Σπύρος Κουβέλης: Θεσμικό πλαίσιο για την αντιμετώπιση του Greenwashing

Υπάρχουν …έρμα που μπορούν να ρυθμίσουν την «πράσινη» επιχειρηματική συμπεριφορά; Είναι δυνατό να ξεχωρίσει κανείς το greenwashing, δηλαδή την περιβαλλοντικά φιλική «επικάλυψη»  δραστηριοτήτων που καταστρέφουν τον πλανήτη;  Πάντως, νομοθεσία που να επιβάλλει ποινές στις εταιρείες που κάνουν greenwashing στην ελληνική νομοθεσία δεν υπάρχει. Όπως λέει σε συνέντευξή του στον «Οικονομικό Ταχυδρόμο» ο Διευθυντής  του Ινστιτούτου Βιώσιμης Ανάπτυξης του Eυρωπαϊκού  Οργανισμού Δημοσίου Δικαίου (European Public Law Organisation – EPLO)  Σπύρος Κουβέλης, δεν υφίστανται κυρώσεις για επιχειρήσεις που διασπείρουν ανακριβείς ή ψευδείς πληροφορίες σχετικά με το περιβαλλοντικό τους προφίλ. Αλλά και σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, τώρα αρχίζει σιγά-σιγά να δημιουργείται ένα θεσμικό πλαίσιο που ορίζει με περισσότερη σαφήνεια πως οι παράμετροι του ESG (Environmental, Social, and Governance) θα πρέπει να ακολουθούνται.

Ωστόσο, όπως τονίζει ο ίδιος, επειδή η αγορά και ιδίως οι επενδυτές, αλλά σε αρκετά μεγάλο βαθμό πλέον και οι τράπεζες, δείχνουν μεγάλο ενδιαφέρον για αξιολογήσεις ESG, είναι πιθανό η ίδια η αγορά να δημιουργήσει τους δικούς τους μηχανισμούς απέναντι σε φαινόμενα greenwashing. Μάλιστα, υπογραμμίζει ότι σήμερα σε όλο τον κόσμο υπάρχουν χιλιάδες επενδυτικά funds τα οποία επενδύουν με αυστηρά κριτήρια γύρω από τις αρχές ESG και εκτιμάται ότι τα κεφάλαια που επενδύονται με βάση αυτές τις αρχές ξεπερνούν πλέον τα 35 τρισεκατομμύρια δολάρια.

Όσο για την ΕΕ, αναφέρει ότι έχει θέσει θεσμικές βάσεις για την πραγματική υλοποίηση των αρχών ESG, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη περιοχή στον κόσμο. Από την άλλη, στις συνθήκες της ενεργειακής κρίσης αλλά και βάσει των νέων δεδομένων μετά την εισβολή στην Ουκρανία, ο κ. Κουβέλης κρίνει ότι οι πρόσφατες ρυθμίσεις για την ευρωπαϊκή ταξινομία άνοιξαν την πόρτα ώστε να θεωρούνται «πράσινες» ή βιώσιμες ενεργειακές επενδύσεις και εκείνες που έχουν να κάνουν με φυσικό αέριο ή  πυρηνική ενέργεια. «Αυτό αποτελεί ένα πολύ αρνητικό προηγούμενο, καθώς επισήμως η Ευρωπαϊκή Ένωση ανοίγει την πόρτα σε μία μορφή greenwashing για τεχνολογίες ενέργειας οι οποίες πολύ δύσκολα μπορεί να θεωρηθούν πραγματικά πράσινες», υπογραμμίζει.

Ακριβή στοιχεία για το πόσες επιχειρήσεις επενδύουν στη βιώσιμη ανάπτυξη δεν υπάρχουν. Ωστόσο, σύμφωνα με τον κ. Κουβέλη,  είναι πολλές πλέον  που επενδύουν στη  βελτίωση του ενεργειακού προφίλ τους και τον περιορισμό των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου ή προσπαθούν να συνδυάσουν την κατασκευή ή ανανέωση κτιριακών μονάδων με πράσινες λύσεις, ενώ παράλληλα παρατηρείται και μία ευαισθητοποίηση σε σχέση με κοινωνικά θέματα όπως π.χ. θέματα ισότητας φύλων ή πολιτικές εναντίον των αποκλεισμών κλπ. «Πρέπει να είναι ξεκάθαρο σε όλους ότι αυτό που σήμερα μία επιχείρηση προσπαθεί να κρύψει μέσα από το greenwashing πολύ σύντομα θα το βρει μπροστά της καθώς θα έχει μετατραπεί σε ζημιά ή κίνδυνο για την επιχείρηση», επισημαίνει ο κ. Κουβέλης.

