Πόλεμος στην Ουκρανία: Από το «μέρισμα της ειρήνης» στον φόρο για την άμυνα και την ανεξαρτησία

Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία αποτέλεσε ένα τεράστιο σοκ για τον κόσμο, που θα έχει μακροπρόθεσμο αντίκτυπο στις γεωπολιτικές ισορροπίες, στο διεθνές εμπόριο αλλά και στην ίδια την δομή της παγκόσμιας οικονομίας. Για τον Yves Bonzon, επικεφαλής του τομέα επενδύσεων της ελβετικής τράπεζας Julius Baer, ήταν ένας «μαύρος κύκνος», όπως αποκαλείται στην οικονομική θεωρία ένα τέτοιο σπάνιο και εξαιρετικά απίθανο γεγονός, που θα έχει τεράστιες γεωπολιτικές και οικονομικές επιπτώσεις για τις επόμενες δύο με τρεις δεκαετίες.

Αν και είναι δύσκολο να εξαχθούν ακόμη οριστικά συμπεράσματα, εν τούτοις φαίνεται σχεδόν βέβαιο ότι η εποχή του «μερίσματος της ειρήνης» που κυριάρχησε για περισσότερο από 30 χρόνια, αφήνει τη θέση της σε μια περίοδο όπου είναι αναγκαίος ένας «φόρος για την άμυνα και ανεξαρτησία», κυρίως στην Ευρώπη, ενώ η μετάβαση από τον νεοφιλελευθερισμό στον κρατικά επιχορηγούμενο καπιταλισμό μετά και τον πόλεμο στην Ουκρανία επιταχύνθηκε δραματικά.

Είναι παρελθόν

Τις τελευταίες δεκαετίες, το επίπεδο ζωής στη Δύση ωφελήθηκε από το λεγόμενο «μέρισμα ειρήνης», καθώς οι στρατιωτικές δαπάνες ως ποσοστό του ΑΕΠ μειώθηκαν προς όφελος μιας σειράς από άλλους τομείς της οικονομίας, αλλά, όπως εκτίμησε και ο οικονομολόγος Kenneth Rogoff του Πανεπιστήμιου Harvard, αυτό είναι πλέον παρελθόν, καθώς στη νέα εποχή για την Ευρώπη και τις ΗΠΑ η ενεργειακή ασφάλεια, η περιβαλλοντική βιωσιμότητα και η χρηματοδότηση των αναγκαίων αμυντικών δαπανών θα πρέπει να βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο με τις κοινωνικές πολιτικές. Το οικονομικό τοπίο της εποχής της παγκοσμιοποίησης ανήκει στο παρελθόν και ο κόσμος γίνεται μικρότερος, εκτίμησε και ο διευθύνων σύμβουλος της Eurobank Φωκίων Καραβίας μιλώντας σε πρόσφατο συνέδριο της London School of Economics. Η πανδημία ήταν το έναυσμα, αλλά η γεωπολιτική επιταχύνει την απο-παγκοσμιοποίηση. Ενα μεγάλο μέρος της βιομηχανικής παραγωγής θα επαναπατριστεί στη Δύση. Οι κυβερνήσεις θα ρυθμίσουν περισσότερο τις επενδύσεις για λόγους εθνικής ασφάλειας.

Η ενεργειακή ασφάλεια, η περιβαλλοντική βιωσιμότητα και η χρηματοδότηση των αμυντικών δαπανών θα βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο με τις κοινωνικές πολιτικές

Η αυτάρκεια

Και όλες οι μεγάλες δυνάμεις θα προσπαθήσουν να αυξήσουν τον βαθμό αυτάρκειας στα κύρια εμπορεύματα και στην ενέργεια που θα παραμείνει για δεκαετίες παγκόσμιο μέγα θέμα. Η γεωπολιτική κατάσταση καθιστά σαφή την ανάγκη επιτάχυνσης της στροφής προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Ωστόσο, αυτό θα πάρει χρόνο, ενώ το υψηλότερο ενεργειακό κόστος φαίνεται ότι θα συνεχιστεί, τουλάχιστον για τα επόμενα χρόνια.

