«Η κλιματική αλλαγή είναι μια μήτρα κινδύνων»

Η Διακυβερνητική Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) δημοσίευσε πριν από λίγες ημέρες το δεύτερο μέρος μιας σημαντικής έκθεσης, η οποία προετοιμάζεται εδώ και πέντε χρόνια και παρουσιάζει μια σκληρή εικόνα των επιπτώσεων που έχει ήδη η κλιματική αλλαγή στον κόσμο. Ομως, εν μέσω του επείγοντος και της απελπισίας του πολέμου στην Ουκρανία, η έκθεση είναι απίθανο να τραβήξει την προσοχή που απαιτεί.

Δεδομένου του χρόνου στον οποίο δημοσιοποιήθηκε η έκθεση, η Διακυβερνητική Επιτροπή φαίνεται να διεξάγει ακούσια ένα πείραμα που αποδεικνύει το πιο κρίσιμο νέο της εύρημα: όποια διαταραχή και αν προκληθεί στον κόσμο θα συμμαχήσει με την κλιματική αλλαγή και θα εξαντλήσει την ικανότητά μας να ανταποκριθούμε και στο ένα και στο άλλο.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία συνδέεται με την κλιματική κρίση με πολλούς τρόπους. Ο επιτιθέμενος, η Ρωσία, είναι ένα πετρελαιοεξαγωγικό κράτος, του οποίου το μακροπρόθεσμο οικονομικό μέλλον εξαρτάται από την αργή δράση για τη μείωση των εκπομπών ρύπων. Η εξάρτηση της Ευρώπης από το ρωσικό πετρέλαιο και το φυσικό αέριο οδηγεί σε συζητήσεις σχετικά με την επιτάχυνση της καθαρής ενέργειας και την εξερεύνηση νέων, εναλλακτικών πηγών για ορυκτά καύσιμα. Η Ουκρανία είναι μια σημαντική χώρα παραγωγής σιτηρών και καλαμποκιού και η εισβολή μπορεί να προκαλέσει σοκ στις αγορές τροφίμων και να έχει ως αποτέλεσμα την επιδείνωση της πείνας που προκαλείται από την κλιματική αλλαγή σε μέρη της Αφρικής.

Αυτή η διασύνδεση βρίσκεται στο επίκεντρο των τελευταίων συμπερασμάτων της Διακυβερνητικής Επιτροπής και ανατρέπει τη συμβατική σκέψη για την αλλαγή του κλίματος, σχολιάζει ο Φρανσουά Ζεμέν, ένας από τους συντάκτες της έκθεσης. «Νομίζω ότι εξακολουθεί να υπάρχει μια τάση μεταξύ πολλών κυβερνήσεων, και γενικότερα των υπευθύνων χάραξης πολιτικής, να θεωρούν την κλιματική αλλαγή ως έναν κίνδυνο ανάμεσα σε πολλούς», παρατηρεί. Αντίθετα, τονίζει, πρέπει «να θεωρήσουμε ότι η κλιματική αλλαγή είναι πραγματικά μια μήτρα κινδύνων και ότι όλα τα ζητήματα που θα είναι βασικά στον 21ο αιώνα – ανάπτυξη, ασφάλεια, μετανάστευση, υγεία – θα επηρεαστούν από την κλιματική αλλαγή».

Η έκθεση της IPCC, η οποία καταγράφει μεγάλο μέρος της τελευταίας δεκαετίας της κλιματικής επιστήμης για να αποδώσει την εικόνα του κόσμου όπως είναι σήμερα και θα είναι στο μέλλον, τονίζει επανειλημμένα την κακή διακυβέρνηση ως παράγοντα κινδύνου. Καθώς μπαίνουμε στην εποχή των κλιματικών συνεπειών, διαπιστώνει η έκθεση, οι κυβερνήσεις που δεν διαθέτουν τις θεσμικές δομές, την πολιτική βούληση ή δεν λογοδοτούν έναντι των πολιτών τους θα αποτύχουν να τους προστατεύσουν από τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης.

