Αλλάζει η νοοτροπία μας;

Πόσες φορές δεν έχουμε ακούσει την έκφραση «πρέπει να αλλάξει η νοοτροπία μας»; Αν είναι με αυτόν τον τρόπο να πετύχουμε αυτό που προσδοκούμε, γιατί τις περισσότερες φορές δεν αλλάζει η νοοτροπία μας; Πόσο εύκολο είναι να αλλάξει η νοοτροπία μας; Ας κάνουμε λοιπόν κάποιες σκέψεις για το θέμα κι ας αρχίσουμε σαν να είμαστε ένα μικρό παιδί, το οποίο ξεκινάει να μαθαίνει.

Πώς; Μα μέσα στην οικογένειά του μέσω της ανατροφής, που είναι συνώνυμο της αγωγής. Τι σημαίνει αγωγή; Από το άγω (αρχαία ελληνικά), που σημαίνει οδηγώ. Άρα οι γονείς με τη συμπεριφορά τους δίνουν το παράδειγμα και το καθοδηγούν, έτσι ώστε το παιδί να διαπαιδαγωγηθεί ψυχικά, συναισθηματικά και ηθικά.

Στη συνέχεια το παιδί εισέρχεται στην εκπαιδευτική σχολική διαδικασία, άρα αρχίζει και εκπαιδεύεται, όπως εξηγείται και από τα αρχαία ελληνικά: από το παῖς (παιδί) και πιο συγκεκριμένα από τη γενική του, δηλ. του παιδ-ός, οι δάσκαλοι το εκ-παιδ-εύουν. Με ποιο στόχο; Μέσω της διδασκαλίας και της άσκησης να αποκτήσει γνώσεις, να αναπτύξει δεξιότητες, να διαμορφώσει αξίες, να ασκήσει το σώμα του και να ενταχθεί στην ομάδα του κοινωνικού συνόλου.

Και γιατί τότε ακούμε τόσες φορές την έκφραση «δεν έχουμε παιδεία»; Απλή λέξη, αφού κι αυτή προέρχεται, όπως κι εκπαίδευση, από το παῖς, αλλά ταυτόχρονα σύνθετη έννοια, μιας και την ταυτίζουμε πολλές φορές με την εκπαίδευση. Ποια είναι η διαφορά; Η εκπαίδευση, αλλά και η αγωγή, αποτελούν προϋποθέσεις για να αποκτήσει ο ενήλικας παιδεία. Όταν ο ενήλικας αρχίσει να καλλιεργεί αυτά τα συστατικά και τα εφαρμόζει καθημερινά στη ζωή του, τότε μπορούμε να πούμε, ότι πραγματικά «αυτός έχει παιδεία» και να τον χαρακτηρίζουμε μορφωμένο.

Μορφωμένος; Δηλαδή; Από την αρχαία ελληνική λέξη μορφώ, δηλ. δίνω μορφή. Κατ’ επέκταση δίνοντας μορφή, άρα διαμορφώνοντας όλα τα προαναφερθέντα συστατικά κι εφαρμόζοντάς τα, ο ενήλικας είναι πνευματικά, ψυχικά και συναισθηματικά καλλιεργημένος. Είναι πια ένας άνθρωπος με κουλτούρα, δηλ. η έννοια καλλιέργεια στα λατινικά.

Κι επειδή σύμφωνα με τον Αριστοτέλη «ὁ ἄνθρωπος φύσει πολιτικὸν ζῷον», δηλ. ότι ο άνθρωπος είναι ένα ον προορισμένο από τη φύση να ζει σε πόλη – κοινωνία, ο ενήλικας αλληλοεπιδρά με τους συνανθρώπους του και συν-διαμορφώνει τον τρόπο σκέψης, την τοποθέτηση στην καθημερινότητα και γενικά τη συμπεριφορά του, δηλ. στοιχεία που καθορίζουν το σύνολο των αντιλήψεων και των πεποιθήσεων της κοινωνίας. Με λίγα λόγια: ο ορισμός της νοοτροπίας, τόσο του μεμονωμένου ανθρώπου, όσο όμως και της κοινωνίας. Ακόμη μια φορά τα αρχαία ελληνικά μας βοηθούν να κατανοήσουμε την έννοια νοοτροπία: νόος à νους + τρόπος.

Μπορούμε;

Κι έτσι επιστρέψαμε στην αρχή του άρθρου με την έκφραση «πρέπει να αλλάξει η νοοτροπία μας».

