ΔΝΤ: Σε συμπληγάδες χρέους και ελλειμμάτων η δημοσιονομική πολιτική

Οι κυβερνήσεις χρειάζονται ευέλικτες δημοσιονομικές πολιτικές καθώς οι τιμές των τροφίμων και των καυσίμων αυξάνονται, υποστηρίζουν σε μελέτη του που δημοσιεύεται στο IMF Blog οι αναλυτές του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου Jean-Marc Fournier , Vitor Gaspar , Paulo Medas και Roberto Accioly Perrelli.

Στη μελέτη τους επισημαίνουν ότι οι επιπτώσεις από την πανδημία και τον πόλεμο «συναντούν» πλέον το υψηλό χρέος και τους αυστηρούς δημοσιονομικούς περιορισμούς.

Και υπογραμμίζουν ότι την ώρα ακριβώς που οι αυξανόμενοι εμβολιασμοί πρόσφεραν ελπίδα, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία ανέκοψε την παγκόσμια οικονομική ανάκαμψη.

Μία από τις πιο ορατές παγκόσμιες επιπτώσεις ήταν η εκτίναξη των τιμών της ενέργειας και των τροφίμων, προκαλώντας ανησυχίες για ελλείψεις και αυξάνοντας τους κινδύνους υποσιτισμού και κοινωνικής αναταραχής. Υπενθυμίζουν δε, ότι οι παγκόσμιες τιμές των τροφίμων αυξήθηκαν κατά 33,6% τον Μάρτιο από πέρυσι, σύμφωνα με τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών.

Οι αναλυτές του ΔΝΤ, αναφέρονται στο τελευταίο Fiscal Monitor του οργανισμού, το οποίο μελετά τους τρόπους με τους οποίους οι κυβερνήσεις, που αντιμετωπίζουν ρεκόρ χρέους και αυξανόμενο κόστος δανεισμού, μπορούν να ανταποκριθούν καλύτερα στις επείγουσες ανάγκες. Και επαναλαμβάνουν έκκληση για μεγαλύτερη παγκόσμια συνεργασία.

Εξαιρετικά αβέβαιες δημοσιονομικές προοπτικές

Οι οικονομίες σε όλο τον κόσμο έχουν συσσωρεύσει «στρώματα» επιπτώσεων από προηγούμενα σοκ μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση. Οι έκτακτες δημοσιονομικές ενέργειες ως απάντηση στην πανδημία οδήγησαν σε έξαρση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων και του δημόσιου χρέους το 2020.

Επιπλέον, οι προοπτικές παρέμειναν αβέβαιες καθώς ο κόσμος διέτρεχε ένα άνευ προηγουμένου περιβάλλον, με αυξανόμενο πληθωρισμό και αυξανόμενη απόκλιση στις ανακάμψεις – και στη συνέχεια η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία, ωθώντας τους γεωπολιτικούς κινδύνους απότομα προς τα πάνω.

Οι βόμβες των ελλειμμάτων και του χρέους

Τα παγκόσμια ελλείμματα και το χρέος μειώνονται από επίπεδα ρεκόρ, αλλά οι κίνδυνοι γύρω από τις προοπτικές είναι εξαιρετικά υψηλοί και οι ευπάθειες αυξάνονται. Το παγκόσμιο δημόσιο χρέος αναμένεται να μειωθεί το 2022 και στη συνέχεια να σταθεροποιηθεί στο 95% περίπου του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος μεσοπρόθεσμα, 11 ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερα από ό,τι πριν από την πανδημία.

Οι μεγάλες εκπλήξεις για τον πληθωρισμό το 2020-21 βοήθησαν στη μείωση των δεικτών χρέους, αλλά καθώς η νομισματική πολιτική γίνεται πιο αυστηρή για τον περιορισμό του πληθωρισμού, το κόστος δανεισμού του δημοσίου θα αυξηθεί, περιορίζοντας το πεδίο για τις κρατικές δαπάνες και αυξάνοντας τις ευπάθειες του χρέους.