Έχετε διαπιστώσει φαινόμενα greenwashing στην Ελλάδα; Αφορά μεγάλο ποσοστό επιχειρήσεων;

«Καθώς δεν υπάρχει  ένας ακριβής ορισμός για το τι αφορά το greenwashing – πράσινο ξέπλυμα θα λέγαμε στα Ελληνικά – είναι δύσκολο να πούμε πόσο  εκτεταμένο είναι. Βλέπετε, greenwashing είναι από τη μία να παρουσιάζεις ως φίλο-περιβαλλοντική μία μονάδα παραγωγής που στην πραγματικότητα δεν είναι, ή ότι διοργανώνοντας μια δενδροφύτευση η εταιρεία σου είναι «καθαρή» σε σχέση με το περιβάλλον, ανεξάρτητα από το τι άλλο κάνει. Αλλά από την άλλη και το φαινόμενο να έχουν γεμίσει τα μισά μαγαζιά στην Ελλάδα με πλαστικά φυτά έχοντας δήθεν «πράσινους τοίχους» τη στιγμή που δημιουργούν ένα σχεδόν τοξικό περιβάλλον για εργαζομένους και πελάτες, και αυτό greenwashing είναι.

Με την πιο παραδοσιακή μορφή όμως ερμηνείας του greenwashing, θα έλεγα ότι είναι αρκετές οι περιπτώσεις όπου επιχειρήσεις παρουσιάζουν μία συγκεκριμένη πολιτική ή μία έκθεση για εταιρική κοινωνική ευθύνη, αλλά την αξιοποιούν για να αναδείξουν μόνο τα θετικά στοιχεία της δραστηριότητας τους, χωρίς όμως να αναφερθούν σε αρνητικές επιπτώσεις. Και αυτό είναι ακριβώς μία σοβαρή μορφή greenwashing».

Μπορεί κανείς να κωδικοποιήσει το… πράσινο ξέπλυμα; Είναι μια τακτική που καταγράφεται συχνότερα  σε μικρές ή σε μεγάλες επιχειρήσεις, ή σε συγκεκριμένους τομείς; 

«Η βασική διαφορά είναι ότι οι μεγάλες επιχειρήσεις είναι υποχρεωμένες να έχουν πολύ πιο αναλυτικό reporting σε σχέση με τις δραστηριότητές τους, οπότε και συχνά καταφεύγουν σε αυτό που ανέφερα πριν, δηλαδή μία έκθεση εταιρικής κοινωνικής ευθύνης που όμως αποφεύγει να αναφερθεί στα προβληματικά σημεία. Από την άλλη, οι μικρές εταιρείες δεν έχουν τις δυνατότητες να κάνουν μία τέτοιου είδους έκθεση, οπότε συνήθως προσπαθούν, για να το πούμε με απλά λόγια, απλώς να μην τις πιάσουν να κάνουν περιβαλλοντικές παραβάσεις.

Είναι όμως αρκετά μια θετική εξέλιξη ότι τουλάχιστον κάποιες μεγάλες επιχειρήσεις μπαίνουν πλέον στη διαδικασία του ESG που είναι η αξιολόγηση με βάση συγκεκριμένα κριτήρια για το περιβάλλον, την κοινωνική πολιτική και την καλή διακυβέρνηση, και αυτό πιστεύω ότι θα οδηγήσει στο να γίνεται μία πιο αντικειμενική και ουσιαστική παραμετροποίηση με μετρήσιμα κριτήρια, και κατά συνέπεια να αποφεύγεται το greenwashing.  Είμαστε όμως ακόμα μακριά από αυτήν την ιδανική κατάσταση, γιατί δυστυχώς αυτό που συμβαίνει και σήμερα είναι ότι υπάρχει ένας μεγάλος όγκος από συμβούλους που παλιά έκαναν τις εκθέσεις εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, τις οποίες τώρα ονομάζουν εκθέσεις ESG χωρίς όμως να υπάρχουν ουσιαστικές διαφορές.

