Πόλεμος στην Ουκρανία: Θα μπορούσε να διωχθεί ο Πούτιν για εγκλήματα πολέμου;

Ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι χαρακτήρισε την επίθεση των ρωσικών δυνάμεων κατά ενός μαιευτηρίου και ενός παιδικού νοσοκομείου ως «έγκλημα πολέμου». Μπορεί να ακούγεται παράδοξο, αλλά «ακόμα και ο πόλεμος έχει κανόνες», σύμφωνα με τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού.

Αυτοί οι κανόνες περιέχονται σε συνθήκες που ονομάζονται Συμβάσεις της Γενεύης και σε μια σειρά από άλλους διεθνείς νόμους και συμφωνίες.

Τι είναι έγκλημα πολέμου;

Οι άμαχοι δεν μπορούν να δέχονται επίθεση σκόπιμα – ούτε οι υποδομές που είναι ζωτικής σημασίας για την επιβίωσή τους.

Ορισμένα όπλα απαγορεύονται καθώς μπορούν να πλήξουν αδιακρίτως στρατιώτες και αμάχους και με φρικτά αποτελέσματα – όπως οι νάρκες ξηράς κατά προσωπικού και τα χημικά ή βιολογικά όπλα.

Οι άρρωστοι και οι τραυματίες πρέπει να περιθάλπτονται – συμπεριλαμβανομένων των τραυματισμένων στρατιωτών, που έχουν δικαιώματα ως αιχμάλωτοι πολέμου.

Άλλοι νόμοι απαγορεύουν τα βασανιστήρια και τη γενοκτονία – δηλαδή τη σκόπιμη προσπάθεια αφανισμού μιας συγκεκριμένης ομάδας ανθρώπων.

Τα σοβαρά αδικήματα κατά τη διάρκεια του πολέμου, όπως ο φόνος, ο βιασμός ή η μαζική δίωξη μιας ομάδας, είναι γνωστά ως «εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας».

Ποιες καταγγελίες για εγκλήματα πολέμου υπήρξαν στην Ουκρανία;

Η Ουκρανία δήλωσε ότι η ρωσική αεροπορική επιδρομή σε μαιευτήριο και νοσοκομείο παίδων στη Μαριούπολη ήταν έγκλημα πολέμου. Τρεις άνθρωποι, ανάμεσά τους ένα παιδί σκοτώθηκαν και 17 υπάλληλοι και ασθενείς τραυματίστηκαν.

Υπήρξαν επίσης αναφορές ότι ρωσικά στρατεύματα είχαν βάλει στο στόχαστρο Ουκρανούς αμάχους που προσπαθούσαν να διαφύγουν από την εμπόλεμη ζώνη.

Σύμφωνα με κάποιες δυτικές πηγές, υπάρχουν ενδείξεις ότι βόμβες διασποράς – οι οποίες διασπείρονται σε πολυάριθμα μικρότερα βομβίδια- έχουν πλήξει περιοχές αμάχων στο Χάρκοβο.

Ούτε η Ρωσία ούτε η Ουκρανία έχουν υπογράψει την παγκόσμια απαγόρευση χρήσης τέτοιων όπλων, αλλά αυτά τα περιστατικά θα μπορούσαν να θεωρηθούν έγκλημα πολέμου.

Το Υπουργείο Άμυνας της Βρετανίας ισχυρίστηκε δε ότι η Ρωσία έχει χρησιμοποιήσει θερμοβαρικές βόμβες, οι οποίες δημιουργούν ένα τεράστιο κενό αναρροφώντας οξυγόνο. Αυτά οι καταστροφικές βόμβες δεν απαγορεύονται – αλλά η σκόπιμη χρήση τους κοντά σε αμάχους μπορεί να θεωρηθεί ότι παραβιάζει τους κανόνες του πολέμου.

Πολλοί ειδικοί υποστηρίζουν ότι η ίδια η εισβολή είναι έγκλημα υπό την έννοια του επιθετικού πολέμου.

Στο Ηνωμένο Βασίλειο, ανώτεροι αστυνομικοί προσφέρθηκαν να βοηθήσουν στη συλλογή αποδεικτικών στοιχείων για πιθανά εγκλήματα πολέμου στην Ουκρανία.

Πώς μπορούν να διωχθούν οι ύποπτοι τέλεσης εγκλημάτων πολέμου;

Μια σειρά από έκτακτα δικαστήρια έχουν λάβει χώρα από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά – συμπεριλαμβανομένου του δικαστηρίου για εγκλήματα πολέμου που διαπράχθηκαν μετά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας.

Συστάθηκε επίσης ένα δικαστήριο για τη δίωξη ορισμένων από τους υπεύθυνους για τη γενοκτονία της Ρουάντα, όπου εξτρεμιστές Χούτου έσφαξαν 800.000 ανθρώπους σε 100 ημέρες το 1994.

Σήμερα, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ICC) και το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (ICJ) έχουν ρόλους που υποστηρίζουν την τήρηση των κανόνων του πολέμου.

