Πόλεμος στην Ουκρανία: Συνέπειες και Αλλαγές που θα σημαδέψουν την Οικονομία

Σε προηγούμενα άρθρα αναφερθήκαμε στις οικονομικές κυρώσεις και τις πετρελαϊκές κρίσεις στην παγκόσμια οικονομία από πολεμικές συρράξεις (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, οικονομικές κυρώσεις και πόλεμος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 04.03.2022, Κ. Ζοπουνίδης, πετρελαϊκά σοκ και παγκόσμια οικονομία, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 28.03.2022).

Ο ΟΟΣΑ εκτιμά ότι η παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη θα μπορούσε να είναι χαμηλότερη κατά περισσότερο από μια ποσοστιαία μονάδα στις τελευταίες προβλέψεις του που δημοσιεύθηκαν στο τέλος της εβδομάδας. Αυτό σημαίνει ότι αυτή η σύγκρουση θα μπορούσε να ακρωτηριάσει την παγκόσμια οικονομία κατά περίπου 800 δισεκατομμύρια δολάρια. Ακόμη και αν το βάρος της Ουκρανίας στην πλανητική οικονομία παραμένει σχετικά περιορισμένο, η εξειδίκευσή της σε ορισμένες πρώτες ύλες και οι παράπλευρες ζημιές της σύγκρουσης προκαλούν ωστικό κύμα στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία.

Σύννεφα μαζεύονται πάνω στην παγκόσμια οικονομία. Μετά από δύο χρόνια πανδημίας, ο πόλεμος στην Ουκρανία κινδυνεύει να κοστίσει την παγκόσμια ανάπτυξη εάν οι επιπτώσεις του στις ενεργειακές και χρηματοπιστωτικές αγορές αποδειχθούν μακροχρόνιες και σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, θα μπορούσε να ωθήσει τον πληθωρισμό κατά περίπου 2,5 επιπλέον πόντους. Αυτές οι δύο χώρες έχουν σημαντική επιρροή στην παγκόσμια οικονομία μέσω του βάρους τους σε πολλές πρώτες ύλες: αντιπροσωπεύουν το 30% των παγκόσμιων εξαγωγών σιταριού, το 20% για το καλαμπόκι, τα ορυκτά λιπάσματα και το φυσικό αέριο και το 11% για το πετρέλαιο (εκτιμήσεις ΟΟΣΑ). Δεν αποτελεί έκπληξη ότι η Ευρώπη θα είναι η περιοχή που θα επηρεαστεί περισσότερο από τις οικονομικές συνέπειες της ρωσικής εισβολής λόγω των στενών οικονομικών και ενεργειακών δεσμών της με τη Ρωσία, ιδίως όσον αφορά τα κράτη που έχουν σύνορα με τη Μόσχα ή το Κίεβο.

Σημαντικές αλλαγές

Θα υπάρξει ένας κόσμος μετά, ο οικονομικός αντίκτυπος μετά την εισβολή στην Ουκρανία από τη Ρωσία θα είναι ακόμη βαθύτερος από ότι γνωρίζουμε με την πανδημία του Covid-19, ο ένας θα προστίθεται επιπλέον στον άλλο (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, πρόσφατες εξελίξεις του κόσμου που έρχεται, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 15.03.2022). Η υγειονομική κρίση είχε οδηγήσει σε μαζική αύξηση του δημόσιου χρέους και είχε προκαλέσει πληθωριστικές εντάσεις. Είχε ακόμη οδηγήσει τις πλούσιες χώρες να ενισχύσουν τις πολιτικές έρευνας και ανάπτυξης και εκβιομηχάνισης.

Η ρωσική εισβολή δημιουργεί τρεις δομικές εξελίξεις για την παγκόσμια οικονομία.

Νέα εποχή οικονομικών κυρώσεων

Τα μέτρα που αποφάσισε η Δύση κατά της Ρωσίας είναι άνευ προηγουμένου ως προς την κλίμακα, την ταχύτητα και το γεωγραφικό τους φάσμα. Οι χώρες που τα εφαρμόζουν, αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 50% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Βραχυπρόθεσμα, στοχεύουν να προκαλέσουν ένα εντυπωσιακό αποτέλεσμα. Από στρατηγικής άποψης, παρέχουν εργαλεία για διπλωματική αποκλιμάκωση (όσο μεγαλύτερο είναι το φάσμα των κυρώσεων, τόσο πιθανό είναι να αρθούν).

Μακροπρόθεσμα, ελλείψει διευθέτησης της σύγκρουσης, θα αποδυναμώσουν τη στοχευόμενη χώρα, ιδιαίτερα σε στρατιωτικό επίπεδο. Όσο διαρκεί ο πόλεμος, η Ρωσία, η οποία πλήττεται από το πάγωμα των συναλλαγματικών της αποθεμάτων και το μερικό αποκλεισμό των μηνυμάτων Swift, θα υποφέρει από οικονομική απομόνωση που θα μειώσει την παραγωγή και το εισόδημά της. Το ΑΕΠ της χώρας αναμένεται να μειωθεί κατά 10-15% φέτος. Μια απαραίτητη διαδικασία για την ασφυξία των ρωσικών χρηματοοικονομικών και, παρεμπιπτόντως, απαραίτητη για τη μείωση των εκπομπών CO2. Το κόστος όμως θα είναι τεράστιο. Πρώτα από όλα, θα πρέπει να ενισχυθούν οι πιο αδύνατοι συμπολίτες μας να προμηθεύονται με όλο και πιο ακριβές ενέργειες.