Για το λόγο αυτό, το Ινστιτούτο μας έχει δημιουργήσει και το διαδικτυακό εργαλείο Verimpact, το οποίο βασίζεται και στη μόνη παγκόσμια αποδεκτή κωδικοποίηση για το τι υποστηρίζει τη βιώσιμη ανάπτυξη και τι όχι, και αυτή δεν είναι άλλη από τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών (SDGs). Το να μετράει κάνεις με βάση τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης είναι και ο ασφαλέστερος τρόπος να έχει αντικειμενική εικόνα, γιατί ουσιαστικά πρόκειται για μια δυαδική διαδικασία: είτε υποστηρίζεις την υλοποίησή τους είτε όχι, εφόσον ξεκινάς με μέτρο τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης και μάλιστα σε συνδυασμό με τη χρήση παγκόσμια αποδεκτών δεικτών όπως το GRI ή το SASB, όπως κάνει η μεθοδολογία Verimpact, είναι πολύ δύσκολο για μία επιχείρηση που υποστηρίζει ότι κάνει αξιολόγηση ESG να κρύψει πράγματα και να κάνει greenwashing».

Υπάρχει κάποια νομοθεσία που να επιβάλλει ποινές στις εταιρείες που «ξεπλένονται»; 

«Η ελληνική νομοθεσία επικεντρώνεται κυρίως στην επιβολή προστίμων σε περίπτωση παραβάσεων που  δημιουργούν περιβαλλοντική ζημιά.  Αυτό όμως είναι διαφορετικό από το να υπάρχουν κυρώσεις σε περίπτωση που κάποιος διασπείρει ανακριβείς ή ψευδείς πληροφορίες σχετικά με το περιβαλλοντικό του προφίλ,  κάτι για το οποίο ακόμα δεν υπάρχουν κυρώσεις. Σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, αρχίζει σιγά-σιγά να δημιουργείται ένα θεσμικό πλαίσιο που ορίζει με περισσότερη σαφήνεια πως οι παράμετροι του ESG θα πρέπει να ακολουθούνται. Έχοντας  προς στιγμήν ξεκινήσει από τα θέματα καλής διακυβέρνησης, πιστεύουμε ότι καθώς εξελίσσονται τα συστήματα ανάλυσης και αξιολόγησης προς παγκόσμια αποδεκτές μεθοδολογίες και δείκτες θα γίνει και πιο εφικτό να εντοπίζονται τέτοιες περιπτώσεις ξεπλύματος και να υπάρχουν και οι σχετικές ποινές.

Δεν πρέπει όμως κανείς να υποτιμά και τη σημασία της καλής φήμης μιας εταιρείας, ή αντίστοιχα της δυσφήμισης εφόσον αποδειχθεί ότι έχει προσπαθήσει να κάνει κάτι τέτοιο, κάτι που χρειάζεται πολλά χρόνια για να διορθωθεί. Κλασσική περίπτωση είναι το παράδειγμα της Volkswagen με την προσπάθεια παραποίησής των αποτελεσμάτων μετρήσεων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σε αυτοκίνητα. Επειδή η αγορά και ιδίως οι επενδυτές, αλλά σε αρκετά μεγάλο βαθμό πλέον και οι τράπεζες, δείχνουν μεγάλο ενδιαφέρον για αξιολογήσεις ESG, είναι πιθανό η ίδια η αγορά να δημιουργήσει τους δικούς τους μηχανισμούς απέναντι σε φαινόμενα greenwashing».

Πώς θα γίνει αυτό;

«Σήμερα σε όλο τον κόσμο υπάρχουν χιλιάδες επενδυτικά funds τα οποία επενδύουν με αυστηρά κριτήρια γύρω από τις αρχές ESG . Εκτιμάται συνολικά ότι τα κεφάλαια που επενδύονται με βάση αυτές τις αρχές ξεπερνούν πλέον τα 35 τρισεκατομμύρια δολάρια. Αυτοί οι επενδυτές θέτουν και το πλαίσιο για την κάλυψη των αρχών ESG από εκείνους που ζητούν τα κεφάλαια τους, και το οποίο κατά περίπτωση είναι λιγότερο η περισσότερο αυστηρό. Είναι λοιπόν μία σαφής περίπτωση όπου η ίδια η αγορά ενθαρρύνει, ή αν θέλετε, πιέζει τις επιχειρήσεις να ευθυγραμμιστούν με τις ευχές αυτές.

