«Ο οικονομικός αλφαβητισμός αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη βαρύτητα καθώς είναι ζωτικής σημασίας για την οικονομική αποτελεσματικότητα, την αποτελεσματική άσκηση της οικονομικής πολιτικής και, επομένως, για την οικονομική ευημερία.

Πρώτον, μία έστω και στοιχειώδης κατανόηση της λειτουργίας του οικονομικού περιβάλλοντος βελτιώνει την ικανότητα των πολιτών να αποκτούν τις πληροφορίες που χρειάζονται και να κάνουν τις βέλτιστες επιλογές.

Δεύτερον, συμβάλλει στην οικοδόμηση δημόσιας στήριξης για “συνετές πολιτικές”. Η καλύτερη κατανόηση των οικονομικών ζητημάτων οδηγεί σε μεγαλύτερη
συμμετοχή στα κοινά, ευρύτερη δημόσια στήριξη των απαραίτητων μέτρων για την οικονομία, αντιμετωπίζοντας έτσι τη μάστιγα του λαϊκισμού, που αποτελεί σήμερα ένα από τα βασικότερα προβλήματα της δημοκρατίας παγκοσμίως, ενώ επίσης εξασφαλίζει τη βιωσιμότητα των δημόσιων οικονομικών και ενισχύει την αποτελεσματικότητα και την ευελιξία των αγορών».

Οι παγκόσμιες αγορές μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία

Μια πολύ ενδιαφέρουσα μελέτη σχετικά με τις κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις του πολέμου στην Ουκρανία παρουσίασε χθες, Πέμπτη, ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ/OECD).

Στη συγκεκριμένη μελέτη αναλύονται το πώς έχουν ήδη επηρεαστεί οι παγκόσμιες αγορές από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η ανθρωπιστική κρίση που έχει προκύψει, αλλά και τι μορφή πρέπει να έχουν τα μέτρα που παίρνουν οι κυβερνήσεις για να αντιμετωπίσουν την αύξηση των τιμών στα καύσιμα και την ενέργεια.

Παρότι η Ρωσία και η Ουκρανία μαζί αποτελούν μικρό κομμάτι της παγκόσμιας οικονομίας, παίζουν κεντρικό ρόλο στην παραγωγή και εξαγωγή τροφίμων, μετάλλων και ενέργειας.

Χαρακτηριστικά, αποτελούν το 30% της παγκόσμιας εξαγωγής σιταριού, 20% καλαμποκιού, λιπασμάτων και φυσικού αερίου και 11% πετρελαίου. Ταυτόχρονα αποτελούν αξιοσημείωτο κομμάτι της εξαγωγής μεταλλευμάτων σημαντικών πχ. για τις αυτοκινητοβιομηχανίες. Αυτό καθιστά μία ενδεχόμενη παύση εξαγωγής σιτηρών πολύ επικίνδυνη για τον υπόλοιπο κόσμο και ειδικά για τις αναπτυσσόμενες χώρες, που θα μπορούσαν να βρεθούν αντιμέτωπες με μια επισιτιστική κρίση και φτώχεια. Σε αυτό το πρόβλημα προστίθεται και η διατάραξη της αγοράς λιπασμάτων, καθώς θα θέσει εν αμφιβόλω και την παραγωγή του επόμενου έτους. Όσον αφορά την Ελλάδα, η εξάρτησή της από το ρωσικό σιτάρι ανέρχεται στο 20% και από το ουκρανικό σε κάτι λιγότερο από 5%.

Στα οικονομικά μεγέθη, ο ΟΟΣΑ προβλέπει μείωση της παγκόσμιας ανάπτυξης κατά 1% και αύξηση του πληθωρισμού κατά 2,5 μονάδες. Τα αποτελέσματα βέβαια του πολέμου και των επακόλουθων κυρώσεων θα επηρεάσουν διαφορετικά κάθε περιοχή, με την Ευρώπη να είναι αυτή που αναμένεται να πληγεί περισσότερο λόγω της εξάρτησής της από το ρωσικό αέριο και την αλληλεξάρτηση των αγορών τις με τις ρωσικές.

Η προβλεπόμενη μείωση της ανάπτυξης στην Ευρώπη ανέρχεται στο 1,4%, ενώ ο πληθωρισμός θα αυξηθεί κατά περίπου 2,5%. Όλα αυτά βέβαια θα μπορούσαν να αλλάξουν ανάλογα με τη διάρκεια του πολέμου, αλλά και τις συνέπειες, όπως πχ. διακοπή εισαγωγής ρωσικού αερίου.