Αύξηση των τιμών των τροφίμων

Ο συνδυασμός αυτών των μέτρων και της σύγκρουσης προκαλεί αύξηση της τιμής ισορροπίας του φυσικού αερίου, του πετρελαίου, του σιταριού και του καλαμποκιού. Η Ουκρανία είναι επίσης σημαντικός παραγωγός ηλίανθου, ελαιοκράμβης και κριθαριού, των οποίων οι εξαγωγές κινδυνεύουν να τεθούν σε κίνδυνο για αρκετά χρόνια. Η μισή παγκόσμια αγροτική παραγωγή χρησιμοποιεί λιπάσματα, το κόστος των οποίων θα αυξηθεί λόγω της τιμής των υδρογονανθράκων. Επιπλέον, το ένα τέταρτο του όγκου των λιπασμάτων που διακινούνται στον κόσμο είναι ρωσικά. Οι ζωοτροφές αποτελούνται κατά 30% από αραβόσιτο και δημητριακά. Ως εκ τούτου, οι τιμές των τροφίμων, όπως και

της ενέργειας, θα αυξάνονται για μεγάλο χρονικό διάστημα. Αυτές οι κινήσεις θα έχουν μαζικά αναδιανεμητικά αποτελέσματα: θετικά για τους μεγαλοκαλλιεργητές σιτηρών, αρνητικά για τους κτηνοτρόφους, επιβλαβή για τα φτωχότερα νοικοκυριά στις πλούσιες χώρες, δραματικά για τα νοικοκυριά των λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών εισαγωγής σιτηρών.

Τεράστια αύξηση των στρατιωτικών δαπανών

Ο πόλεμος αυτός υποχρεώνει την πλειονότητα των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΝΑΤΟ να αυξήσουν τις στρατιωτικές τους δαπάνες. Αυτή τη διαδικασία τη βλέπουμε πρόσφατα στη Γερμανία. Η αλήθεια είναι ότι το κόστος υπεράσπισης του ελεύθερου κόσμου θα είναι υψηλό και θα μας βάλει σε μια διαδικασία χρέους και πληθωρισμού. Ο προϋπολογισμός της άμυνας των χωρών της Ευρώπης τα τελευταία τρία χρόνια είναι ο ακόλουθος (σε δις δολάρια).

Σε ότι αφορά το ποσοστό ως προς το ΑΕΠ, δηλαδή σε σχέση με τον πλούτο τους, η Ελλάδα είναι αυτή που καταβάλλει τη μεγαλύτερη προσπάθεια, έως και 3,65% του ΑΕΠ της, ακολουθούμενη από τις χώρες της Βαλτικής και την Πολωνία που ενώνονται με το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Γαλλία στην κορυφή της κατάταξης.

Για το 2022 και τα επόμενα χρόνια, λόγω του πολέμου στην Ουκρανία, επιβεβαιώνεται η αύξηση των προϋπολογισμών μεταξύ των πρώην μελών του Σύμφωνου της Βαρσοβίας. Η Πολωνία αναμένεται να υποβάλει τροπολογία για να αυξήσει τις δαπάνες της στο 3% του ΑΕΠ το 2023 από το 2% που είναι σήμερα. Η Τσέχικη Δημοκρατία, η Σλοβακία, η Ουγγαρία, η Ρουμανία και η Βουλγαρία δήλωσαν επίσης ότι αναθεωρούν τους προϋπολογισμούς τους προς τα πάνω για να φτάσουν ή να υπερβούν το 2% (περίπτωση της Ρουμανίας).

Συμπερασματικά, μεγάλοι διεθνείς οικονομικοί οργανισμοί όπως η Διεθνής Τράπεζα για την αναδιάρθρωση και την Ανάπτυξη, το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα προειδοποίησαν για τις τεράστιες συνέπειες της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία για την παγκόσμια οικονομία.

Οι παραπάνω οργανισμοί μαζί με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, επισημαίνουν ότι εκτός από την ανθρώπινη καταστροφή στην Ουκρανία, ο πόλεμος διαταράσσει τα μέσα διαβίωσης στην περιοχή και πέρα από αυτή. Μειώνει την προσφορά ενέργειας, τροφίμων, αυξάνει τις τιμές και θα βλάψει την πλανητική ανάκαμψη μετά την πανδημία.

Ολόκληρη η παγκόσμια οικονομία θα αισθανθεί τις επιπτώσεις μέσω της βραδύτερης ανάπτυξης, των διαταραχών του εμπορίου και οι φτωχότεροι και πιο ευάλωτοι θα επηρεαστούν περισσότερο. Και οι χρηματοοικονομικές αγορές θα πληγούν επίσης από αβεβαιότητα που θα «κτυπήσει» τις τιμές των περιουσιακών στοιχείων, θα περιορίσει τις χρηματοοικονομικές συναλλαγές και θα δημιουργήσει ροές κεφαλαίων εκτός από τις αναδυόμενες αγορές.

Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδημαϊκός

Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών

Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων

Επίτιμος Δρ. ΑΠΘ

Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France

Υποψήφια Δρ. Μαριάννα Εσκαντάρ

Μέλος του Εργαστηρίου Financial Engineering

Πολυτεχνείο Κρήτης