Ο πληθωρισμός επίσης γίνεται λιγότερο παροδικός και πιο διαρθρωτικός, ενώ η περίοδος του χαμηλού πληθωρισμού των μηδενικών ή υπομηδενικών επιτοκίων έχει τελειώσει, με τον στασιμοπληθωρισμό να είναι σήμερα η κύρια απειλή.

Η Ελλάδα

Η Ελλάδα είναι πάντως για τον ίδιο ειδική περίπτωση. Υστερα από μια δεκαετία οικονομικής κρίσης και άνευ προηγουμένου ύφεσης, που οδήγησε σε σωρευτική συρρίκνωση του ΑΕΠ κατά ένα τέταρτο, χτύπησε η πανδημία και μετά ήρθε η εισβολή στην Ουκρανία με τις επιπτώσεις από τις υψηλότερες τιμές ενέργειας και πρώτων υλών να αναμένεται πως θα γίνουν αισθητές σε μια οικονομία που εξαρτάται κυρίως από τις εισαγωγές για ενέργεια και μεταποίηση.

Ωστόσο, η διόρθωση σημαντικών ανισορροπιών στα δημόσια οικονομικά, στο εξωτερικό της ισοζύγιο, καθώς και η εντυπωσιακή μείωση των κόκκινων δανείων των τραπεζών, από κοντά στο 50% πριν από λίγα χρόνια σε μονοψήφιο ποσοστό εφέτος, δεικνύουν πως η Ελλάδα είναι σε καλό δρόμο για να επιτύχει υψηλή ανάπτυξη. Η επιστροφή επίσης στην επενδυτική βαθμίδα είναι πολύ πιθανή τους επόμενους 18 μήνες, ενώ τα θεμελιώδη μεγέθη δεν έχουν αλλάξει – ή τουλάχιστον όχι ριζικά. Η χώρα είναι σταθερή πολιτικά και οικονομικά. Υπάρχει άφθονη ρευστότητα – από αυξημένες καταθέσεις, εισροές άμεσων ξένων επενδύσεων που επανήλθαν με εντυπωσιακούς ρυθμούς και κεφάλαια της ΕΕ. Ετσι υπάρχει καλός λόγος να δούμε το ποτήρι μισογεμάτο, τουλάχιστον μεσοπρόθεσμα, τόνισε ο κ. Καραβίας.

Η ανάπτυξη

Για την Giada Giani και την ευρωπαϊκή ομάδα των οικονομολόγων της Citigroup, αν οι αντιπαραθέσεις για τις πληρωμές σε ρούβλια για το φυσικό αέριο, όπως αποτυπώθηκαν και από το νέο διάταγμα του ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν, οδηγήσουν τελικά σε μόνιμη και άμεση διακοπή των εισαγωγών του ρωσικού φυσικού αερίου, η ανάπτυξη στην ευρωζώνη από το 2,7% που εκτιμάται σήμερα θα υποχωρήσει στο 0,7% για το 2022, δηλαδή σε επίπεδα που οι οικονομολόγοι αποκαλούν ως τεχνική ύφεση.

Ο αντίκτυπος αυτός θα μπορούσε να περιοριστεί σε περίπτωση που η αναταραχή δεν διαρκέσει πέρα από την καλοκαιρινή περίοδο, ενώ οι οικονομολόγοι της τράπεζας υπολογίζουν συνολικά πως το κόστος από μια διακοπή του ρωσικού φυσικού αερίου στην ευρωζώνη θα είναι ανάλογο με αυτό των lockdowns κατά την περίοδο της έξαρσης της πανδημίας. Να σημειωθεί πως η Εθνική Τράπεζα, που αναμένει στο βασικό της σενάριο ανάπτυξη στην Ελλάδα για το 2022 στην περιοχή πλέον του 3% (από 4,4% προηγουμένως), στο αρνητικό της σενάριο της παρατεταμένης κρίσης προβλέπει ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ μόλις 0,2% εφέτος.