Σχετικά με την ανθρωπιστική κρίση που συντελείται, ήδη 3 εκ. πρόσφυγες έχουν φύγει από την Ουκρανία, ενώ ο αριθμός αυτός αναμένεται να αυξηθεί σημαντικά. Στους ανθρώπους που καταφθάνουν θα πρέπει να προσφερθεί ιατρική περίθαλψη, κοινωνική και οικονομική υποστήριξη και ιδιαίτερη προστασία και υποστήριξη των παιδιών πχ. θα πρέπει να προβλεφθεί η ένταξή τους στα σχολεία. Το κόστος υποστήριξης αναμένεται να ισοδυναμεί με 0,25% του ΑΕΠ της ΕΕ, αλλά να είναι πολύ μεγαλύτερο για τις χώρες υποδοχής.

Το τελευταίο μέρος της μελέτης του ΟΟΣΑ αφορά τον τρόπο που οι κυβερνήσεις θα επιλέξουν να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες του πολέμου στην οικονομία και ειδικά τις μεγάλες αυξήσεις στα καύσιμα και την ενέργεια. Ο Οργανισμός προτείνει τα μέτρα να παραμείνουν εστιασμένα στη διασφάλιση των προσδοκιών για τον πληθωρισμό, ενώ επιπλέον υπογραμμίζει την αναγκαιότητα να είναι προσωρινά και στοχευμένα. Για αυτό δεν υποστηρίζει μέτρα, όπως η μείωση του ΦΠΑ και ο ορισμός ανώτατης τιμής, καθώς είναι μεν εύκολα στην υλοποίηση, αλλά ευνοούν και άτομα που δεν χρειάζονται υποστήριξη. Αντίθετα προτείνεται η υιοθέτηση μέτρων όπως η παροχή οικονομικής βοήθειας στους έχοντες ανάγκη, όπως οι χαμηλόμισθοι.

Σε κάθε περίπτωση, ο ΟΟΣΑ προκρίνει ως άμεση λύση την απεξάρτηση από το ρωσικό αέριο, αλλά και γενικότερα από τα ορυκτά καύσιμα και ταυτόχρονα θα πρέπει να δοθεί ώθηση στις επενδύσεις στην πράσινη ενέργεια.

Επιτάχυνση για περισσότερη ανθεκτικότητα και ανταγωνιστικότητα

Ο ΣΕΒ έσπευσε να πάρει θέση τόσο για τις επιλογές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όσο και για τα μέτρα στήριξης της ελληνικής κυβέρνησης σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις. Σε σχετική ανακοίνωση διαβάζω: «Είναι ιδιαίτερα ελπιδοφόρο το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση αντέδρασε ως πραγματική ένωση και έδειξε γρήγορα αντανακλαστικά σε υψηλό πολιτικό επίπεδο. Ευελπιστούμε ότι θα εξακολουθήσει να επιδεικνύει την ίδια αποφασιστικότητα και σχετικά με άλλα εξαιρετικά κρίσιμα θέματα για τις ευρωπαϊκές κοινωνίες και οικονομίες, όπως η ανθρωπιστική κρίση και το νέο κύμα προσφύγων από την Ουκρανία, αλλά και η αντιμετώπιση της δραματικής αύξησης των τιμών της ενέργειας και των δυσμενών επιπτώσεών της στα νοικοκυριά και στις επιχειρήσεις, τόσο άμεσα, όσο και σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα.

Σε εθνικό επίπεδο, σε ό,τι αφορά την εξαιρετικά μεγάλων διαστάσεων ενεργειακή κρίση που πυροδότησαν οι εξελίξεις στην Ουκρανία, η Κυβέρνηση, αξιοποιώντας το Ευρωπαϊκό πλαίσιο, ανακοίνωσε σήμερα μία σειρά μέτρων προς τη σωστή κατεύθυνση. Είναι μέτρα που θα συμβάλουν στην άμβλυνση των άμεσων αρνητικών συνεπειών για την κοινωνία και τις επιχειρήσεις, ενώ, ειδικά για τη βιομηχανικές και μεταποιητικές δραστηριότητες όλων των κλάδων και εταιρικών μεγεθών, που αντιμετωπίζουν μείζονα θέματα υψηλού κόστους για τη συνέχιση της λειτουργίας τους, το Υπουργείο Ενέργειας διευρύνει σημαντικά τη βραχυπρόθεσμη στήριξη.

