Η Οδησσός του ελληνισμού

«Η ανησυχία μας είναι σίγουρα μεγάλη. Πιστεύω ότι η Οδησσός δεν θα βομβαρδιστεί. Ακόμη και στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι Γερμανοί σεβάστηκαν την ιστορικότητά της». Η αγωνία είναι φανερή στη φωνή του Νίκου Κούκη, προέδρου του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού, για την τύχη της ιστορικής πόλης, στην οποία εδρεύει παράρτημα του ιδρύματος. Η Οδησσός λοιπόν, μια πόλη βαθιά συνδεδεμένη με τον ελληνισμό. Η πόλη στην οποία το 1814 ο Νικόλαος Σκουφάς, ο Αθανάσιος Τσακάλωφ και ο Εμμανουήλ Ξάνθος ίδρυσαν τη Φιλική Εταιρεία. Εκεί, στην οδό Κρέσνι Περεούλοκ εδρεύει το παράρτημα του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού που περιλαμβάνει και ένα Μουσείο με ξεχωριστή θέση στην καρδιά των Ελλήνων: το Μουσείο Φιλικής Εταιρείας.

Στεγάζεται σε έναν τόπο διόλου τυχαίο, στην ιστορική έδρα της Φιλικής Εταιρείας, εκεί όπου πραγματοποιούνταν οι συνεδριάσεις των Φιλικών από τον Ιούνιο του 1821 μέχρι και τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους. Πρόκειται για την οικία του πατέρα του εθνικού μας ευεργέτη, Γρηγορίου Μαρασλή.

Καθώς οι πολεμικές σειρήνες ηχούν, η αγωνία για τους ανθρώπους της πόλης αλλά και για την τύχη του Μουσείου που περιλαμβάνει εκθέματα όπως έργα σχετικά με τη δράση των Φιλικών, αλλά και χάρτες, γκραβούρες, έγγραφα στον κρυπτογραφικό κώδικα των Φιλικών, σφραγίδες, επιστολές κ.ά. είναι μεγάλη. «Εχουμε κάνει όλες τις απαραίτητες ενέργειες. Τα σημαντικά εκθέματα απομακρύνθηκαν από τον χώρο του μουσείου και φυλάσσονται σε ασφαλή τοποθεσία» επισημαίνει μιλώντας στο «Βήμα» ο Νίκος Κούκης. Σε μία συμβολική πράξη, όπως αναφέρει, τα κλειδιά του Μουσείου παραδόθηκαν στον έλληνα πρόξενο. «Μέχρι τη στιγμή που μιλάμε το Μουσείο παραμένει ανέπαφο. Παρακολουθούμε στενά την κατάσταση. Η έγνοια μας είναι φυσικά και οι άνθρωποι του Μουσείου, οι ουκρανοί εργαζόμενοι, οι οποίοι έμειναν πίσω. Οσο μας επιτρέπουν οι δυνατότητές μας θα μεριμνήσουμε για όλους εκείνους. Μοιάζει με τραγική ειρωνεία αυτή τη στιγμή, αλλά είχαμε σκοπό να εκσυγχρονίσουμε το Μουσείο. Είχαμε εκπονήσει μουσειολογική και αρχιτεκτονική μελέτη και βρισκόμασταν στο στάδιο αναζήτησης χρηματοδότησης. Ευχή όλων μας είναι να τελειώσει γρήγορα αυτός ο πόλεμος. Να μην υπάρξουν άλλα θύματα».

Η ίδρυση

Ο Σωφρόνης Παραδεισόπουλος, διευθυντής του παραρτήματος του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού στην Οδησσό και διευθυντής του Μουσείου Φιλικής Εταιρείας, βρίσκεται εδώ και λίγες ημέρες στην Αθήνα. Ο ίδιος ζει στην Ουκρανία σχεδόν 30 χρόνια. «Το Μουσείο της Φιλικής Εταιρείας ιδρύθηκε το 1979 επί Σοβιετικής Ενωσης ως τμήμα του Ιστορικού Λαογραφικού Μουσείου της Οδησσού» αναφέρει. «Στη δημιουργία του σημαντικό ρόλο νομίζω ότι έπαιξε και η ιστορική επίσκεψη του Κωνσταντίνου Καραμανλή το 1979 στη Μόσχα».