Ο λόγος που αυτό γίνεται είναι γιατί τα επενδυτικά κεφάλαια με αρχές ESG  αποδεικνύεται ότι έχουν πολύ καλύτερες αποδόσεις από τα συμβατικά, για τον πολύ απλό λόγο ότι έχουν προβλέψει και αντιμετωπίσει μία σειρά από αβεβαιότητες και κινδύνους που έχουν να κάνουν με περιβαλλοντικές καταστροφές ή ατυχήματα, με πρόστιμα ή αποζημιώσεις σε σχέση με το προσωπικό και τους εργαζομένους για περιπτώσεις κακής διακυβέρνηση με μη τήρηση της νομοθεσίας απέναντι στις αρχές ή φορολογικούς λόγους, κλπ. Θεωρούμε λοιπόν ότι στα επόμενα 3-5 χρόνια, καθώς και το θεσμικό πλαίσιο θα παρακολουθεί και θα προσαρμόζεται σε αυτή την εξέλιξη της αγοράς, θα αρχίσουν να υπάρχουν όλο και περισσότεροι θεσμικοί και νομοθετικοί λόγοι μία επιχείρηση να κατευθύνεται προς περισσότερο πράσινες και βιώσιμες λύσεις».

Ποιο είναι το ποσοστό των ελληνικών βιομηχανιών που προχωρά σε βιώσιμες επενδύσεις;  Ποιος κλάδος πρωταγωνιστεί; Ποιο είναι το αντίστοιχο ποσοστό σε άλλες χώρες;   

«Είναι πολύ δύσκολο να δώσει κανείς ένα ακριβές ποσοστό δεδομένου ότι πολλές επιχειρήσεις επιλέγουν συγκεκριμένους τομείς στους οποίους θέλουν να επενδύσουν, υποστηρίζοντας τις προτεραιότητες που έχουν οι ίδιες θέσει σε σχέση με τη βιώσιμη ανάπτυξη. Είναι πολλές πλέον οι επιχειρήσεις  που επενδύουν στη  βελτίωση του ενεργειακού προφίλ τους και τον περιορισμό εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου εγκαθιστώντας για παράδειγμα ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ή λιγότερο ενεργοβόρα μηχανήματα. Βλέπουμε επίσης επιχειρήσεις που προσπαθούν να συνδυάσουν την κατασκευή ή ανανέωση κτιριακών μονάδων με πράσινες λύσεις – για παράδειγμα πράσινους τοίχους ή πράσινες στέγες – ενώ παράλληλα βλέπουμε και μία ευαισθητοποίηση σε σχέση με κοινωνικά θέματα όπως π.χ. θέματα ισότητας φύλων ή πολιτικές εναντίον των αποκλεισμών. Όμως, μία αξιολόγηση σε συνολικό επίπεδο του πόσο όλα αυτά εντάσσονται εν τέλει στην υλοποίηση των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης συνολικά δεν υπάρχει. Κατά συνέπεια είναι πολύ δύσκολο να δώσει κάποιος ένα ακριβές ποσοστό. Αυτό ακριβώς προσπαθούμε να πετύχουμε με τη μεθοδολογία Verimpact. Αντίστοιχα, σε άλλες χώρες της Ευρώπης ή στις ΗΠΑ τα πράγματα ίσως είναι λίγο πιο προχωρημένα, αλλά ακριβώς επειδή δεν υπάρχει μία γενικά αποδεκτή ολιστική προσέγγιση γύρω από την αξιολόγηση με βάση τις αρχές ESG υπάρχουν και εκεί ασάφειες οι οποίες ελπίζουμε ότι σιγά-σιγά θα  εκλείψουν».

Υπάρχει τρόπος προστασίας των καταναλωτών;

«Για τους καταναλωτές ο καλύτερος τρόπος πάντα ήταν και παραμένει η καλύτερη ενημέρωση τους. Είναι σημαντικό να προσπαθούν να γνωρίζουν τις προδιαγραφές των προϊόντων πού αγοράζουν  και στο μέτρο που είναι δυνατό να έχουν εικόνα για το προφίλ των εταιρειών που παρέχουν αυτά τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες. Από την άλλη, όσο περισσότερο διαδεδομένη γίνει η ύπαρξη αξιολογήσεων και εκθέσεων για τη βιωσιμότητα των επιχειρήσεων, τόσο πιο εφικτό θα είναι στους καταναλωτές να μπορούν να ξεχωρίσουν τους καλούς από τους κακούς, και έτσι να μην υποστηρίζουν χωρίς να το θέλουν μία επιχείρηση που φέρεται ανεύθυνα απέναντι στο περιβάλλον και την κοινωνία. Στη θεσμοθέτηση αυτού του τελευταίου, δηλαδή της υποχρεωτικότητας των αντικειμενικών εκθέσεων, το κράτος έχει σίγουρα σημαντικό ρόλο να παίξει».

