Η διεθνής τάξη και οι κανόνες

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και η άνευ προηγουμένου απάντηση της Δύσης αποτελούν ορόσημο στις διεθνείς σχέσεις, σηματοδοτώντας το επίσημο τέλος της μεταψυχροπολεμικής εποχής και προετοιμάζοντας το έδαφος για τεκτονικές γεωπολιτικές και γεωοικονομικές αλλαγές. Όμως, ένα καθοριστικό χαρακτηριστικό των διεθνών σχέσεων θα παραμείνει: για να παραφράσουμε τον Θουκυδίδη, οι ισχυροί θα συνεχίσουν να κάνουν ό,τι μπορούν και οι αδύναμοι θα συνεχίσουν να υποφέρουν όσα πρέπει.

Είναι αλήθεια ότι ηγέτες και παρατηρητές σε όλο τον κόσμο μιλούν συχνά για ενίσχυση ή υπεράσπιση της «διεθνούς τάξης που βασίζεται σε κανόνες». Αλλά αυτή η τάξη δεν ήταν πραγματική. Οι χώρες που διαθέτουν στρατιωτική ή οικονομική δύναμη διατηρούν το δικαίωμα όχι μόνο να θεσπίσουν και να επιβάλουν τους κανόνες, αλλά και να τους παραβιάζουν.

Οταν οι διαμορφωτές κανόνων διαφωνούν, προκύπτουν οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι. Ο πόλεμος της Ουκρανίας – η πρώτη σύγκρουση της μεταψυχροπολεμικής περιόδου που φέρνει αντιμέτωπες μεγάλες δυνάμεις – αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα. Από τη μία πλευρά, η Ρωσία διεξάγει μια βάναυση στρατιωτική επίθεση στην Ουκρανία, σε μια προφανή προσπάθεια να επαναφέρει τη χώρα – για την οποία ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν πιστεύει ότι είναι μέρος της δικής του χώρας – στην επιρροή του Κρεμλίνου. Από την άλλη πλευρά, το ΝΑΤΟ, με επικεφαλής τις Ηνωμένες Πολιτείες, διεξάγει πλήρη υβριδικό πόλεμο εναντίον της Ρωσίας.

Ο πόλεμος της Δύσης περιελάμβανε την προμήθεια τεράστιων ποσοτήτων όπλων στις ουκρανικές δυνάμεις: μόνο ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν έχει εγκρίνει τη μεταφορά φονικών όπλων αξίας 1,35 δισ. δολαρίων από την έναρξη του πολέμου, με πολλά άλλα να ακολουθούν. Η Δύση επίσης εφαρμόζει διαρκώς κλιμακούμενες οικονομικές και χρηματοπιστωτικές κυρώσεις, εκδιώκοντας ουσιαστικά τη Ρωσία από τη δυτική οικονομική τάξη και δεσμεύοντας τα περιουσιακά στοιχεία πολλών πλούσιων Ρώσων. Παράλληλα προσπάθησε να διαμορφώσει τη διεθνή γνώμη, με πολλές χώρες να εμποδίζουν πλέον την πρόσβαση στα ρωσικά κρατικά μέσα ενημέρωσης.

Παρόλη τη συζήτηση για μια τάξη βασισμένη σε κανόνες, οι διαμορφωτές κανόνων του κόσμου έχουν επιστρέψει χωρίς δισταγμό στη μονομερή συμπεριφορά. Οι κίνδυνοι είναι τεράστιοι. Η πλημμύρα των όπλων που στέλνει η Δύση στην Ουκρανία – μια χώρα με μακρά ιστορία αδύναμης διακυβέρνησης και εκτεταμένης διαφθοράς – θα μπορούσε τελικά να κυλήσει προς τα δυτικά, τροφοδοτώντας το οργανωμένο έγκλημα, τη διακίνηση ναρκωτικών και την τρομοκρατική βία σε όλη την Ευρώπη. Και η αναβίωση του Σιδηρού Παραπετάσματος μπορεί να επιταχύνει την εμφάνιση μιας στρατιωτικά ισχυρής, νεοαυτοκρατορικής Ρωσίας.

Βρισκόμαστε πιθανώς στην αρχή μιας ευρύτερης διχοτόμησης της παγκόσμιας οικονομίας. Σε μια εποχή που η οικονομική ισχύς έχει μετατοπιστεί προς τα ανατολικά, αλλά η Δύση εξακολουθεί να ελέγχει την παγκόσμια χρηματοοικονομική αρχιτεκτονική – συμπεριλαμβανομένου του κύριου συστήματος διεθνών πληρωμών, των βασικών νομισμάτων για το εμπόριο και των χρηματοοικονομικών ροών και των κορυφαίων οργανισμών αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας -, η δημιουργία παράλληλων ρυθμίσεων φαίνεται επικείμενη.

Η Κίνα πιθανότατα θα ηγηθεί αυτής της διαδικασίας. Στην πραγματικότητα, το Πεκίνο πρόκειται να αναδειχθεί ο πραγματικός νικητής της σύγκρουσης ΝΑΤΟ – Ρωσίας. Η εκτεταμένη εκ νέου ενασχόληση της Αμερικής με την ευρωπαϊκή ασφάλεια θα δημιουργήσει στρατηγικό χώρο για την Κίνα να προωθήσει τους στόχους της – οι ηγέτες της είναι τόσο ξεκάθαροι για την ανάκτηση της Ταϊβάν όσο ο Πούτιν για τη διεκδίκηση της Ουκρανίας – και θα ενισχύσει την παγκόσμια επιρροή της εις βάρος των ΗΠΑ.

Η παγκόσμια κυριαρχία της Κίνας θα ισοδυναμούσε με το τελευταίο καρφί στο φέρετρο της τάξης που βασίζεται σε κανόνες. Από την ίδρυσή της το 1949, η Λαϊκή Δημοκρατία έχει επιδείξει κατάφωρη περιφρόνηση για το διεθνές δίκαιο, υπερδιπλασιάζοντας τη μάζα της γης με την προσάρτηση της Σιντζιάνγκ και του Θιβέτ και θέτοντας υπό κράτηση ένα εκατομμύριο μουσουλμάνους. Ωστόσο δεν έχει πληρώσει κανένα απτό τίμημα.

Το διεθνές δίκαιο μπορεί να είναι ισχυρό ενάντια στους ανίσχυρους, αλλά είναι ανίσχυρο ενάντια στους ισχυρούς. Ο κόσμος οδεύει προς μια εποχή μεγαλύτερης αναταραχής. Οπως και να έχει, η προσποίηση μιας κοινής δέσμευσης στο διεθνές δίκαιο θα είναι το πρώτο θύμα.

Ο Μπράχμα Τσελέινι είναι καθηγητής Στρατηγικών Μελετών του Κέντρου Στρατηγικών Μελετών στο Νέο Δελχί και μέλος της Ακαδημίας Robert Bosch στο Βερολίνο