικές, που καθιστούν κάποιον ηγέτη, ως εξής.

Οι τεχνικές δεξιότητες δίνουν στους μάνατζερ την ικανότητα και τη γνώση να χρησιμοποιούν μια ποικιλία τεχνικών για να επιτύχουν τους στόχους τους. Είναι, ίσως, οι πιο οικείες, γιατί αφορούν κάτι συγκεκριμένο, και στην εποχή της εξειδίκευσης, είναι οι ικανότητες που απαιτούνται από τους περισσότερους ανθρώπους. Τα περισσότερα προγράμματα εκπαίδευσης και επαγγελματικής κατάρτισης ασχολούνται σε μεγάλο βαθμό με την ανάπτυξη εξειδικευμένων τεχνικών δεξιοτήτων (πχ. του μηχανικού), χωρίς να σημαίνει ότι η ύπαρξη τεχνικών δεξιοτήτων οδηγεί σε ηγέτες. Δηλαδή, οι τεχνικές δεξιότητες είναι αναγκαία συνθήκη για την ηγεσία αλλά δεν είναι ικανή συνθήκη που οδηγεί αφ’ εαυτού σε μια ηγετική προσωπικότητα. Ο Katz περιέγραψε ότι οι τεχνικές δεξιότητες για την ηγεσία ενδιαφέρουν πρωτίστως τα χαμηλού επιπέδου στελέχη σε αντιδιαστολή με τα υψηλού επιπέδου που τους αφορούν λιγότερο.

Οι νοητικές, περιλαμβάνουν τις δεξιότητες που διαθέτουν οι μάνατζερ-ηγέτες όσον αφορά τη γνώση και την ικανότητα για ολοκληρωμένη σκέψη και διατύπωση ιδεών. Τα άτομα αυτά είναι σε θέση να “δουν” μια ιδέα στην ολότητά της, σφαιρικά, να αναλύσουν και να διαγνώσουν ένα πρόβλημα και να βρουν δημιουργικές λύσεις. Οι νοητικές δεξιότητες περιλαμβάνουν την αναγνώριση πώς οι διάφορες λειτουργίες ενός οργανισμού εξαρτώνται η μια από την άλλη και πώς οι αλλαγές σε οποιοδήποτε μέρος επηρεάζουν όλα τα άλλα. Αυτή η σφαιρικότητα στη σκέψη, τους βοηθά ώστε να προβλέπουν αποτελεσματικά τα εμπόδια που μπορεί να αντιμετωπίσει μελλοντικά ένα τμήμα ή ο οργανισμός/επιχείρηση συνολικά, είτε από μια αλλαγή ή μια απρόσμενη κατάσταση. Ως εκ τούτου, η επιτυχία οποιασδήποτε απόφασης εξαρτάται από τις νοητικές ικανότητες των ανθρώπων που λαμβάνουν την απόφαση και αυτούς που την κάνουν πράξη.

Ο Katz προτείνει ότι οι ανθρώπινες ή οι διαπροσωπικές δεξιότητες είναι αυτές που επιβεβαιώνουν την ικανότητα των μάνατζερ-ηγετών να αλληλοεπιδρούν, να εργάζονται ή να σχετίζονται αποτελεσματικά με άλλα άτομα. Αυτές οι δεξιότητες τους επιτρέπουν να κάνουν χρήση του ανθρώπινου δυναμικού στον οργανισμό/επιχείρηση και να παρακινούν κάθε μέλος για καλύτερα αποτελέσματα. Ο ηγέτης με ανεπτυγμένες διαπροσωπικές δεξιότητες γνωρίζει τις δικές του στάσεις, υποθέσεις και πεποιθήσεις για τα άλλα άτομα και ομάδες και είναι σε θέση να δει τη χρησιμότητα και τους περιορισμούς που του δημιουργούν αυτά τα συναισθήματα. Ο μάνατζερ αποδεχόμενος την ύπαρξη απόψεων, αντιλήψεων και πεποιθήσεων που είναι διαφορετικές από τις δικές του, είναι ικανός να κατανοήσει τι πραγματικά εννοούν οι άλλοι με τα λόγια και τη συμπεριφορά τους.

* Δρ. Ευαγγελία Κρασαδάκη, Πολυτεχνείο Κρήτης

* Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών, Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων, Επίτιμος Δρ. ΑΠΘ, Πολυτεχνείο Κρήτης, Audencia Business School, France

Πηγές

Katz, R.L. (1974). Skills of an Effective Administrator. Harvard Business Review, issue Sept., 1974.

Μπουραντάς, Δ. (2005). Ηγεσία. Ο δρόμος της διαρκούς επιτυχίας. Αθήνα: Κριτική.

Τριαντάρη Σ. (2020). Ηγεσία. Θεωρίες Ηγεσίας. Από τον Αριστοτελικό Ρήτορα στον σύγχρονο Ηγέτη. Εκδ. Κ. & Μ. Σταμούλη, Θεσσαλονίκη.