Υπάρχει τρόπος προστασίας των επενδυτών που θέλουν να επενδύσουν σε μια εταιρεία που εφαρμόζει «πράσινες» πρακτικές;

«Όπως είπαμε και πριν, η παγκόσμια τάση των  επενδυτών είναι να ευθυγραμμίσουν τη δραστηριότητά τους με τις αρχές ESG. Αυτό στη χώρα μας μόλις τώρα ξεκινάει, και μάλιστα με τις αδυναμίες που αναφέραμε, είναι όμως θετικό ότι οι τράπεζες αρχίζουν και εντάσσουν αυτές τις αρχές στον τρόπο λειτουργίας τους, ενώ και το Χρηματιστήριο Αθηνών έχει δημιουργήσει ένα σχετικό δείκτη. Χρειάζεται όμως πολλή περισσότερη δουλειά ώστε πρώτον να διαδοθούν τα εργαλεία που πραγματικά υποστηρίζουν την αξιολόγηση ESG με βάση τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης, και δεύτερον όσοι παρέχουν τέτοιου είδους υπηρεσίες και συμβουλές να γνωρίζουν για τί μιλάνε και ίσως να έχουν κάποια μορφή πιστοποίησης, και όχι τελικά να οδηγούν σε μία εκτεταμένη μορφή greenwashing».

Τι κάνει η ελληνική πολιτεία ως προς την προστασία καταναλωτών και επενδυτών;

«Το ελληνικό κράτος ευθυγραμμίζεται με την Ευρωπαϊκή νομοθεσία και σε αυτά τα θέματα, και στο μέτρο που η Ευρώπη υιοθετεί μηχανισμούς για την αξιολόγηση δραστηριοτήτων και επενδύσεων και η Ελλάδα είναι υποχρεωμένη να τους ακολουθήσει. Όπως αναφέραμε, το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού δικαίου έχει να κάνει με την τιμωρία περιβαλλοντικών βλαβών, αλλά όχι με την ανακριβή ψευδή ενημέρωση του κοινού γύρω από το πραγματικό περιβαλλοντικό ή κοινωνικό προφίλ των επιχειρήσεων. Πιστεύουμε ότι αυτό στα επόμενα λίγα χρόνια θα εξελιχθεί τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και ελληνικό επίπεδο, ενθαρρύνοντας έτσι τις επιχειρήσεις να πάνε σε μία πιο ουσιαστική αξιολόγηση και reporting των δραστηριοτήτων τους».

Υπάρχει προστασία σε επίπεδο ΕΕ;

«Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει κάνει πολλές κινήσεις πάνω στο θέμα αυτό οι οποίες γενικά έχουν υποστηρίξει την προσπάθεια, και περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη περιοχή στον κόσμο έχουν θέσει θεσμικές βάσεις για την πραγματική υλοποίηση των αρχών ESG. Από την άλλη, και μέσα στις συνθήκες της ενεργειακής κρίσης αρχικά  αλλά και  πλέον των νέων δεδομένων μετά την εισβολή στην Ουκρανία, οι πρόσφατες ρυθμίσεις για την Ευρωπαϊκή ταξινομία – τον τρόπο δηλαδή με τον οποίο αξιολογούνται μία σειρά επενδύσεις στην Ευρώπη – άνοιξαν την πόρτα ώστε να θεωρούνται «πράσινες» ή βιώσιμες ενεργειακές επενδύσεις και αυτές που έχουν να κάνουν με φυσικό αέριο ή πυρηνική ενέργεια. Αυτό αποτελεί ένα πολύ αρνητικό προηγούμενο, καθώς επισήμως η Ευρωπαϊκή Ένωση ανοίγει την πόρτα σε μία μορφή greenwashing για τεχνολογίες ενέργειας οι οποίες πολύ δύσκολα μπορεί να θεωρηθούν πραγματικά πράσινες».

