Ελληνοτουρκικά και Οικονομία

Στις 27/11/2021 υπό τον τίτλο «Αναθεωρητική και Ανορθόδοξη Τουρκία», είχαμε διατυπώσει την εκτίμηση ότι η οικονομική αδυναμία της Τουρκίας, που έχει διαμορφωθεί κυρίως από τις ανορθόδοξες οικονομικές πολιτικές της, δημιουργεί «ένα παράθυρο ευκαιρίας» για τη δημιουργία μίας μεσοχρόνιας περιόδου ισορροπίας με την Ελλάδα όσον αφορά στις αναθεωρητικές της βλέψεις. Ήταν τότε μια περίοδος που δεν υπήρχε πόλεμος στην Ουκρανία, παρόλο που είχε αρχίσει να δείχνει τα δόντια της η ενεργειακή κρίση. Ωστόσο, ήταν ήδη εμφανές ότι η κρίση στην τουρκική οικονομία είχε ισχυρά θεμέλια.

Στην πορεία, το σοκ του πολέμου Ρωσίας – Ουκρανίας φαίνεται να κατακλύζει τις όποιες προσπάθειες να σταθεροποιηθεί η τουρκική οικονομία, μετά την περσινή νομισματική κρίση. Οι προσπάθειες του Τούρκου Προέδρου, πριν από τη Ρωσική επίθεση, ήταν να σταθεροποιηθεί η τούρκικη λίρα χωρίς να αυξηθούν τα επιτόκια στην οικονομία, με απώτερο στόχο να τονωθεί η οικονομική ανάπτυξη της χώρας.

Σήμερα, βλέπουμε ότι η εκτίμηση που είχε γίνει λίγο καιρό πριν, με κάποιο τρόπο επιβεβαιώνεται και μέσω της πρόσφατης συνάντησης του Έλληνα Πρωθυπουργού με τον Τούρκο Πρόεδρο και ενός γενικότερου μορατόριουμ αρνητικών ενεργειών: α) την επιδείνωση του διεθνούς κλίματος που γεωστρατηγικά ενισχύει τη σημασία του ΝΑΤΟ όπου εταίροι είναι και η Ελλάδα και η Τουρκία, και β) στην περαιτέρω επιδείνωση των οικονομικών δεδομένων στην ευρύτερη περιοχή μας και ιδιαίτερα στην Τουρκία.

Εκτιμούμε πως η Τουρκία είναι η πλέον επιβαρυμένη χώρα μετά την Ουκρανία και Ρωσία από την Ουκρανική κρίση, δεδομένου ότι η οικονομία της Τουρκίας είναι βαθιά συνδεδεμένη με αυτές της Ρωσίας και της Ουκρανίας. Η Ρωσία είναι η μεγαλύτερη πηγή εισαγωγών της Τουρκίας, καθώς είναι ο μεγαλύτερος προμηθευτής φυσικού αερίου της Τουρκίας, παρέχοντας περίπου το ένα τρίτο των εισαγωγών της, ενώ ταυτόχρονα είναι και μια σημαντική πηγή σιταριού. Την ίδια στιγμή το εμπόριο με την Ουκρανία αντιπροσώπευε για την Τουρκία συναλλαγές αξίας περίπου 7 δις δολαρίων, συναλλαγές οι οποίες έχουν πλέον σταματήσει λόγω του πολέμου. Ο πόλεμος έχει κλείσει μεγάλο μέρος της ναυτιλιακής βιομηχανίας της Τουρκίας, υπάρχουν περισσότερες από 700 τουρκικές εταιρείες στην Ουκρανία με συνολικές επενδύσεις αξίας άνω των 4,5 δις δολαρίων. Ενώ επίσης πολλές τουρκικές εταιρείες που συναλλάσσονται με τη Ρωσία έχουν παγώσει τις συναλλαγές τους λόγω οικονομικών κυρώσεων που επιβλήθηκαν στη Μόσχα (συμπεριλαμβανομένης της μερικής απαγόρευσης της πρόσβασης της Ρωσίας στο σύστημα πληρωμών SWIFT).

Το γεγονός ότι η Τουρκία πλέον εισάγει το μεγαλύτερο μέρος όσων καταναλώνει, σε συνδυασμό με την αύξηση του επιπέδου των τιμών και την εξάρτηση από τις ξένες αγορές οδηγεί σε τεράστια προβλήματα την Τουρκική οικονομία. Ο φόβος του υψηλού πληθωρισμού, είναι πλέον ο μεγαλύτερος κίνδυνος που έχει να αντιμετωπίσει η Τουρκική οικονομία, καθώς αυτό επηρεάζει τις προσδοκίες των Τούρκων καταναλωτών και μειώνει ταυτόχρονα την αγοραστική τους δύναμη.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το σιτάρι, με την Τουρκία να είναι ένας από τους μεγαλύτερους εισαγωγείς στον κόσμο, με το 65% των εισαγωγών της να προέρχονται από τη Ρωσία και το 13% από την Ουκρανία. Η τιμή του σιταριού όμως έχει ήδη εκτιναχθεί, με αποτέλεσμα βασικά αγαθά όπως το ψωμί να έχουν αυξημένη τιμή έως και κατά 120% σε σχέση με πριν από 3 έτη. Αντίστοιχα προβληματική είναι η κατάσταση με το ηλιέλαιο, για το οποίο η Τουρκία αποτελεί το μεγαλύτερο εισαγωγέα στον κόσμο, με το 70% περίπου των εισαγωγών αυτών να προέρχονται από τη Ρωσία και την Ουκρανία, και του οποίου η τιμή έχει επίσης αυξηθεί πολύ σημαντικά. Ο μεγάλος φόβος, είναι πώς οι τιμές της ενέργειας μπορεί να οδηγήσουν τον πληθωρισμό σε ακόμη πιο υψηλά επίπεδα.