Πόσο εύκολο είναι αυτό; Κατ’ αρχάς «να αλλάξει», αποκλείεται. Από μόνη της δεν αλλάζει. Κάποιος πρέπει να προσπαθήσει να την αλλάξει. Γιατί; Είδαμε πώς ο κάθε άνθρωπος από τη στιγμή που γεννιέται, την «κτίζει» κατά τη διάρκεια της ζωής του με αποτέλεσμα η νοοτροπία για το οποιοδήποτε θέμα να «ριζώνει» μέσα του και να περνάει σε μεγάλο μέρος της κοινωνίας. Άρα η όποια αλλαγή νοοτροπίας είναι πολύ δύσκολη, κάτι που επιβεβαιώνεται και από το ρητό «τώρα στα γεράματα, μάθε γέρο γράμματα».

Δηλαδή δεν μπορούμε να την αλλάξουμε; Μα φυσικά και μπορούμε. Όπως αναφέρει ο Παναγιώτης Πικραμμένος στη συνέντευξή του στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (1.11.21): «Η πιο σημαντική μεταρρύθμιση είναι η αλλαγή νοοτροπίας… Και επειδή η νοοτροπία αποκτάται εξ απαλών ονύχων…», πρέπει να ξεκινήσουμε από την αρχή: με το παιδί που γεννιέται, δηλ. με τους γονείς και τους δασκάλους του, οι οποίοι θα του δώσουν τα εφόδια για τη ζωή του. Και πώς αλλάζουμε τη νοοτροπία των γονέων και των δασκάλων; Με όραμα, στόχους, κίνητρα, σχέδιο και πειθώ, ενώ ταυτόχρονα, για τις περιπτώσεις όπου η πειθώ δεν αρκεί, με αυστηροποίηση των κανόνων. Μα τι μου λες τώρα; Θα περιμένουμε να μεγαλώσει μια γενιά; «Ζήσε Μάη μου να φας τριφύλλι…». Κι όμως, όπως λένε οι Κινέζοι: «Η καλύτερη χρονική στιγμή να φυτέψεις ένα δέντρο είναι 20 χρόνια πριν. Η επόμενη καλύτερη στιγμή είναι τώρα». Κι όπως γνωρίζει όποιος έχει φυτέψει δένδρα, πρώτα σκάβουμε και μετά τοποθετούμε το δενδρύλλιο μαζί με τον πάσσαλο, που θα το στηρίξει για να μεγαλώσει και να γίνει δένδρο.

Παράλληλα, όμως, με μακροπρόθεσμες διεργασίες θα πρέπει να προχωρούμε και σε συγκεκριμένες ενέργειες και μεταρρυθμίσεις, οι οποίες θα συμβάλλουν άλλοτε σταδιακά, άλλοτε άμεσα στην αλλαγή νοοτροπίας.

Πετυχημένα παραδείγματα υπάρχουν αρκετά: η χρήση της ζώνης στα αυτοκίνητα, η απαγόρευση του καπνίσματος σε δημόσιο χώρο, ο Πιερρακάκης και το ψηφιακό κράτος κ.α. Και βέβαια η ίδια η ζωή μάς αναγκάζει κάποιες φορές ν’ αλλάξουμε απόψεις, συνήθειες, πεποιθήσεις και κατ’ επέκταση και νοοτροπία.

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία είναι ένα τέτοιο χαρακτηριστικό παράδειγμα. «Γηράσκω αεί διδασκόμενος».

Καλή η θεωρία, αλλά σε ποιον τομέα μπορούμε να εφαρμόσουμε τα προαναφερθέντα και ν’ αλλάξουμε νοοτροπία; Στην οδική συμπεριφορά μας! Παράλληλα με μαθήματα (οδικής) αγωγής στα παιδιά, μπορούμε να αξιοποιήσουμε πετυχημένες μεθόδους από άλλες χώρες, όπου με χρήση τεχνολογίας (π.χ. κάμερες, ψηφιακή διαχείριση κλήσεων και προστίμων), αλλά και ταυτόχρονη τήρηση της ισχύουσας νομοθεσίας, περιλαμβανομένων και των κυρώσεων, έχει εμπεδωθεί ο σεβασμός του οδηγού – πολίτη στους συνανθρώπους του και στο περιβάλλον.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο μπορούμε πραγματικά να αλλάξουμε προς το καλύτερο τη νοοτροπία μας, τόσο άμεσα για τους ενήλικες, όσο όμως και σε βάθος χρόνου για τα παιδιά, έτσι ώστε ο «πάσσαλος να στηρίξει το δενδρύλλιο για να γίνει δένδρο». Αρκεί να το αντιληφθούμε, να το πιστέψουμε, να το καταλάβουμε, να το μάθουμε, να το νιώσουμε, να το κάνουμε κουλτούρα μας κι έτσι να καταγραφεί στον «σκληρό δίσκο» της νοοτροπίας μας. Τι λες; Το θέλουμε;

Ο Γιάννης Γούσης είναι σύμβουλος επιχειρήσεων