Δημόσιες επενδύσεις και πολιτική συνοχής

Η πανδημία αναπόφευκτα και καλοδεχούμενα οδήγησε σε έναν αναστοχασμό για τις ακολουθούμενες πολιτικές καθώς ανέδειξε αλλά και ενέτεινε ορισμένες από τις παρατηρούμενες αρνητικές τάσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ανάμεσά σε αυτές η «αναπτυξιακή παγίδα» χωρών μεσαίου εισοδήματος που καθηλώνονται σε ισχνούς αναπτυξιακούς ρυθμούς και η όξυνση των ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων (η Ελλάδα συγκαταλέγεται στις εννέα χώρες του ΟΟΣΑ στις οποίες παρατηρήθηκε αύξησή τους την τελευταία εικοσαετία). Πρόκειται για φαινόμενα που συνδέονται με την καταγραφόμενη «γεωγραφία της δυσαρέσκειας» (geography of discontent), δηλαδή την αποτύπωση στο χώρο της έλλειψης συνοχής και τελικά της έκφραση της κοινωνικής απογοήτευσης που οφείλεται σε αυτή.

Διαμορφώνεται πλέον μία ευρεία συναίνεση αναφορικά με τις ευρωπαϊκές προτεραιότητες στην κατεύθυνση της προσαρμογής στις προκλήσεις της κλιματικής κρίσης και των τεχνολογικών αλλαγών, της ενδυνάμωσης της κοινωνικής και οικονομικής συνοχής και της θωράκισης της οικονομίας απέναντι σε μελλοντικές κρίσεις. Κοινός παρονομαστής των πολιτικών για την προώθηση των παραπάνω στόχων (πρέπει να) είναι η αύξηση των δημοσίων επενδύσεων (ο όγκος των οποίων μειώθηκε την περίοδο 2007-2019 στις χώρες του ΟΟΣΑ) για την κάλυψη των αυξημένων αναγκών της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης, των επενδύσεων στο ανθρώπινο κεφάλαιο αλλά και της συντήρησης των υπαρχόντων υποδομών

Σε αυτή την συζήτηση η Πολιτική Συνοχής κατέχει κεντρική θέση. Τόσο λόγω της σημαντικής συμβολής των κοινοτικών πόρων στο συνολικό ύψος των δημοσίων επενδύσεων των κρατών (στην Ελλάδα οι πόροι των διαρθρωτικών ταμείων στην τρέχουσα περίοδο 2014-2020 αντιστοιχούν σε ποσοστό μεγαλύτερο του 45%, συνεισφέροντας σε αύξηση 2% του ΑΕΠ) όσο και γιατί αποτελεί το κατ’ εξοχήν εργαλείο αντιμετώπισης της χωρικής διάστασης της ανάπτυξης.

Προκειμένου η Πολιτική Συνοχής να ανταποκριθεί στους σκοπούς της στη μετα-πανδημική περίοδο, διατυπώνουμε τις παρακάτω τρεις παρατηρήσεις:
Πρώτον, οι δημόσιες επενδύσεις είναι επιθυμητό να ευνοηθούν από ένα φιλικό μακρο-οικονομικό περιβάλλον. Υπό το πρίσμα αυτό θα πρέπει να εξεταστεί σοβαρά η υιοθέτηση του «χρυσού κανόνα» με την πρόβλεψη της εξαίρεσης συγκεκριμένων δημοσίων δαπανών (όπως αυτές για τις πράσινες επενδύσεις) από τους δημοσιονομικούς περιορισμούς για το έλλειμα ή ειδικότερα εκείνων των δαπανών που συνδέονται με έργα που συγχρηματοδοτούνται από κοινοτικούς πόρους.

Δεύτερον, η δυνατότητα ευελιξίας στη διαχείριση των Διαρθρωτικών Ταμείων διασφαλίζει την απορρόφησή τους αλλά και τη μεγιστοποίηση της εμβέλειάς τους. Με την διακήρυξη της Μπέζα, τα δέκα πέντε κράτη-μέλη που ανήκουν στην ομάδα των Φίλων της Συνοχής (ανάμεσά τους η Ελλάδα) ζήτησαν την κατοχύρωση ευελιξίας τόσο στο κανονιστικό πλαίσιο εφαρμογής των προγραμμάτων όσο και στις εθνικές επιλογές, με τη δυνατότητα προσαρμογής των προγραμμάτων στις ιδιαίτερες συνθήκες και ανάγκες των περιφερειών. Το γεγονός πως το ελληνικό Εταιρικό Σύμφωνο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΣΠΑ) παραμένει το μοναδικό εγκεκριμένο σχέδιο για την περίοδο 2021-2027 αλλά και ότι ο κοινοτικός μέσος όρος απορρόφησης των Διαρθρωτικών Ταμείων για την περίοδο 2014-2020 κινείται κοντά στο 60% (με την Ελλάδα κι εδώ να καταγράφει θετικές επιδόσεις) δείχνουν προς την κατεύθυνση απαιτούμενων αλλαγών.

Τρίτον, τα παραπάνω μικρή σημασία θα έχουν αν δεν βελτιωθεί δραστικά η ικανότητα των κρατών να προγραμματίζουν και να υλοποιούν ποιοτικές δημόσιες επενδύσεις. Είναι χαρακτηριστικό πως το ΔΝΤ υπολόγισε ότι, κατά μέσο όρο χάνεται το 30% των δυνητικών αποδόσεων των επενδύσεων σε υποδομές λόγω αναποτελεσματικότητας στο σχεδιασμό και την υλοποίησή τους. Η ενίσχυση της θεσμικής ικανότητας (capacity building) των δικαιούχων που υλοποιούν συγχρηματοδοτούμενα έργα, η επιλογή των κατάλληλων επενδύσεων (ο πολλαπλασιαστής τους μπορεί να είναι μεγαλύτερος του 1) αλλά και η περαιτέρω βελτίωση των όρων ης «καλής διακυβέρνησης» μπορούν να είναι καταλύτης στην αναπτυξιακή προοπτική της χώρας στα επόμενα χρόνια.

*Ο Δημήτρης Σκάλκος είναι γενικός γραμματέας Δημοσίων Επενδύσεων και ΕΣΠΑ στο Υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων.