5 εισαγωγικές παρατηρήσεις αναφορικά με τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία

Του δρα. Θεόδωρου Τσακίρη

Αναπληρωτή Καθηγητή Γεωπολιτικής & Ενεργειακής Πολιτικής Πανεπιστημίου Λευκωσίας

Η απρόκλητη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία αποτελεί τη μεγαλύτερη στρατιωτική επιχείρηση που λαμβάνει χώρα στην Ευρώπη μετά το τέλος του ΄Β Παγκοσμίου Πολέμου. Τα αποτελέσματα της εισβολής, εάν επικρατήσει η ρωσική πλευρά, θα αναδιατάξουν υπέρ της Ρωσίας τόσο την ευρωπαϊκή όσο και τη παγκόσμια ισορροπία δυνάμεων τερματίζοντας οριστικά και αμετακλήτως τη δυναμική επέκτασης των ευρωατλαντικών θεσμών προς Ανατολάς κάτι που, κατά την άποψη του κ. Πούτιν, θα αναδείξει εκ νέου τη Ρωσία σε μεγάλη πλανητική δύναμη.

Με δεδομένη την εξαιρετικά δυναμική εξέλιξη των πραγμάτων επί του πεδίου μπορούν σε αυτή τη φάση να γίνουν με σχετική επιφύλαξη οι ακόλουθες εισαγωγικές παρατηρήσεις:

1) Παρά τις συχνές και πολύ συχνά δημόσιες προειδοποιήσεις των Αμερικανών ότι επίκειται ρωσική εισβολή που μάλιστα θα στοχεύσει ακόμη και το Κίεβο, η ουκρανική κυβέρνηση επέλεξε να κωφεύσει επικεντρώνοντας την προετοιμασία στην ανατολική Ουκρανία και συγκεκριμένα στη ζώνη αντιπαράθεσης του Donbass. Εκεί βρίσκεται η πλειοψηφία των χερσαίων ουκρανικών δυνάμεων κάτι που φαίνεται και από την ποιότητα των στρατευμάτων που έχουν μείνει στο Κίεβο για να προστατέψουν την πρωτεύουσα. Η πλειοψηφία των γενναίων υπερασπιστών της πρωτεύουσας αποτελείται από εφέδρους και πολιτοφύλακες οι περισσότεροι εκ των οποίων έχουν ελάχιστη στρατιωτική εκπαίδευση καλώντας από τηλεοράσεως τον τρομαγμένο ουκρανικό πληθυσμό να φτιάξει μολότοφ και να αναφέρει τις κινήσεις των ρωσικών στρατευμάτων.

Από στρατιωτικής απόψεως αυτό δεν καταδεικνύει μόνο ηρωισμό, καταδεικνύει δυστυχώς για την Ουκρανία τον πλήρη στρατηγικό αιφνιδιασμό μιας κυβέρνησης που κρύβεται για να προστατευθεί στα υπόγεια μιας πόλης υπό πολιορκία επιχειρώντας παράλληλα να διεξάγει -με σχετική ομολογουμένως επιτυχία- έναν εκτενή επικοινωνιακό/πληροφοριακό πόλεμο. Ωστόσο τα όρια των δυνατοτήτων αμυντικής θωράκισης μιας χώρας που βρίσκεται υπό εισβολή είναι εξαιρετικά περιορισμένα. Η μάχη για το Κίεβο δεν θα είναι εύκολη για τους Ρώσους οι οποίοι ακόμη δεν έχουν επιτύχει να περικυκλώσουν πλήρως την πόλη από τα νότια και τα δυτικά, ενώ υπάρχει πάντοτε το ενδεχόμενο ανοίγματος και πέμπτου μετώπου μέσω Λευκορωσίας προς τη δυτική Ουκρανία ώστε να παρεμποδίσει τυχόν στρατιωτική βοήθεια που θα στείλουν ευρωπαϊκές δυνάμεις στο Κίεβο.

2) Σύμφωνα με στοιχεία του ουκρανικού υπουργείου υγείας οι νεκροί της πρώτης εβδομάδας του πολέμου υπολογίζονται σε μερικές εκατοντάδες, ένας πολύ μικρός αριθμός συγκριτικά με έναν τακτικό στρατό που υπερβαίνει τους 200.000, ενώ οι πρόσφυγες πλησιάζουν πλέον τους 500.000. Και πάλι οι αριθμοί αυτοί είναι ελάχιστοι για μια χώρα των 44.000.000 μολονότι οι εκτιμήσεις της ΕΕ κάνουν αναφορά σε προσφυγικές ροές που μπορούν να φθάσουν τα 7 εκατομμύρια.

Αυτό δεν είναι αποτέλεσμα «φιλανθρωπίας» των ρωσικών ΕΔ (Ενόπλων Δυνάμεων) που μέχρι και την 5η ημέρα του πολέμου επεδίωκαν την αποφυγή πρόκλησης μαζικών απωλειών και μεταξύ των αμάχων και μεταξύ των ενόπλων, ελπίζοντας ότι κάτι τέτοιο θα κερδίσει την ανοχή του μερίδας του πληθυσμού και θα κάμψει την αποφασιστικότητα της Δύσης να επιβάλλει κυρώσεις στη ρωσική οικονομία. Αμφότερες οι συγκεκριμένες επιδιώξεις της ρωσικής στρατηγικής έχουν αποτύχει. Ωστόσο όσο περισσότερο αυξάνεται η οικονομική πίεση στη Ρωσία τόσο η Μόσχα θα κλιμακώνει την ένοπλη βία επί του πεδίου.

Η στρατιωτική στρατηγική της Ρωσίας, που έχει διασφαλίσει την πλήρη ναυτική και την (σχεδόν) πλήρη αεροπορική κυριαρχία επί του πεδίου, επικεντρώνεται στο να καταλάβει ή να αποκλείσει το Κίεβο. Υπολογίζει ότι η περικύκλωση του Κιέβου θα υποχρεώσει το μεγάλο όγκο των ουκρανικών δυνάμεων που είναι στο Donbass και τις εν μέρει φιλορωσικές ανατολικές επαρχίες να παραδοθεί ή να εγκαταλείψει τις θέσεις του έτσι ώστε τα μεγάλα αστικά κέντρα των εν λόγω επαρχιών να παραδοθούν στις ρωσικές δυνάμεις κατά το δυνατόν αναίμακτα. Αυτό έχει ήδη γίνει σε ότι αφορά το νότιο άξονα προέλασης των ρωσικών δυνάμεων από την Κριμαϊκή που έως την 7η ημέρα του πολέμου κατέλαβε όλη την ουκρανική ακτή της Αζοφικής περικυκλώνοντας την Μαριούπολη κάτι που ολοκληρώθηκε την 1η Μαρτίου.
Από τις 27 Φεβρουαρίου οι προελαύνουσες ρωσικές δυνάμεις της Κριμαϊκής φαίνεται να κατευθύνονται προς το Ζαπορόζιε, όπου κατέλαβαν τον εκεί πυρηνικό σταθμό, σε μια προφανή απόπειρα περικύκλωσης από Δυσμάς του ουκρανικού στρατού στο Donbass. Η στατική άμυνα του μεγάλου όγκου των τακτικών ουκρανικών δυνάμεων στην Ανατολική Ουκρανία κινδυνεύει να οδηγήσει στην περικύκλωση του και την αποκοπή των οδών διαφυγής του εάν μέσα στις επόμενες ημέρες καταρρεύσει η γραμμή μετώπου στο Χάρκοβο και προωθηθούν προς την κεντρική Ουκρανία μεγάλο μέρος των δυνάμεων της Κριμαϊκής στον άξονα Zaporizhia, Dnepropetrovsk, και Kremenchuk.

Σε αυτήν την περίπτωση ο ουκρανικός στρατός στην Ανατολή θα βρεθεί σε απελπιστική κατάσταση και θα αναγκασθεί αργά ή γρήγορα να παραδοθεί ή να διαφύγει στα δυτικά του Δνείπερου ακόμη και εάν στο μεταξύ δεν έχει πέσει η περικυκλωθεί η ουκρανική πρωτεύουσα. Πλέον έχει δεσμευθεί επί του πεδίου πάνω από το 75% του συνόλου των 200.000 ρωσικών στρατευμάτων που έχουν κινητοποιηθεί, κάτι που αναδεικνύει την απόφαση του Πούτιν να κλιμακώσει τη βία ώστε να επιταχύνει την επιδιωκόμενη συνθηκολόγηση. Στο πλαίσιο αυτό μέσα στα επόμενα 24ώρα θα αυξηθεί τόσο η ένταση όσο και η στόχευση του ρωσικού βαλλιστικού και αεροπορικού δυναμικού που πλέον δεν θα στρέφεται κυρίως εναντίον στρατιωτικών στόχων

Οι οικονομικές και ενεργειακές υποδομές της Ουκρανίας δεν έχουν χτυπηθεί και ενδεχόμενη στοχοποίηση τους θα αποτελέσει κίνηση εσχάτου ανάγκης για τις ρωσικές Ένοπλες Δυνάμεις (ΕΔ) ώστε να υποχρεώσει σε παράδοση μεγάλα αστικά κέντρα που θα εξακολουθήσουν να αντιστέκονται. Είναι πολύ πρόωρο και παρακινδυνευμένο αυτή την ώρα να γίνει εκτίμηση για το βαθμός της ένοπλης αντίστασης των ουκρανών πολιτών ιδίως στο εν μέρει φιλορωσικό ανατολικό τμήμα της χώρας καθώς το σύνολο του ουκρανικού πληθυσμού βρίσκεται σε κατάσταση σόκ και δέους λόγου του επιτυχημένο στρατηγικού αιφνιδιασμού της Ρωσίας. Ο βασικός όγκος του ουκρανικού τακτικού στρατού στην Ανατολή κρατάει σε μεγάλο βαθμό τις θέσεις του αλλά κινδυνεύει να περικυκλωθεί.

4) Οι ευρωπαϊκές και αμερικανικές κυρώσεις δεν πρόκειται να ανακόψουν τη στρατιωτική εισβολή της Ρωσίας. Παρά τις δηλώσεις αλληλεγγύης οι ευρωπαϊκές κυρώσεις εξαίρεσαν το πάγωμα λογαριασμών και περιουσιακών στοιχείων ρωσικών εταιριών στην ΕΕ, ενώ όπως είχα δημοσίως προβλέψει (βλ. Ναυτεμπορική, 24/2/22) ούτε η Ουάσινγκτον ούτε οι Βρυξέλλες επεδίωξαν να παρεμποδίσουν τη διενέργεια εμπορικών συναλλαγών των ρωσικών ενεργειακών εταιριών μέσω του συστήματος SWIFT κάτι που θα ισοδυναμούσε με μποϋκοτάζ των ρωσικών εξαγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου. Οι μεγάλες τράπεζες μέσω των οποίων εκτελούνται οι πληρωμές των ευρωπαίων καταναλωτών ρωσικού πετρελαίου και φυσικού αερίου, έμειναν την 1η Μαρτίου εκτός του καταλόγου των κυρώσεων της Ε.Ε.

Ακόμη και εάν τελικά αποφασισθεί κάτι τέτοιο, πέραν από την εκτίναξη των τιμών ενέργειας σε όλους του τομείς οικονομικής δραστηριότητας, (η Μόσχα αποτελεί τον μεγαλύτερο εξαγωγό πετρελαίου, φυσικού αερίου, λιγνίτη και πυρηνικού καυσίμου για την ΕΕ), η Ρωσία με τη βοήθεια της Κίνας θα μπορέσει να παρακάμψει μέρος και αυτών των κυρώσεων αλλά στο μεταξύ είναι σαφές ότι θα έχει υποστεί ζημιές δεκάδων δις ΕΥΡΩ. Το πρόβλημα είναι ότι το ενεργειακό κόστος θα είναι αναλόγως δυσβάστακτο για τους ευρωπαίους καταναλωτές την ώρα που οι τιμές φυσικού αερίου και ηλεκτρισμού είναι ήδη στα ύψη.

Εάν δημιουργηθούν προσκόμματα στις ρωσικές εξαγωγές πετρελαίου τότε το ίδιο θα συμβεί και με τις παγκόσμιες τιμές του αργού πετρελαίου προς όφελος του ΟΠΕΚ, εκτός και εάν ο ΟΠΕΚ στραφεί εναντίον της Ρωσίας και επιδιώξει να συγκρατήσει τις τιμές, κάτι το μάλλον αμφίβολο. Σε κάθε περίπτωση το βραχυπρόθεσμο και μεσοπρόθεσμο οικονομικό κόστος των ευρωπαϊκών κυρώσεων θα είναι πιθανόν εξαιρετικά δυσβάστακτο αλλά όχι ανυπόφορο για τη Μόσχα. Η Ρωσία είναι πολύ δομικά ενσωματωμένη στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα για να αποκλεισθεί από αυτό με την ίδια ευκολία που αποκλείστηκε το Ιράν, ενώ από μόνες τους είναι

Εάν η ΕΕ αποφασίσει να προχωρήσει σε γενικευμένο οικονομικό πόλεμο κατά της Ρωσίας θα πρέπει να ομοσπονδοποιήσει σημαντικό μέρος του χρέους της σε ένα μεσοπρόθεσμο Ενεργειακό Ταμείο Διαχείρισης Κρίσεων τύπου RRF που θα θωρακίσει τις οικονομίες των κρατών μελών από τις επιπτώσεις που αυτή η σύγκρουση θα έχει στην ενεργειακή τους ασφάλεια. Ήδη από την έναρξη της αύξησης των τιμών ενέργειας τον περασμένο Σεπτέμβριο που αποτελούσε σκόπιμο τμήμα της ρωσικής στρατηγικής προετοιμασίας για τον επιθετικό της πόλεμο στην Ουκρανία η λεγόμενη ευρωπαϊκή «εργαλειοθήκη» έχει αφήσει την ενεργειακή ασφάλεια των Κ-Μ στο «ράφι».

5) Οι τελικοί πολιτικοί αντικειμενικοί στόχοι της ρωσικής εκστρατείας δεν μπορούν να αποσαφηνισθούν με ακρίβεια. Η ρωσική στρατηγική εξαπάτησης ή μεταμφίεσης (Maskirovska) επέτυχε να αποπροσανατολίσει το Κίεβο. Είναι οολύ δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι ο Πούτιν έχει αναλάβει τα ρίσκα που έχει αναλάβει και έχει δεσμεύσει τις δυνάμεις που έχει δεσμεύσει μόνο και μόνο, όπως διατείνεται ο ΓΓ του ΝΑΤΟ, για να ανατρέψει την ουκρανική κυβέρνηση και να της επιβάλλει ρήτρα «φιλανδοποίησης»

Αυτό που βλέπουμε να λαμβάνει χώρα είναι ο τρίτος, μετά την Κριμαϊκή και το Donbass, διαμελισμός της Ουκρανίας. Αυτό σημαίνει ότι το όποιο ουκρανικό κράτος επιβιώσει του πολέμου εάν επικρατήσει η Μόσχα θα είναι γεωγραφικά πολύ μικρότερο από αυτό που ήταν πριν την 24η Φεβρουαρίου 2022. Μεγάλο μέρος των περιοχών που τελικά θα τεθούν υπό τον έλεγχο του ρωσικού στρατού είναι πολύ πιθανόν ότι θα αποσχισθούν από την Ουκρανία και είτε θα αποτελέσουν ένα χωριστό «ανεξάρτητο» κράτος, όσο «ανεξάρτητα» είναι τα ρωσικά υποκρατίδια του Donbass, της Υπερδνειστερίας, της Νότιας Οσσετίας και της Αμπχαζίας, είτε θα ενσωματωθούν στη ρωσική επικράτεια όπως έγινε με την Κριμαϊκή το 2014.