Προηγμένες οικονομίες

Στις προηγμένες οικονομίες, τα ελλείμματα προβλέπεται να μειωθούν και οι πολιτικές μετατοπίζονται από τη στήριξη της πανδημίας στον διαρθρωτικό μετασχηματισμό. Οι δημοσιονομικές προοπτικές στην Ευρώπη αντιμετωπίζουν εξαιρετική αβεβαιότητα δεδομένου του πολέμου στην Ουκρανία και των επιπτώσεων του. Στις περισσότερες αναδυόμενες αγορές, τα ελλείμματα θα μειωθούν, αλλά με μεγάλες διακυμάνσεις μεταξύ των χωρών. Οι χώρες χαμηλού εισοδήματος, που ήδη υποφέρουν από τις συνέπειες της πανδημίας, έχουν πολύ περιορισμένο δημοσιονομικό χώρο καθώς πλήττονται σκληρά από τις διαρροές από τον πόλεμο.

Νέοι κίνδυνοι

Οι διάφορες κρίσεις έχουν επίσης επιφέρει νέους κινδύνους στα δημόσια οικονομικά.

Όπως υπογραμμίζουν οι αναλυτές του ΔΝΤ, οι κυβερνήσεις βρίσκονται υπό πίεση να αντιμετωπίσουν την αύξηση των τιμών της ενέργειας και των τροφίμων.

Για να μετριάσουν το βάρος των νοικοκυριών, να διασφαλίσουν την επισιτιστική ασφάλεια και να προλάβουν τις κοινωνικές αναταραχές, οι περισσότερες κυβερνήσεις έχουν ανακοινώσει μέτρα για τον περιορισμό της αύξησης των εγχώριων τιμών. Ωστόσο, τέτοιες ενέργειες θα μπορούσαν να έχουν μεγάλο δημοσιονομικό κόστος και να επιδεινώσουν τις παγκόσμιες αναντιστοιχίες ζήτησης και προσφοράς, ασκώντας περαιτέρω πίεση στις διεθνείς τιμές και πιθανώς να οδηγήσουν σε ελλείψεις ενέργειας ή τροφίμων. Αυτό θα έβλαπτε περαιτέρω τις χώρες χαμηλού εισοδήματος που βασίζονται σε εισαγόμενη ενέργεια και τρόφιμα.

Η καταπολέμηση της φτώχειας

Επιπλέον, η καταπολέμηση της φτώχειας έχει υποστεί οπισθοδρόμηση, ιδίως στις αναδυόμενες αγορές και στις χώρες χαμηλού εισοδήματος. Σε σχέση με τις τάσεις πριν από την πανδημία, η κρίση της COVID-19 ώθησε 70 εκατομμύρια περισσότερους ανθρώπους παγκοσμίως στην ακραία φτώχεια το 2021. Σε πολλές προηγμένες οικονομίες, τα νοικοκυριά προστατεύονταν από άμεση κρατική υποστήριξη ή προγράμματα διατήρησης θέσεων εργασίας.

Τα νοικοκυριά ξόδευαν λιγότερα και εξοικονομούσαν περισσότερα λόγω της κοινωνικής απόστασης, των περιορισμών στις μετακινήσεις και της αβεβαιότητας για το μέλλον. Αυτές οι πλεονάζουσες αποταμιεύσεις αποτελούν σημαντικό απόθεμα ασφαλείας, αλλά, εάν δαπανηθούν γρήγορα, θα μπορούσαν να αυξήσουν περαιτέρω τη δυναμική του πληθωρισμού.

Η κατάσταση είναι πολύ πιο τρομερή σε άλλες χώρες με μεγάλο αριθμό φτωχών ανθρώπων – όπου ο αυξανόμενος πληθωρισμός θα μπορούσε να ωθήσει περισσότερο στη φτώχεια και να επιδεινώσει την επισιτιστική κρίση.

Διαχείριση κρίσης επί κρίσης

Οι κυβερνήσεις αντιμετωπίζουν δύσκολες επιλογές σε αυτό το εξαιρετικά αβέβαιο περιβάλλον. Θα πρέπει να επικεντρωθούν στις πιο επείγουσες ανάγκες δαπανών και να αυξήσουν τα έσοδα για να τις πληρώσουν.

Μέσα στο εξαιρετικά ρευστό αυτό περιβάλλον οι αναλυτές του ΔΝΤ συστήνουν ευέλικτες δημοσιονομικές στρατηγικές προσαρμοσμένες στις επιμέρους συνθήκες της κάθε χώρας:
Στις οικονομίες που επλήγησαν περισσότερο από τον πόλεμο στην Ουκρανία και τις κυρώσεις στη Ρωσία, η δημοσιονομική πολιτική πρέπει να ανταποκριθεί στην ανθρωπιστική κρίση και τις οικονομικές αναταραχές. Δεδομένης της αύξησης του πληθωρισμού και των επιτοκίων, η δημοσιονομική στήριξη θα πρέπει να στοχεύει σε αυτούς που επηρεάζονται περισσότερο και σε τομείς προτεραιότητας.