Τι συμβαίνει σε τρίτες χώρες;

«Σε άλλες περιοχές του κόσμου, και κατά κύριο λόγο στις Ηνωμένες Πολιτείες, υπάρχει πολύ μικρότερη τάση τα πράγματα αυτά να ρυθμιστούν δια της νομοθεσίας, και έχει αφεθεί πολύ περισσότερο στα εργαλεία της αγοράς να κάνουν αυτή τη δουλειά.  Είναι χαρακτηριστικό ότι ο διευθύνων σύμβουλος της μεγαλύτερης επενδυτικής εταιρείας στον κόσμο (Blackrock) κάθε χρόνο δημοσιοποιεί μία επιστολή μέσω της οποίας κάνει σαφές ότι τα επενδυτικά τους κεφάλαια δεν θα κατευθυνθούν σε δράσεις οι οποίες δεν καλύπτουν και δεν υποστηρίζουν τις αρχές της βιωσιμότητας. Αυτό είναι πολύ δυνατό μήνυμα στις αγορές, που επηρεάζει όχι μόνο τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά και όλο τον κόσμο».

Η καταπολέμηση του greenwashing μπορεί να ενισχύσει τις προσπάθειες ανάσχεσης της κλιματικής αλλαγής;

«Είναι σαφές ότι όσο πιο ουσιαστικά και αποτελεσματικά αναλαμβάνονται δράσεις από τον επιχειρηματικό κόσμο για πιο αληθινά βιώσιμους τρόπους υλοποίησης των επιχειρηματικών τους δραστηριοτήτων, τόσο πιο αποτελεσματικές θα είναι και οι προσπάθειες για ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής. Καθώς ο περιορισμός εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, η  περισσότερο αποδοτική  χρήση  των ενεργειακών πόρων, αλλά και άλλων πόρων, η  υποστήριξη  άλλων μορφών έμμεσου περιορισμού των αρνητικών επιπτώσεων στο κλίμα αποτελούν μέρος της στροφής  προς μία συνολική εφαρμογή των αρχών ESG, το να μην μπορεί να συγκαλυφθεί το αρνητικό μέρος της δραστηριοποίησης μιας επιχείρησης κάτω που οποιαδήποτε μορφή greenwashing  σίγουρα συνεισφέρει στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής».

Υπάρχει χώρα «πρότυπο» ως προς την καταπολέμηση του greenwashing;

«Υπάρχουν αρκετές χώρες που τα πηγαίνουν καλύτερα από εμάς, και μπορεί κανείς να αναφέρει παραδείγματα που υπάρχουν λόγου χάρη στη Δανία, στη Γερμανία, ή στη Σουηδία».

Πώς το έχουν καταφέρει;

«Αυτό  δεν οφείλεται τόσο πολύ στην ύπαρξη ενός αυστηρού θεσμικού πλαισίου, αλλά πολύ περισσότερο στο ενδιαφέρον των ίδιων των πολιτών να είναι ενημερωμένοι, να αξιολογούν όχι μόνο με βάση την τιμή του προϊόντος/υπηρεσίας ή την ευκολία απόκτησης του, αλλά παράλληλα αξιολογώντας και τη συνολική περιβαλλοντική η κοινωνική εικόνα της επιχείρησης που τα παρέχει.  Αυτό εν τέλει είναι ένα θέμα παιδείας, εκπαίδευσης, και ενημέρωσης, και θεωρούμε ότι στη χώρα μας υπάρχει πολλή δουλειά που πρέπει να γίνει, όχι μόνο από περιβαλλοντικές οργανώσεις, αλλά και από τους ίδιους τους συλλογικούς φορείς της επιχειρηματικότητας της χώρας. Αυτό είναι προς το συμφέρον των ίδιων των μελών τους καθώς πιο βιώσιμες επιχειρήσεις σημαίνει καλύτερες οικονομικές αποδόσεις αλλά εκεί μακροβιότερες επιχειρήσεις.   Πρέπει να είναι ξεκάθαρο σε όλους ότι αυτό που σήμερα μία επιχείρηση προσπαθεί να κρύψει μέσα από το greenwashing πολύ σύντομα θα το βρει μπροστά της καθώς θα έχει μετατραπεί σε ζημιά ή κίνδυνο για την επιχείρηση».