Πόσο απειλητικός είναι ο Πουτινισμός;

Από την αρχή σπεύδουμε να τονίσουμε ότι ο κίνδυνος για είσβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, εξαρτάται από τους εξουσιαστικούς σχεδιασμούς του περιβάλλοντος Πούτιν και λιγότερο από τον ίδιο τον Ρώσο πρόεδρο. Ο ιδιος μπορεί να θέλει,γνωρίζει όμως πως μάλλον δεν μπορεί.Οι περί αυτόν σιλοβίκοι όμως τι πρεσβεύουν;

Στο προηγούμενο άρθρο μας με τίτλο «Το Δόγμα Πούτιν», γράφαμε ότι «όραμα» του σημερινού Ρώσου προέδρου, είναι η χώρα του να αντιμετωπίζεται διεθνώς ωσάν να ήταν η ισχυρή το πάλαι ποτέ Σοβιετική Ένωση. Υποστηρίξαμε όμως ότι στο επίπεδο αυτό υπάρχει ένα «μικρό πρόβλημα», αυτό της ισχύος του προσωποπαγούς καθεστώτος διακυβέρνησης που έχει εγκαταστήσει στη Ρωσία, ο Βλαδίμηρος Πούτιν. Παράλληλα ερωτήματα προκαλούνται επίσης, για το πώς θα αντιδράσουν τα άλλα ισχυρά προσωποπαγή καθεστώτα στην Κίνα και Τουρκία, αν η Ρωσία εισβάλλει αύριο στην Ουκρανία;

Ως γνωστόν, παγκοσμίως, τα καθεστώτα αυτά βρίσκονται σε άνοδο. Αρκεί όμως αυτή τους η πορεία; Μάλλον όχι. Τα προσωποπαγή αυταρχικά καθεστώτα, στην παρούσα φάση όπου λειτουργεί καλά η προσπάθειά τους να υπονομεύσουν πνευματικά, ιδεολογικά και οικονομικά στη Δύση, δεν έχουν κανένα λόγο να εμπλακούν σε πολεμικές περιπέτειες.

Ως γνωστόν, όπως υποστηρίζει και ο Αμερικανός πολιτικός επιστήμονας και συνεργάτης της Επιθεώρησης «Foreign Affairs»,Τζίλιαν Καστνερ, τα προσωποπαγή καθεστώτα, είναι απόλυτα αδιαφανή. Δεν έχουν κανάλια ανοιχτής συζήτησης και επίσημων θεσμικών διαδικασιών, λειτουργώντας αντίθετα μέσω διαπροσωπικών σχέσεων και ανεπίσημων διευθετήσεων. Ο Πούτιν, για παράδειγμα, προτιμά να σκέφτεται κατά τη διάρκεια μικρών, περιστασιακών συναντήσεων και έχει τόσο εμμονή με τη μυστικότητα, που δεν χρησιμοποιεί κινητό τηλέφωνο. Αυτό καθιστά εξαιρετικά δύσκολο νια τους αναλυτές να κατανοήσουν τα πρότυπα χάραξης πολιτικής του.

Όμως τα προσωποπαγή συστήματα έχουν κοινά χαρακτηριστικά που διαμορφώνουν τον τρόπο λειτουργίας των ηγετών τους και η μελέτη τους μπορεί να βοηθήσει τους παρατηρητές να καταλάβουν τι οδηγεί στη συμπεριφορά του ισχυρού άνδρα – συμπεριλαμβανομένης της συμπεριφοράς του Πούτιν. Οι δικτάτορες, για παράδειγμα, αντιμετωπίζουν λιγότερους ελέγχους στην εξουσία τους από ό,τι άλλοι αρχηγοί κρατών. Είναι πιο δύσκολο να τιμωρηθούν όταν αποτυγχάνουν οι αποφάσεις τους για την εξωτερική πολιτική. Κατά κανόνα δε, επιλέγουν τον κύκλο των συμβούλων τους με βάση την πίστη και όχι την ικανότητά τους. Στο επίπεδο αυτό όμως, στη ρωσική περίπτωση, υπάρχει το ερώτημα της πιθανής δράσης των αυλικών που είναι οι περίφημοι «σιλοβίκοι».

Καθώς οι τελευταίοι ανταγωνίζονται για τη προσέλκυση της προσοχής του τσάρου ή του οποίου άλλου ηγεμόνα, μπορεί να αφήσουν έξω τα άβολα γεγονότα και να προσφέρουν πολεμικά, εντυπωσιακά σχέδια για το πώς να αντιμετωπίσουν αυτά, που θεωρούν απειλές.

Αυτό δεν σημαίνει ότι έχει προκαθοριστεί περισσότερη βία στην Ουκρανία. Στο παρελθόν, ο Πούτιν ήταν ρεαλιστής και ευαίσθητος στο κόστος του πολέμου. Όμως ο κύκλος των ατόμων εμπιστοσύνης του Ρώσου προέδρου έχει παγιωθεί με την πάροδο του χρόνου, απομονώνοντάς τον από πληροφορίες που δεν ταιριάζουν με τις προηγούμενες πεποιθήσεις του. Τα τσιράκια του μοιράζονται τον θυμό του προς τη Δύση και τον ωθούν στο να μην αντιμετωπίζει σοβαρούς εσωτερικούς περιορισμούς. Το μέλλον της Ουκρανίας μπορεί να εξαρτηθεί από έναν άνθρωπο εγκλωβισμένο σε μια φούσκα που τροφοδοτεί την επιθετικότητά του και τον προστατεύει από τις συνέπειές της.

