Το μέλλον της ελευθερίας

Η πολεμική σύγκρουση στην Ουκρανία έφερε στο φως της πρώτης γραμμής ένα τεράστιο ζήτημα που απασχολεί για αρκετό διάστημα τις κοινωνίες μας. Αυτό είναι το μέλλον της ελευθερίας και η ανάσχεση της αυξημένης επιρροής που ασκούν οι λογής αυταρχικοί ηγέτες που παίζουν σημαντικό ρόλο γύρω μας. Αυτό που βλέπουμε να συμβαίνει είναι η αύξηση των συμπεριφορών που ενισχύουν τη συγκέντρωση εξουσιών και τη σύγκρουση μεταξύ εκείνων των δυνάμεων που ισχυροποιούν τη συγκέντρωση εξουσιών κι εκείνων που την αποδυναμώνουν. Σύμφωνα με ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον τελευταίο βιβλίο του Moises Naim, The Revenge of Power (Η εκδίκηση της εξουσίας), υπάρχουν τρία χαρακτηριστικά που καθορίζουν την προσωπικότητα των αυταρχικών καθεστώτων. Αυτά είναι ο λαϊκισμός, η πόλωση και οι μετα-αλήθειες (τα τρία «P» – Populism, Polarization, Post-Truths, σύμφωνα με τα αρχικά γράμματα των λέξεων αυτών στα αγγλικά).

Aυτά τα χαρακτηριστικά συμπυκνώνονται στις πολιτικές που ακολουθούν οι αυταρχικοί ηγέτες της εποχής μας για να υπονομεύσουν τις δημοκρατικές αρχές και να επεκτείνουν τις εξουσίες τους. Σε συστήματα διακυβέρνησης μάλιστα που εξωτερικά τουλάχιστον τηρούν του δημοκρατικούς τύπους. Αλλά εμπεδώνουν, την ίδια στιγμή, σχεδόν απόλυτα τον αυταρχισμό.

Υπάρχουν δεκάδες τεχνάσματα που χρησιμοποιούνται από τους αυταρχικούς ηγέτες για την εξουδετέρωση των δυνάμεων που επιχειρούν να αδυνατίσουν ή να εξουδετερώσουν τον εναγκαλισμό από αυτούς της εξουσίας. Με τρόπους ανοιχτά ή συγκαλυμμένα καταπιεστικούς και βίαιους κατορθώνουν και επιβιώνουν στην εξουσία οδηγούμενοι συχνά σε ακρότητες (αμφισβήτηση συνόρων γειτόνων, εμπλοκή σε πολεμικές συγκρούσεις, υπονόμευση δημοκρατικών θεσμών και διαδικασιών). Αυτό που είναι εντυπωσιακό πράγματι είναι πως οι ίδιες περίπου τεχνικές χρησιμοποιούνται από ηγέτες σε εντελώς διαφορετικές περιοχές του κόσμου και σε άλλες χρονικές στιγμές για να πλησιάσουν και να καταλάβουν την εξουσία αλλά και για να εξασφαλίσουν τη διατήρησή της! Ακόμα και οι αντιπαραθέσεις με όσους υποστηρίζουν την επικράτηση των δημοκρατικών αρχών μοιάζουν σε όλες σχεδόν τις περιοχές του κόσμου. Το μέλλον της δημοκρατίας και των προοπτικών να ζήσουμε όλοι κάτω από συνθήκες ελευθερίας και σεβασμού των ατομικών μας δικαιωμάτων, θα εξαρτηθεί για την κατάληξη στην οποία θα οδηγηθεί αυτή η δομική ουσιαστικά αντιπαράθεση ανάμεσα στη συγκέντρωση και στην αποδυνάμωση των εξουσιών.

Ανεξάρτητα του όποιου σκεπτικού καθοδηγεί τις κινήσεις και τις στρατηγικές του προέδρου της Ρωσίας είναι σίγουρο πως αν η παρουσία του στην εξουσία δεν συνέπιπτε με την τάση ανόδου στη διακυβέρνηση χωρών διαφόρων αυταρχικών ηγετών (Ερντογάν, Τραμπ, Ορμπαν, Σι κ.ά.) ποτέ δεν θα καταλήγαμε σε πολεμική σύρραξη στην Ουκρανία. Και θα ζούσαμε σε έναν ασφαλέστερο και περισσότερο ορθολογικό κόσμο. Στην ίδια πάνω κάτω γραμμή κινείται και το συναρπαστικό βιβλίο της, γνωστής και για άλλα της συγγραφικά έργα, Anne Applebaum, The Twilight of Democracy (Το Λυκόφως της Δημοκρατίας). Επικεντρώνοντας την ανάλυσή της στην ευφορία και τον ενθουσιασμό που ακολούθησε στις κοινωνίες της ανατολικής Ευρώπης με την πτώση του κομμουνισμού περιγράφει με σοκ την απογοήτευση και το δέος που ακολούθησε λίγο αργότερα με την ενίσχυση των ακραίων αντιλήψεων και των αυταρχικών καθαρά αντιδημοκρατικών συμπεριφορών και πολιτικών. Εδώ βλέπουμε και την αντίπερα όχθη των τάσεων που κυριαρχούν στη σύγκρουση στην Ουκρανία. Κυρίως στα εδάφη του Κιέβου και του Ντονμπάς και στην Πολωνία. Σε ολόκληρη ουσιαστικά την πρώην κομμουνιστική ανατολική Ευρώπη οι αυταρχικές τάσεις πλέον κυριαρχούν και οι γνήσιες δημοκρατικές αντιλήψεις υποχωρούν. Σε τέτοιες συνθήκες ευνοούνται σενάρια απόλυτης σύγκρουσης. Που τα είδαμε στην τρέχουσα εμπόλεμη ρήξη στην Ουκρανία. Για την εξασφάλιση του μέλλοντος της Δημοκρατίας χρειάζεται πολλή δουλειά. Από όλους.