Πόλεμος στην Ουκρανία: Το νέο αμυντικό δόγμα ΝΑΤΟ-Ευρώπης – Τι περιλαμβάνει το κείμενο «Στρατηγική Πυξίδα»

Αλλαγές μείζονος σημασίας σε όλο το φάσμα της ευρωατλαντικής στρατηγικής ασφαλείας πυροδοτεί η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Αυτό προκύπτει τόσο από το κείμενο της «Στρατηγικής Πυξίδας για την Ασφάλεια και την Αμυνα», που αναμένεται να υιοθετηθεί σήμερα στις Βρυξέλλες και βασικά σημεία του οποίου παρουσιάζει «Το Βήμα», όσο και από τη συζήτηση που πραγματοποιήθηκε την περασμένη Τετάρτη 16 Μαρτίου από τους υπουργούς Αμυνας του ΝΑΤΟ. Εφόσον δεν συμβεί κάτι δραματικό, η «Στρατηγική Πυξίδα» αναμένεται να λάβει τις ευλογίες των «27» στο προσεχές Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 24-25 Μαρτίου στις Βρυξέλλες. Επιπλέον, στη συνάντηση των υπουργών Αμύνης του ΝΑΤΟ ετέθη υπ’ όψιν τους κείμενο που ουσιαστικά προδιαγράφει την αναδιάταξη της δομής δυνάμεων της Συμμαχίας με μονιμότερη παρουσία στην ανατολική πτέρυγα για ενίσχυση της άμυνας έναντι της ρωσικής απειλής.

Ολα τα προαναφερθέντα, σε συνδυασμό με την απόφαση σχεδόν όλων των χωρών με προεξάρχουσα τη Γερμανία (που ήδη προχωρεί σε παραγγελία αμερικανικών πολεμικών αεροσκαφών 5ης γενιάς F-35) να αυξήσουν κατακόρυφα τους αμυντικούς τους προϋπολογισμούς, μεταβάλλουν άρδην το μεταψυχροπολεμικό σκηνικό στη Γηραιά Ήπειρο. Η δε παρουσία του προέδρου των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν τόσο στην έκτακτη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ στις 24 Μαρτίου όσο και στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αμέσως μετά χαρακτηρίζεται ως υψηλός συμβολισμός της ευρωατλαντικής ενότητας, αλλά και ως επιβεβαίωση του κεντρικού ρόλου της Ουάσιγκτον στην ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφαλείας.

Ευρωπαϊκή δύναμη ταχείας αντίδρασης 5.000 ανδρών

«Η επιστροφή του πολέμου στην Ευρώπη, όπως και μείζονες γεωπολιτικές μετατοπίσεις αποτελούν πρόκληση για την ικανότητά μας να προωθήσουμε το όραμά μας και να υπερασπιστούμε τα συμφέροντά μας… Η Ευρωπαϊκή Ενωση είναι πιο ενωμένη από ποτέ. Δεσμευόμαστε να υπερασπιστούμε την ευρωπαϊκή τάξη ασφαλείας. Η κυριαρχία, η εδαφική ακεραιότητα και η ανεξαρτησία εντός των διεθνώς αναγνωρισμένων συνόρων πρέπει να είναι απόλυτα σεβαστή» αναφέρεται χαρακτηριστικά στην εισαγωγική σύνοψη της «Στρατηγικής Πυξίδας», το πλήρες κείμενο της οποίας βρίσκεται εν γνώσει του «Βήματος». Με δεδομένες τις πιθανές προσαρμογές της τελευταίας στιγμής, η «Πυξίδα» λογικά θα λάβει το «πράσινο φως» από τους ευρωπαίους υπουργούς Αμυνας και Εξωτερικών που θα συναντηθούν στο επονομαζόμενο «Jumbo» Συμβούλιο αύριο, Δευτέρα 21 Μαρτίου, στις Βρυξέλλες.

Η «Στρατηγική Πυξίδα» έχει δομηθεί σε άξονες: Δράση, Ασφάλεια, Επένδυση, Συνεργασία (Act, Secure, Invest, Partner). Στον πρώτο άξονα, η βασική πρόταση των συγγραφέων, υπό την αιγίδα της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης (EEAS), είναι η δημιουργία (μέχρι το 2025) μίας δύναμης ταχείας αντίδρασης (EU Rapid Deployment Capacity) 5.000 ανδρών που θα περιλαμβάνει χερσαίες, ναυτικές και αεροπορικές δυνάμεις και θα προέλθει από την αναπροσαρμογή των παλαιών EU Battlegroups αλλά και από τη δέσμευση δυνάμεων από τα κράτη-μέλη. Στο σημείο αυτό, η ευελιξία στη λήψη αποφάσεων είναι κρίσιμη. Στην «Πυξίδα» προτείνεται π.χ. η αξιοποίηση των δυνατοτήτων που προσφέρουν οι Συνθήκες, όπως η «εποικοδομητική αποχή», αλλά και το Αρθρο 44 της Συνθήκης της ΕΕ (ΣΕΕ) που επιτρέπει τη διαμόρφωση «συμμαχιών προθύμων».