Αρνητικό σενάριο

Ενδεικτική της νέας κατάστασης στον κόσμο αποτελεί ανάλυση πάνω σε ένα «υποθετικό εναλλακτικό αρνητικό σενάριο» μιας στρατιωτικής σύγκρουσης Ρωσίας – ΝΑΤΟ, στο οποίο προχώρησαν ο στρατηγικός αναλυτής Colin Ellis και η ομάδα της Moody’s Investors Service, ώστε να εξετάσουν τον πιθανό αντίκτυπο στο αξιόχρεο επιμέρους χωρών, έστω και αν θεωρούν απίθανη μια τέτοια κλιμάκωση του πολέμου στην Ουκρανία. Στο υποθετικό αυτό σενάριο, πάντως, οι επιπτώσεις διέρχονται από τα ίδια κανάλια μετάδοσης όπως αυτά που υπάρχουν σήμερα στον πόλεμο Ρωσίας – Ουκρανίας: κλονισμός στις τιμές των βασικών εμπορευμάτων και της προσφοράς, οικονομικές επιπτώσεις και αυξημένες προκλήσεις στον τομέα της ασφάλειας.

Οι πιστωτικές επιπτώσεις θα ήταν μεγαλύτερες σε περισσότερα κράτη, ενώ η αυξημένη αβεβαιότητα θα οδηγούσε σε μεγάλη αύξηση των ασφαλίστρων κινδύνου και σε απότομη και παρατεταμένη σύσφιγξη στις συνθήκες χρηματοδότησης.

Επιπτώσεις

Το υποθετικό αρνητικό σενάριο της Moody’s εξετάζει πάντως τις επιπτώσεις τόσο αν η σύγκρουση διεξαχθεί με συμβατικά όπλα όσο, όμως, και με τη χρήση βιολογικών, χημικών ή πυρηνικών όπλων, κάτι που, όπως μας πληροφορεί η έκθεση, ο αντίκτυπος θα είναι… καταστροφικός.

Η χρήση ορισμένων αντισυμβατικών όπλων δεν μπορεί να αποκλειστεί τελείως, αναφέρει, σημειώνοντας για παράδειγμα, όπως λέει, πως η Ρωσία θα μπορούσε να καταφύγει στη χρήση τακτικών πυρηνικών όπλων εάν αντιμετώπιζε μια γρήγορη ήττα στο συμβατικό πεδίο μάχης στη σύγκρουσή της με το ΝΑΤΟ.

Αν και διάφορα τέτοια σενάρια θα πρέπει μάλλον να ξεκινούν από αν θα υπάρχουν τελικά στη Γη ενδιαφερόμενοι για να τα διαβάσουν, ωστόσο η Moody’s Investors Service εκτιμά πως εάν ξεσπούσε μια πλήρους κλίμακας στρατιωτική σύγκρουση με τη Ρωσία, οι αξιολογήσεις των εμπλεκομένων χωρών του ΝΑΤΟ, ακόμη και αυτές με τις τοπ βαθμολογίες, πιθανότατα… θα τεθούν υπό αναθεώρηση για υποβάθμιση, δεδομένου μάλιστα πως οι στρατιωτικές δαπάνες των χωρών-μελών της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας θα μπορούσαν να αυξηθούν στο 5%-10% του ΑΕΠ, όπως και κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.

Με τέτοια σενάρια, πάντως, δεν φαίνεται να έχει πολύ νόημα να προσπαθήσει η Ελλάδα να αποκτήσει, το 2023 όπως αναμένεται, την περίφημη «επενδυτική βαθμίδα»…