Αυτό είναι ένα πρόβλημα που θα πρέπει να αντιμετωπίσει και ο ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν μαζί με τους άλλους ηγέτες. Στη Ρωσία, το λιώσιμο των πάγων, αναφέρει η έρευνα, πιστεύεται ότι προκάλεσε μία από τις χειρότερες περιβαλλοντικές καταστροφές στο πρόσφατο παρελθόν της χώρας. Το 2020, κατά τη διάρκεια ενός καύσωνα άνευ προηγουμένου, η γη που υποχωρούσε λόγω του γοργού λιωσίματος μόνιμου πάγου πιστεύεται ότι προκάλεσε καταστροφές σε δεξαμενή, με αποτέλεσμα να διαρρεύσουν περίπου 20.000 τόνοι ντίζελ στα ποτάμια και στις λίμνες κοντά στο Νορίλσκ, μια πόλη 175.000 κατοίκων, χτισμένη εξ ολοκλήρου σε μόνιμο πάγο. Σε ολόκληρο τον παγωμένο Βορρά της Ρωσίας, η ικανότητα του εδάφους να υποστηρίζει κτίρια θα υποβαθμιστεί έως και κατά 1/3 έως το 2050, δημιουργώντας μια τεράστια καταστροφή υποδομών, η οποία – όπως εκτιμά πρόσφατη μελέτη – θα μπορούσε να κοστίσει 132 δισεκατομμύρια δολάρια. Και ενώ η Ρωσία συνεχίζει τον αυτοκρατορικό της πόλεμο στον Νότο, στον Βορρά η κλιματική αλλαγή έχει ξεκινήσει έναν χημικό πόλεμο: ο άνθρακας που απελευθερώνεται από το λιώσιμο εδαφών τα τελευταία χρόνια είναι μόνο η πρώτη προειδοποιητική βολή.

Πώς θα απαντήσει λοιπόν ο Πούτιν;

Η αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων απαιτεί χρήματα, σχεδιασμό και αλλαγή προτεραιοτήτων. Οπου αυτό λείπει, οι επιστήμονες προειδοποιούν για έναν βρόγχο ανατροφοδότησης αδράνειας, επιπτώσεων και απώλειας ελέγχου. «Η κλιματική αλλαγή είναι ο απόλυτος πολλαπλασιαστής της απειλής», σχολιάζει η Κάθριν Χέιχο, επικεφαλής επιστήμονας για το Nature Conservancy.

Στη συσσωρευμένη θλίψη πριν από την εισβολή της Ρωσίας, οι ηγέτες στη Διάσκεψη για την Ασφάλεια του Μονάχου την περασμένη εβδομάδα εξέφρασαν τη βαθιά τους ανησυχία ότι ένας πόλεμος θα περιορίσει σημαντικά την ικανότητά τους να διαμορφώσουν την παγκόσμια απάντηση που υποσχέθηκαν στη Σύνοδο Κορυφής COP26 για το Κλίμα στη Γλασκώβη μόλις 100 ημέρες νωρίτερα. Οι αναπτυσσόμενες χώρες διαμαρτυρήθηκαν ότι μια στρατιωτική σύγκρουση περιορίζει τη χρηματοδότηση από τα δισεκατομμύρια που υποσχέθηκαν να τις βοηθήσουν να γίνουν πιο ασφαλείς έναντι των ακραίων καιρικών συνθηκών και της ανόδου της στάθμης της θάλασσας.

Ενώ ο Πούτιν παρασύρει τον κόσμο σε μια νέα εποχή υψηλότερων αμυντικών δαπανών και στρατιωτικών προτεραιοτήτων, η IPCC υπενθύμισε ότι κάτι τέτοιο δεν μπορεί να γίνει κατανοητό αποκομμένο από την κλιματική αλλαγή και τις γεωπολιτικές και κοινωνικές επιπτώσεις από τη μετάβαση στην πράσινη ενέργεια.

Υπάρχει μία ακόμη σύνδεση μεταξύ του εφιάλτη που εκτυλίσσεται στην Ουκρανία και της κλιματικής κρίσης. Στο επίκεντρο της έκθεσης της IPCC, λέει ο Ζεμέν, βρίσκεται το ζήτημα της πατρίδας: «Πού θα είναι δυνατόν να ζεις; Σαφώς, η ζωή σε ορισμένα μέρη του κόσμου θα θέτει όλο και περισσότερες προκλήσεις».

Οι άνθρωποι που οπλίζονται στο Κίεβο, από λογιστές μέχρι ηθοποιούς, αντιμετωπίζουν στρατιωτική εισβολή. Στα νησιά Κιριμπάτι του Ειρηνικού, οι άνθρωποι χτίζουν θαλάσσια τείχη από σπασμένα κοράλλια, επειδή είναι το μόνο που έχουν για να πολεμήσουν τη θάλασσα η οποία εισβάλλει, δήλωσε ο πρώην πρόεδρος της χώρας Ανότ Τονγκ. Χωρίς την προσοχή και τη βοήθεια του κόσμου, είπε, «θα έρθει ένα σημείο, όχι τόσο μακριά στο μέλλον», που οι προσπάθειές τους δεν θα αποφέρουν αποτελέσματα. «Και μετά, τι;».