Στο ίδιο μήκος κύματος προτείνεται και η αύξηση της χρήσης τoυ «Ευρωπαϊκού Μηχανισμού για την Ειρήνη» (European Peace Facility – EPF) για την παροχή βοήθειας σε εταίρους της ΕΕ. Παράλληλα, η «Στρατηγική Πυξίδα» δίνει μεγάλη έμφαση στη σημασία της ρήτρας αμοιβαίας συνδρομής του Αρθρου 42(7) της ΣΕΕ, κάτι που αποτυπώθηκε και στην πρόσφατη Διακήρυξη των Βερσαλλιών (11 Μαρτίου) των «27». Σημαντικές αλλαγές προτείνονται και στους υπόλοιπους τρεις πυλώνες. Εμφαση δίδεται στην αντιμετώπιση των υβριδικών απειλών και των προκλήσεων του κυβερνοχώρου αλλά και της παραπληροφόρησης, ενώ εντός του 2022 θα πραγματοποιηθεί νέα εκτίμηση απειλών. Κρίσιμο είναι το ζήτημα της αύξησης των αμυντικών επενδύσεων που πρέπει και να αυξηθούν και να είναι συντονισμένες (η Κομισιόν θα υποβάλει προσεχώς σχετική δέσμη προτάσεων). Σημείο-κλειδί στο σημείο αυτό είναι να κλείσει το χάσμα σε δυνατότητες στρατηγικού χαρακτήρα (strategic enablers) προς όφελος της δύναμης ταχείας αντίδρασης.

Ο ρόλος των εταίρων και ο παράγοντας «Τουρκία»

Οι σχέσεις με τους εταίρους της ΕΕ, στην πρωτοκαθεδρία των οποίων βρίσκεται το ΝΑΤΟ, θεωρούνται κομβικές για την προβολή ισχύος εκ μέρους της ΕΕ. Το βασικό πάντως σημείο στο οποίο η Αθήνα έχει εκφράσει σοβαρές επιφυλάξεις είναι αυτό που αφορά την Τουρκία. Στο κείμενο αναφέρεται ότι η ΕΕ παραμένει δεσμευμένη «στην ανάπτυξη μίας αμοιβαία επωφελούς εταιρικής σχέσης, αλλά αυτό απαιτεί ισότιμη δέσμευση από την πλευρά της Τουρκίας για να προχωρήσουμε σε μια οδό συνεργασίας, διατηρήσιμης αποκλιμάκωσης και λήψης υπόψη των ανησυχιών της ΕΕ…». Η ελληνική πλευρά επεδίωκε μέχρι την τελευταία στιγμή ενίσχυση του λεκτικού για την Τουρκία, αν και η πραγματικότητα είναι ότι η τρέχουσα συγκυρία δεν διευκολύνει κάτι τέτοιο και πρωτεύουσες όπως το Βερολίνο δεν διάκεινται θετικά.

Αλλαγές στη δομή διοίκησης και δυνάμεων της Συμμαχίας

Την προηγούμενη Τετάρτη οι υπουργοί Αμυνας της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας είχαν την ευκαιρία να συζητήσουν επί ενός κειμένου με την ονομασία «Stronger Defence: Securing the Alliance». Σύμφωνα με πληροφορίες του «Βήματος», το κείμενο αυτό αποτελεί το πρώτο βήμα για σοβαρές αλλαγές στη δομή διοίκησης και δυνάμεων της Συμμαχίας σε όλο το «τόξο επαφής» των κρατών-μελών με τη Ρωσία, το οποίο αρχίζει από τις χώρες της Βαλτικής, περνά από την Πολωνία και καταλήγει στη Ρουμανία και τη Βουλγαρία – πλευρικές χώρες που γειτνιάζουν με την άκρως ευαίσθητη περιοχή της Μαύρης Θάλασσας.

Υπενθυμίζεται ότι ήδη από το 2014 και την προσάρτηση της Κριμαίας, η Συμμαχία είχε προχωρήσει, κυρίως με τη Σύνοδο της Βαρσοβίας (2016), σε σοβαρή αναπροσαρμογή των δυνάμεών της στην Ανατολική Ευρώπη στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας Enhanced Forward Presence (EAP). Δημιουργήθηκαν τέσσερις πολυεθνικές ομάδες μάχης μεγέθους τάγματος σε Εσθονία, Λιθουανία, Λετονία και Πολωνία, με επικεφαλής-χώρες τις Ηνωμένο Βασίλειο, Γερμανία, Καναδά και ΗΠΑ αντιστοίχως. Στην έδρα της Συμμαχίας όμως πλέον προετοιμάζονται άλλα σχέδια που θα κορυφωθούν με την προγραμματιζόμενη υιοθέτηση, στη Σύνοδο Κορυφής της Μαδρίτης (29-30 Ιουνίου), του νέου Στρατηγικού Δόγματος.