Το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης

Το ICJ αποφασίζει για διαφορές μεταξύ κρατών, αλλά δεν μπορεί να διώξει άτομα. Η Ουκρανία έχει ξεκινήσει μια διαδικασία εναντίον της Ρωσίας σε σχέση με την εισβολή. Εάν το ICJ αποφάσιζε κατά της Ρωσίας, το έργο της εκτέλεσης αυτής της απόφασης θα έπεφτε στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Αλλά η Ρωσία είναι ένα από τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβούλιου Ασφαλείας και θα μπορούσε να ασκήσει βέτο σε οποιαδήποτε πρόταση για την επιβολή κυρώσεων.

Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο

Το ICC ερευνά και διώκει μεμονωμένους εγκληματίες πολέμου που δεν βρίσκονται ενώπιον των δικαστηρίων μεμονωμένων κρατών.

Είναι ο σύγχρονος και μόνιμος διάδοχος του Δικαστηρίου Νυρεμβέργης, το οποίο άσκησε τις διώξεις στους πιο σημαντικούς επιζώντες ηγέτες των Ναζί που είχαν συλληφθεί το 1945.

Η Νυρεμβέργη εδραίωσε την αρχή ότι τα κράτη μπορούσαν να συμφωνήσουν να δημιουργήσουν ένα ειδικό δικαστήριο για την τήρηση του διεθνούς δικαίου.

Μπορεί το ICC να ασκήσει διώξεις για αδικήματα στην Ουκρανία;

Ο γενικός εισαγγελέας του ICC, ο βρετανός δικηγόρος Karim Khan QC, λέει ότι υπάρχει εύλογη βάση να πιστεύει κανείς ότι έχουν διαπραχθεί εγκλήματα πολέμου στην Ουκρανία – και έχει την άδεια 39 κρατών για να προβεί σε σχετικές έρευνες.

Οι ειδικοί που θα αναλάβουν τις έρευνες θα εξετάσουν τις καταγγελίες τόσο από το παρελθόν όσο και από το παρόν – από το 2013, πριν από την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία από την Ουκρανία.

Εάν υπάρχουν στοιχεία εναντίον ατόμων, ο εισαγγελέας θα ζητήσει από τους δικαστές του ΙCC να εκδώσουν εντάλματα σύλληψης για να τους παραπέμψουν σε δίκη – η οποία θα διεξαχθεί στη Χάγη.

Εδώ γίνονται εμφανείς οι πρακτικοί περιορισμοί στην εξουσία του δικαστηρίου. Το δικαστήριο δεν έχει δική του αστυνομική δύναμη. Βασίζεται στα κράτη για τη σύλληψη υπόπτων. Αλλά η Ρωσία δεν είναι μέλος του δικαστηρίου – αποσύρθηκε το 2016. Ο πρόεδρος Πούτιν δεν θα εκδώσει κανέναν ύποπτο. Εάν ένας ύποπτος πήγαινε σε άλλη χώρα, θα μπορούσε να συλληφθεί – αλλά αυτό είναι ένα πολύ μεγάλο “αν”.

Θα μπορούσε ο πρόεδρος Πούτιν ή άλλοι ηγέτες να διωχθούν;

Είναι πολύ πιο εύκολο να αποδώσεις ένα έγκλημα πολέμου σε έναν στρατιώτη που το διαπράττει, παρά στους ηγέτες που τον διέταξαν να πυροβολήσει.

Ωστόσο, το ICC μπορεί επίσης να διώξει το αδίκημα της «διεξαγωγής επιθετικού πολέμου».

Αυτό είναι το έγκλημα μιας αδικαιολόγητης εισβολής ή σύγκρουσης, πέρα από τη δικαιολογημένη στρατιωτική δράση για αυτοάμυνα.

Κάτι ανάλογο είχε συμβεί για πρώτη φορά στη Νυρεμβέργη, αφότου ο δικαστής που έστειλε η Μόσχα έπεισε τους Συμμάχους ότι οι ηγέτες των Ναζί θα έπρεπε να αντιμετωπίσουν τη δικαιοσύνη για «εγκλήματα κατά της ειρήνης».

Εδώ είναι το πρόβλημα: Ο καθηγητής Philippe Sands QC, ειδικός στο διεθνές δίκαιο στο University College του Λονδίνου, λέει ότι το ICC δεν θα μπορούσε να διώξει τους ηγέτες της Ρωσίας για αυτό το αδίκημα επειδή η χώρα δεν έχει υπογράψει το δικαστήριο.

Θεωρητικά, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ θα μπορούσε να ζητήσει από το ICC να διερευνήσει αυτό το αδίκημα. Αλλά και πάλι, η Ρωσία θα μπορούσε να ασκήσει βέτο ως ένα από τα πέντε μόνιμα μέλη του συμβουλίου.

Υπάρχει λοιπόν κάποιος άλλος τρόπος δίωξης ατόμων;

Η αποτελεσματικότητα του ICC – και ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί το διεθνές δίκαιο στην πράξη – εξαρτώνται όχι μόνο από τις διάφορες συνθήκες, αλλά από την πολιτική και τη διπλωματία.

Και ο καθηγητής Sands και πολλοί άλλοι ειδικοί υποστηρίζουν ότι, όπως και στη δίκη της Νυρεμβέργη, η λύση βρίσκεται για άλλη μια φορά στη διπλωματία και τη διεθνή συμφωνία. Καλεί δε τους παγκόσμιους ηγέτες να συστήσουν ένα ειδικό δικαστήριο για τη δίωξη του εγκλήματος της εισβολής στην Ουκρανία.

Με πληροφορίες από BBC