Είναι χαρακτηριστικό ότι εάν συνεχιστούν οι αρνητικές συνθήκες όπως αναμένουμε σήμερα, το 2022 θα περιμένουμε στην Τουρκία ένα πληθωρισμό 56% (!), έναντι 7,2% στην Ελλάδα και 6,57% στην Ευρωζώνη, ενώ το 2023 ο πληθωρισμός θα γίνει 21,8% στην Τουρκία, 3,35% στην Ελλάδα και 2,89% στην Ευρωζώνη. Τα στοιχεία αυτά αφορούν στην περίπτωση του βασικού σεναρίου όπως παρουσιάστηκε στο κείμενο με τίτλο «Τα Δύο Σενάρια για την Ελληνική Οικονομία» το οποίο δημοσιεύτηκε στις 18/3/2022.

Ταυτόχρονα, και υπό αμφισβήτηση της αξιοπιστίας των στατιστικών δεδομένων που δίνει η Τουρκική κυβέρνηση, που για το 2021 αφορούσε σε σημαντικά υψηλούς ρυθμούς μεγέθυνσης του ΑΕΠ (10,9%) παρά τη μεγάλη υποβάθμιση της αξίας της τουρκικής λίρας, ο ρυθμός μεγέθυνσης για το 2022 αναμένεται αρκετά επηρεασμένος από τις πρόσφατες εξελίξεις. Αναμένεται ότι το 2022 θα είναι 2,12% στην Ελλάδα, 2,25% στην Ευρωζώνη αλλά θα μειωθεί στο 1,32% στην Τουρκία, ενώ το 2023 θα γίνει 3,81% στην Ελλάδα, 0,87% στην Ευρωζώνη και 0,99% στην Τουρκία.

Η εικόνα της Τουρκίας σήμερα είναι μία πραγματική εικόνα οικονομίας που βρίσκεται υπό συνθήκες στασιμοπληθωρισμού, ενώ θα λέγαμε ότι οι Δυτικές οικονομίες βρίσκονται κοντά σ’ ένα παρόμοιο σενάριο το οποίο πάντως δεν έχει επικρατήσει.

Ως αποτέλεσμα το προσωπικό διαθέσιμο εισόδημα στην Τουρκία θα παρουσιάσει συνεχή επιδείνωση το 2022 και το 2023 για να αρχίσει να ανακάμπτει από το 2024. Όμως το 2025 εκτιμάται ότι το προσωπικό διαθέσιμο εισόδημα στην Τουρκία θα βρίσκεται στο 90% του αντίστοιχου διαθέσιμου εισοδήματος του 2021 (!). Άρα το οικονομικό σοκ των Τούρκων πολιτών είναι αξιόλογο.

Σε αυτό το περιβάλλον είναι λογικό να αναμένουμε οι επενδύσεις να μειώνονται, -4,45% το 2022, και -0,32% το 2023 και να διευρύνεται το έλλειμμα του ισοζυγίου των τρεχουσών συναλλαγών που έτσι και αλλιώς είναι μία χρόνια κατάσταση της Τουρκίας: -5% του ΑΕΠ το 2022, -5,22% το 2023.

Ο Πίνακας 1 που ακολουθεί παρουσιάζει τις εκτιμήσεις για τη μελλοντική εξέλιξη βασικών μακροοικονομικών μεταβλητών για την Τουρκία. Ο αντίστοιχος πίνακας για την Ελλάδα παρουσιάστηκε στο κείμενο «Τα Δύο Σενάρια για την Ελληνική Οικονομία» στις 18/3/2022. 

Το πρόβλημα είναι ότι και να βελτιωθούν οι συνθήκες λόγω π.χ. διακοπής των εχθροπραξιών, τα οικονομικά προβλήματα της γείτονος χώρας θα παραμείνουν σε μεγάλο βαθμό, όπως και σε όλον τον κόσμο βεβαίως. Αυτό οφείλεται κυρίως στο ότι προβλήματα όπως η αναταραχή στις γραμμές εφοδιασμού, στο ενεργειακό και στον πληθωρισμό δεν θα εξαφανιστούν με την σίγαση των όπλων.

Την ίδια στιγμή που η Ευρώπη θέτει περιορισμούς στις επαφές της με η Ρωσία, η Τουρκία εξακολουθεί να βασίζεται σε Ρώσους οι οποίοι θα επιδιώξουν κατά το επόμενο διάστημα να ξεφύγουν από τον Ρωσικό αυταρχισμό, δεδομένου ότι α) η είσοδος Ρώσων στην Τουρκία δεν έχει ιδιαίτερους περιορισμούς (δεν απαιτείται βίζα) και β) ήδη πολλοί Ρώσοι ζουν μόνιμα στην Τουρκία, έχουν κάνει οικογένειες και αγοράζουν κατοικίες εκεί. Όσο πιο γρήγορα συνειδητοποιήσει η Τουρκία την πραγματικότητα, τόσο πιο γρήγορα θα είναι σε θέσει να δώσει απαντήσεις στα οικονομικά της προβλήματα.

Συμπερασματικά, δημιουργείται ένα χρονικό παράθυρο ευκαιρίας συνύπαρξης που όμως δεν οδηγεί σε αναθεώρηση του τουρκικού αναθεωρητισμού. Γι’ αυτό, πρέπει να επισυμβούν μείζονες ευνοϊκές γεωστρατηγικές μεταβολές και συγκλίσεις με πάρα πολλή δουλειά και από τα δύο μέρη.

* Παναγιώτης Ε. Πετράκης, Ομότιμος Καθηγητής ΕΚΠΑ

* Παντελής Χ. Κωστής, Επικ. Καθηγητής ΕΚΠΑ