Ταυτόχρονα με την αντιμετώπιση των άμεσων επιπτώσεων της ενεργειακής κρίσης, η διάρκεια της οποίας σήμερα είναι αδύνατο να προβλεφθεί, οφείλουμε -σχεδιάζοντας και ενεργώντας μακρόπνοα- να επιταχύνουμε την προσπάθεια για τη μεγαλύτερη δυνατή ενίσχυση της ανθεκτικότητας και της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας μας. Καταλύτης σ’ αυτή την προσπάθεια είναι η προώθηση των δομικών μεταρρυθμίσεων και επενδύσεων στο πλαίσιο της ενεργειακής μετάβασης, ώστε το κόστος της ενέργειας για τις ελληνικές επιχειρήσεις να καταστεί μακροπρόθεσμα ανταγωνιστικό. Ο χρόνος, που κερδίζουμε σήμερα με τα μέτρα στήριξης για την κοινωνία και τις επιχειρήσεις, πρέπει να αξιοποιηθεί με τον βέλτιστο δυνατό τρόπο, ώστε, συμβάλλοντας και δουλεύοντας όλοι μαζί, να προστατεύσουμε και να αναπτύξουμε τον παραγωγικό ιστό της χώρας».

Η νέα αρχιτεκτονική της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Ο πρόεδρος του ΔΣ της Εθνικής Τράπεζας, καθηγητής Γκίκας Χαρδούβελης παρεμβαίνοντας σε ειδική διαδικτυακή εκδήλωση διατύπωσε μια σειρά προβληματισμών, σκέψεων, παραδοχών και εκτιμήσεων για την Ευρωπαϊκή Ένωση μετά την εισβολή Πούτιν στην Ουκρανία. Σε σχετικό ενημερωτικό σημείωμα διαβάζω: « Στο πολιτικό πεδίο, η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία αφύπνισε και ένωσε τους Ευρωπαίους, ενώ συγχρόνως, τόνωσε τη γενικότερη ανάγκη ετοιμότητας και άμυνας απέναντι σε απολυταρχικά καθεστώτα.

Στο οικονομικό πεδίο, σηματοδότησε την πιεστική ανάγκη για επιτάχυνση της μεσο- μακροπρόθεσμης μεταρρυθμιστικής ατζέντας της ΕΕ με επενδύσεις στην ψηφιακή οικονομία, την έρευνα και τεχνολογία, και την ενεργειακή αποτελεσματικότητα.

Ακόμα και πριν ξεσπάσει ο πόλεμος, στη συζήτηση για την αναμόρφωση του Συμφώνου

Σταθερότητας επικρατούσε ως κεντρικός δημοσιονομικός κανόνας ο περιορισμός στον ρυθμό αύξησης των δημοσίων δαπανών, με δευτερεύοντα βοηθητικό ρόλο το ύψος του διαρθρωτικού δημοσιονομικού ελλείμματος.

Στη συζήτηση αυτή, εμφανίστηκαν τρεις σχολές σκέψης:

– Οι χώρες που επιθυμούν σχεδόν ολική επιστροφή στους προ πανδημίας αυστηρούς δημοσιονομικούς κανόνες του 2019,
– Οι χώρες που είδαν την πανδημία ως ευκαιρία για μια ριζική αλλαγή του Συμφώνου ώστε να γίνει πιο ευέλικτο, και
– Οι χώρες που υποστηρίζουν μια μέση λύση, δηλαδή την προσαρμογή των δημοσιονομικών κανόνων εντός του τρέχοντος πλαισίου.

Ο πόλεμος γέρνει την πλάστιγγα προς τα επιχειρήματα των χωρών που επιθυμούν σημαντικές αλλαγές στο Σύμφωνο Ανάπτυξης και Σταθερότητας. Για παράδειγμα, οι αμυντικές δαπάνες ή οι δαπάνες για ψηφιακές και περιβαλλοντικές επενδύσεις πιθανόν να συμφωνηθεί από όλες τις χώρες να μην προσμετρώνται στον ορισμό των δημοσιονομικών δαπανών. Κάτι τέτοιο δύσκολα θα γινόταν αποδεκτό πριν από την πρόσφατη απόφαση της Γερμανίας να αυξήσει τις δικές της στρατιωτικές δαπάνες.

Η Ευρώπη λειτουργεί βάσει της συναίνεσης και οι μεγάλες αλλαγές στην αρχιτεκτονική της πραγματοποιούνται έπειτα από περιόδους κρίσεων.

Εκτιμώ ότι η κρίση της πανδημίας και η δραματική κρίση του πολέμου στην Ουκρανία αναμένεται να οδηγήσουν σε πιο συνεκτική Ευρωπαϊκή Ένωση και Ευρωζώνη. Οι Ευρωπαίοι θα αρχίσουν να βλέπουν το Σύμφωνο Σταθερότητας, όχι πλέον ως ένα δίλημμα μεταξύ κανόνων έναντι διακριτικής ευχέρειας στην άσκηση της δημοσιονομικής πολιτικής, αλλά περισσότερο ως αλληλοσυμπληρούμενο συνδυασμό κανόνων και διακριτικής ευχέρειας, εντός ενός ορθού πλαισίου διακυβέρνησης».