Κρίση και αλλαγή παραδείγματος

Ολοένα και περισσότερο συνειδητοποιούμε τις οικονομικές επιπτώσεις από τον πόλεμο στην Ουκρανία. Οι μεγάλες αναταράξεις στις ροές εμπορευμάτων, όπως το φυσικό αέριο, το πετρέλαιο ή τα σιτηρά, συμπληρώνουν τις αντιδράσεις των «αγορών» στην αυξημένη ανασφάλεια που μια πολεμική σύγκρουση τέτοιας κλίμακας φέρνει και την ανάγκη να καλυφθούν οι άμεσες ανάγκες μεγάλου αριθμού προσφύγων. Ουσιαστικά, αντιμετωπίζουμε το δεύτερο διαδοχικό οικονομικό σοκ μετά την πανδημία και την πρωτοφανή ύφεση που πυροδότησαν τα περιοριστικά μέτρα που εφαρμόστηκαν σε παγκόσμια κλίμακα. Και όλα αυτά ενώ παράλληλα αντιλαμβανόμαστε ότι η επικείμενη κλιματική καταστροφή διαμορφώνει έναν ορίζοντα ριζικού περιορισμού κάποιων εξορυκτικών και καταναλωτικών δραστηριοτήτων που μέχρι τώρα θεωρούσαμε αναπόσπαστα τμήματα της «ανάπτυξης».

Η θεώρηση αυτών των εξελίξεων ως «συγκυριακών» λίγο απέχει από μια παραλλαγή «μαγικής σκέψης», εφόσον προϋποθέτει κάποια επιστροφή σε μια «κανονικότητα», όπου όλα αυτά θα είναι απλώς παρελθόν, παραβλέποντας ότι η ιστορική συνέχεια στην πραγματικότητα είναι πάντα μια ακολουθία «έκτακτων» συγκυριών, χωρίς καμιά εγγύηση ότι δεν θα υπάρξουν και νέα ακόμη πιο πιεστικά ιστορικά «απρόοπτα». Η αντοχή των οικονομικών μορφών που σχετίζονται με την αγορά δεν σημαίνει και αποφυγή αλλεπάλληλων κρίσεων, κάτι που αποτελεί μια μάλλον οδυνηρή ιστορική παραδοχή.

Στην αρχή της πανδημίας υπήρξε μια επίγνωση ότι εάν η οικονομία αφεθεί απλώς στην «αυθόρμητη» κατανομή πόρων και δραστηριοτήτων εντός αγοράς, τότε τα αποτελέσματα μπορεί να είναι καταστροφικά. Πολύ μεγάλες κρατικές παρεμβάσεις απέτρεψαν να μετατραπεί η υγειονομική κρίση και σε κοινωνική. Όμως, αντιμετωπίστηκαν ως «έκτακτα μέτρα» και όχι ως αναγκαία «αλλαγή παραδείγματος». Οι τρέχουσες οικονομικές αναταράξεις, σε παγκόσμια κλίμακα, σε ένα περιβάλλον πολύ πιο ασταθές και διακινδυνευμένο, υπογραμμίζουν ότι θα ήταν μεγάλη ιστορική απρονοησία να θεωρήσουμε ότι η «αυτορρύθμιση της αγοράς» (και η ενίοτε όχι και τόσο «δημιουργική καταστροφή» που εμπεριέχει) είναι ο δρόμος για να μπορέσουμε να επιλύσουμε προκλήσεις που απαιτούν πολύ περισσότερο την προτεραιοποίηση ενός δημοκρατικά προσδιορισμένου δημόσιου συμφέροντος έναντι της ιδιωτικής «επιτυχίας».