Σε χώρες όπου η ανάπτυξη είναι ισχυρότερη και οι πληθωριστικές πιέσεις παραμένουν υψηλές, η δημοσιονομική πολιτική θα πρέπει να συνεχίσει τη στροφή της από τη στήριξη στην ομαλοποίηση.

Σε πολλές αναδυόμενες αγορές και οικονομίες χαμηλού εισοδήματος που αντιμετωπίζουν αυστηρές συνθήκες χρηματοδότησης ή τον κίνδυνο δυσχέρειας χρέους, οι κυβερνήσεις θα πρέπει να δώσουν προτεραιότητα στις δαπάνες και να αυξήσουν τα έσοδα για να μειώσουν τις ευπάθειες.

Οι εξαγωγείς εμπορευμάτων που επωφελούνται από τις υψηλότερες τιμές θα πρέπει να εκμεταλλευτούν την ευκαιρία να ξαναχτίσουν τα buffers.

Στοχευμένες παρεμβάσεις

Οι κυβερνητικές παρεμβάσεις στην άνοδο των διεθνών τιμών των βασικών εμπορευμάτων θα πρέπει να δίνουν προτεραιότητα στην προστασία των πιο ευάλωτων. Ένας κρίσιμος στόχος είναι να αποφευχθεί μια επισιτιστική κρίση διατηρώντας παράλληλα την κοινωνική συνοχή.

Οι χώρες με καλά ανεπτυγμένα δίχτυα κοινωνικής ασφάλειας θα μπορούσαν να αναπτύξουν στοχευμένες και προσωρινές μεταφορές μετρητών σε ευάλωτες ομάδες, επιτρέποντας παράλληλα την προσαρμογή των εγχώριων τιμών. Αυτό θα περιορίσει τις δημοσιονομικές πιέσεις και θα δημιουργήσει τα κατάλληλα κίνητρα για την αύξηση της προσφοράς (όπως επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας). Άλλες χώρες θα μπορούσαν να επιτρέψουν μια πιο σταδιακή προσαρμογή των εγχώριων τιμών και να χρησιμοποιήσουν τα υπάρχοντα εργαλεία για να βοηθήσουν τους πιο ευάλωτους κατά τη διάρκεια αυτής της κρίσης, ενώ θα λάβουν μέτρα για την ενίσχυση των διχτυών ασφαλείας.

Ενεργειακή μετάβαση

Οι αυξήσεις των τιμών των ορυκτών καυσίμων υπογραμμίζουν περαιτέρω την επείγουσα επιτάχυνση της μετάβασης στην καθαρή και ανανεώσιμη ενέργεια, η οποία θα αύξανε την ενεργειακή ασφάλεια και θα συμβάλει στην εκπλήρωση της επείγουσας ατζέντας για το κλίμα: «Είμαστε δραματικά εκτός τροχιάς για τον περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη στους 2 βαθμούς Κελσίου» αναφέρουν χαρακτηριστικά.

Κίνδυνος χρέους

Περίπου το 60 τοις εκατό των χωρών χαμηλού εισοδήματος είτε διατρέχουν υψηλό κίνδυνο χρέους είτε το βιώνουν ήδη. Αντιμετωπίζουν επίμονες πληγές από την COVID-19. Είναι ιδιαίτερα ευάλωτες στις αυξήσεις των τιμών των τροφίμων, δεδομένου του μεγάλου μεριδίου των δαπανών για τρόφιμα στους προϋπολογισμούς των νοικοκυριών τους. Αυτές οι χώρες χρειάζονται υποστήριξη από τη διεθνή κοινότητα.

Συλλογική δράση

Όμως η ανάγκη για συλλογική δράση είναι ευρύτερη. Η παγκόσμια συνεργασία είναι απαραίτητη για την αντιμετώπιση πιεστικών και επειγόντων προβλημάτων που αντιμετωπίζει ο κόσμος: ενεργειακές και επισιτιστικές κρίσεις, τρέχουσες και μελλοντικές πανδημίες, χρέος, ανάπτυξη και κλιματική αλλαγή.