Oπως εξηγεί, το Ιστορικό Λαογραφικό Μουσείο της Οδησσού ζήτησε με αίτημά του προς τον δήμο να εγκατασταθεί το Μουσείο της Φιλικής Εταιρείας στην ιστορική του έδρα, στην οικία δηλαδή του Γρηγορίου Μαρασλή, ο οποίος υπήρξε και μέλος της Φιλικής Εταιρείας. «Ο δήμος έκανε τις απαραίτητες ενέργειες και μάλιστα διέθεσε και δύο παρακείμενα κτίρια. Το 1991 είχε ήδη ξεκινήσει η ανακαίνισή τους. Ηταν όμως μία δύσκολη οικονομικά περίοδος με τη διάλυση της ΕΣΣΔ.Τότε συνέβαλε στην ολοκλήρωση των εργασιών ο Εμπορικός Σύλλογος Πειραιά και ο τότε πρόεδρός του Ιωάννης Πολυχρονόπουλος. Το 1994 το Ελληνικό Ιδρυμα Πολιτισμού, το οποίο έχει ως σκοπό τη διάδοση του ελληνικού πολιτισμού και της ελληνικής γλώσσας, δημιούργησε παράρτημα στην Οδησσό και ανέλαβε τη λειτουργεία του Μουσείου. Ο Ιωάννης Πολυχρονόπουλος είναι σήμερα πρόεδρος του Ελληνο-Ουκρανικού Επιμελητηρίου. Ο ίδιος μάλιστα χρηματοδότησε τη νέα μουσειολογική μελέτη που εκπονήθηκε πριν λίγο καιρό για τον εκσυγχρονισμό του Μουσείου. Παράλληλα, με τη χρηματοδότηση του Ιδρύματος Μπούμπουρα ολοκληρώθηκε και η αντίστοιχη αρχιτεκτονική μελέτη η οποία έχει κατατεθεί για έγκριση στο ουκρανικό υπουργείο Πολιτισμού».

 Οι ενότητες του Μουσείου

Ουσιαστικά το Μουσείο διαρθρώνεται σε τρεις ενότητες. Η πρώτη ξεκινά με την ίδρυση της πόλης της Οδησσού το 1794, την εμφάνιση των πρώτων Ελλήνων και την οργάνωση της ελληνικής παροικίας, αλλά και την ίδρυση της περίφημης Ελληνοεμπορικής Σχολής Οδησσού. Το δεύτερο κομμάτι πραγματεύεται την ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας το 1814, την οργάνωση και τη δομή της, τις δραστηριότητες των Ελλήνων της Οδησσού στις τάξεις της κ.τ.λ. Το τρίτο κομμάτι ξεκινά από τη στιγμή που ο Αλέξανδρος Υψηλάντης ανέλαβε την αρχηγία της Φιλικής Εταιρείας και φτάνει μέχρι και την ήττα στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, όταν και η Επανάσταση περνά πλέον στην Ελλάδα. Πολύ ενδιαφέρον στοιχείο είναι και η ίδια οικία Μαρασλή, η οποία αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα αστικής οικίας των αρχών του 19ου αιώνα. Μάλιστα το Μουσείο περιλαμβάνει και ένα λαογραφικό τμήμα με αυθεντικά αντικείμενα που αποδίδουν πλήρως την εικόνα της οικίας. «Η οικία Μαρασλή βρίσκεται στη λεγόμενη Πλατεία Ελλήνων. Εκεί οι Ελληνες έμποροι έχτιζαν τα σπίτια τους. Το ισόγειο των σπιτιών λειτουργούσε ως εμπορικό κατάστημα και στα επάνω δωμάτια κατοικούσε η οικογένεια. Σκεφτείτε ότι η πόλη της Οδησσού είχε αρχικά ρυμοτομηθεί με άξονα την ελληνική αγορά και το λεγόμενο «παλαιό παζάρι», τα οποία ένωνε ένας νοητός άξονας που τα συνέδεε με το λιμάνι της Οδησσού» αναφέρει ο κ. Παραδεισόπουλος.

Η ελληνική παρουσία στην Οδησσό έχει βαθιές ρίζες. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι πέντε Ελληνες διετέλεσαν δήμαρχοι της πόλης, με τον Γρηγόριο Μαρασλή να είναι δήμαρχος επί 17 συναπτά έτη. «Ακόμη και σήμερα στην πόλη συναντάμε δύο αγάλματά του, ενώ και η υψηλότερη διάκριση του Δήμου Οδησσού φέρει το όνομά του» επισημαίνει.

Ο Σωφρόνης Παραδεισόπουλος εύχεται σύντομα να τελειώσει ο πόλεμος και να μπορέσει να επιστρέψει στη δεύτερη πατρίδα του. Αλλωστε, το έργο του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού στην περιοχή είναι σημαντικό: μαθήματα ελληνικής γλώσσας, οργάνωση εκδηλώσεων πολιτιστικού ενδιαφέροντος, ενώ καίριο έργο υπήρξε και η ψηφιοποίηση των ελληνικών εφημερίδων της Οδησσού που κυκλοφόρησαν στις αρχές του 20ού αιώνα. Μέσα στον Μάρτιο θα ξεκινούσε και η ψηφιοποίηση των ελληνικών βιβλίων που εκδόθηκαν στην Οδησσό. Σημειώνεται ότι η Ελληνοεμπορική Σχολή Οδησσού, που ιδρύθηκε το 1817, διέθετε και δικό της τυπογραφείο. Η μοίρα όμως είχε άλλα σχέδια.