Για τον σημερινό Ρώσο πρόεδρο όμως, οι συνέπειες ενός λανθασμένου υπολογισμού στο θέμα της Ουκρανίας, μπορεί να αποδειχθούν εξαιρετικά δυσάρεστες. Αν και ο πουτινισμός έχει ισχυρές αρθρώσεις, ένας πόλεμος θα είναι δύσκολο να περάσει χωρίς παρενέργειες στο εσωτερικό της χώρας. Και το τελευταίο δεν είναι το ίδιο με το αντίστοιχο της εποχής του Μπρέζνιεφ. Ο Πούτιν όχι μόνο θα είναι πιο απομονωμένος και εξαρτημένος από το Πεκίνο, θα αντιμετωπίσει επίσης μια εξέγερση που θα γίνει αντιδημοφιλής στο εσωτερικό. Δεν θα ήταν ο πρώτος Ρώσος ηγέτης που πλήττεται από τέτοιο εγχείρημα.

Κατά τη δεκαετία του 1980, η Σοβιετική Ένωση κατέλαβε το Αφγανιστάν για να προσπαθήσει να κρατήσει σταθερά την Καμπούλ στο στρατόπεδό της και η τελική αποτυχία της έπαιξε βασικό ρόλο στην υπονόμευση της εμπιστοσύνης του κοινού στο σύστημα.

Ένα σύστημα εξάλλου, το οποίο λίγα χρόνια αργότερα κατέρρευσε άδοξα, παρά τις εκτιμήσεις που είχαν γίνει ως προς τις δυνατότητές του. Από τότε μέχρι σήμερα, στη Ρωσία δεν έχουν υπάρξει θεαματικές διαρθρωτικές αλλαγές. Η χώρα παρά τις τεράστιες πλουτοπαραγωγικές πηγές της, παραμένει προβληματική, έντονα εξαρτημένη από την ενέργεια που παράγει, με χαμηλό βιοτικό επίπεδο και φθίνουσα δημογραφία.

Παρ’ όλα αυτά, οι «σιλοβίκοι» που περιστοιχίζουν τον Ρώσο πρόεδρο – πρώην μέλη της KGB και σήμερα γεράκια στο FSB – παίζουν αποφασιστικό ρόλο στην πορεία της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής, έχουν περιθωριοποιήσει το υπουργείο εξωτερικών και είναι απόλυτα εχθρικοί προς τη Δύση. Αυτή η επιθετική έναντι της Δύσης πολιτική και την έχει αποφέρει την πετυχημένη προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, την ίδια στιγμή όμως απομονώνει περισσότερο τον Πούτιν από το παγκόσμιο γίγνεσθαι. Πέρα έτσι από τις ψυχρές σχέσεις της Ρωσίας με Ευρώπη και Αμερική, η κατάσταση δεν είναι καλύτερη με τη σχέση Ρωσίας – Ινδίας και Ιαπωνίας.

Όσο για τη λυκοφιλία με την Κίνα δεν είναι καθόλου βέβαια ότι θα έχει θεαματικά αποτελέσματα, πέρα από αυτά των κοινών επιχειρήσεων προπαγάνδας και παραπληροφόρησης.

Συνεπώς, μέσα σε αυτό το παχύρευστο περιβάλλον, μια άστοχη ενέργεια του Βλαδίμηρου Πούτιν στην Ουκρανία, δεν αποκλείεται να έχει απαράδεκτες επιπτώσεις στην προσωποπαγή μορφή του πουτινισμού. Ας έχουν επίσης κατά νουν ότι κατά πολλές εκτιμήσεις, «…αν και ο Ρώσος πρόεδρος είναι σίγουρα πρόθυμος να χρησιμοποιήσει στρατιωτική δύναμη εάν φαίνεται απαραίτητο ή ωφέλιμο, όπως έκανε στην Τσετσενία, τη Γεωργία, τη Μολδαβία, τη Συρία, την Ουκρανία και πιο πρόσφατα, το Καζακστάν, δεν επιχείρησε ποτέ να κατακτήσει μια ολόκληρη χώρα….».

Η διαπίστωση αυτή όμως, δεν απαλλάσσει την Ευρωπαϊκή Ένωση από την επείγουσα και ζωτική υποχρέωση που έχει να αναρωτηθεί ποια είναι τα απώτερα σχέδια του Βλαδίμηρου Πούτιν. Όπως τονίζει και ο πρώην Γερμανός αντικαγκελάριος και ΥΠΕΞ κι.Γκιόσκα Φίσερ, δεδομένων των συνεπειών που έχουν τα σχέδια του Πούτιν, αναρω­τιέται κανείς τι περιμένει n Ευρώπη. Τι επιπλέον χρειάζεται για να ξυπνήσουν οι Ευρωπαίοι μπροστά σε αυτά που συμβαίνουν; Εάν υπάρχει κάποια στιγμή που θα έπρεπε να παραμεριστούν οι ήσσονες διαμάχες, αυτή έχει έρθει τώρα. Η E.E. οφείλει να μετατραπεί σε δύναμη αυτή καθ’ αυτήν εάν θέλει να επιβιώσουν οι αρχές της σε έναν κόσμο όπου κυριαρχούν εκ νέου οι πολιτικές των μεγάλων δυνάμεων και εντείνονται οι γεωπολιτικοί ανταγωνισμοί. Αυτές οι αρχές απειλούνται ευθέως. Πότε θα τις υπερασπιστεί;