Χριστιανική πίστη και πόλεμος

Ο πρόεδρος Πούτιν προφασίζεται ότι είναι καλός χριστιανός. Τον έχουμε δει πολλές φορές να προσεύχεται με ευλάβεια, να ανάβει το κερί του, να επισκέπτεται σιωπηλώς το Αγιον Ορος, να εναγκαλίζεται τον Πατριάρχη της Μόσχας. Γενικά δίνει την εικόνα ενός ευσεβούς θεοσεβούμενου ανθρώπου. Ενός χριστιανού ηγέτη που υπακούει στις εντολές της Γραφής, του Ευαγγελίου. Αλλωστε και η πολιτική του θεωρία για τον «Ρωσικό κόσμο», όπως την έχει αναπτύξει είναι ένα κράμα (παραχαραγμένης) Ιστορίας και θρησκευτικών δοξασιών. Ενώ χρησιμοποιεί συχνά-πυκνά αναφορές στη θρησκεία, στην Ορθοδοξία ειδικότερα, για να επικρίνει τον υποτιθέμενο αμοραλισμό και κατάπτωση (decadence) της Δύσης. Παρά ταύτα, ο θεοσεβούμενος πρόεδρος Πούτιν – που υποτίθεται πορεύεται με τον σταυρό στο χέρι – έχει εξαπολύσει τον πλέον βάρβαρο πόλεμο στη σύγχρονη ιστορία ενάντια σε μια σχετικά μικρή ανεξάρτητη ομόθρησκη χώρα, ενώ τα στρατεύματά του (ελέγχονται ότι)  διαπράττουν τα πλέον ειδεχθή εγκλήματα πολέμου στον 21ο αιώνα και παράλληλα σπέρνουν τον όλεθρο και την καταστροφή.

Και μπορεί όλες αυτές οι ανίερες πράξεις να έχουν τις ευλογίες της Ρωσικής Εκκλησίας και προσωπικά του Πατριάρχη Μόσχας Κυρίλλου (!), το κρίσιμο ερώτημα όμως είναι κατά πόσο όλα αυτά (πόλεμος και θηριωδίες) έχουν σχέση με τη χριστιανική πίστη που τόσο ευλαβικά φαίνεται να ασπάζεται ο πρόεδρος Πούτιν. Η απάντηση είναι βέβαια «απολύτως καμία». Αντιστρατεύονται πλήρως τη χριστιανική διδασκαλία και ηθική όπως τουλάχιστον προσλαμβάνονται στη σύγχρονη εποχή. Μολονότι ούτε η Παλαιά ούτε η Καινή Διαθήκη περιέχουν ρητές αναφορές στην καταδίκη του πολέμου (αντίθετα, στην Παλαιά Διαθήκη διαβάζουμε για πολλούς πολέμους χωρίς σαφή καταδίκη τους), η όλη ηθική φιλοσοφία του Ευαγγελίου εδράζεται σε μια βασική πρόταση: στην ιερότητα και υπέρτατη αξία της ανθρώπινης ζωής – του Ανθρώπου που είναι «κατ’ εικόνα και ομοίωση» – και επομένως δεν μπορεί να αφαιρείται, να προσβάλλεται, ευτελίζεται, βασανίζεται. Αποτελεί την έσχατη προσβολή, την καταπάτηση της πίστης. Αλλά ένας χριστιανός ηγέτης υποτίθεται ότι διαμορφώνει την ηθική του στάση από τον αγαπητικό λόγο του «Επί γης ειρήνη», «Ειρήνη υμίν» και «Αγαπάτε αλλήλους» (έστω κι αν και οι τελευταίες παροτρύνσεις απευθύνονταν αρχικά στους μαθητές του). Η πεμπτουσία επομένως της χριστιανικής πίστης είναι η ιερότητα της ανθρώπινης ύπαρξης την οποία ο υποτιθέμενα θεοσεβούμενος κ. Πούτιν περιφρονεί τόσο βάναυσα. «Ο Θεός της Βίβλου προβάλλεται ως ο θεός των ζώντων» γράφει η Francesca Stavrakopoulou (βλ. «God: An Anatomy», Picador, 2021, σελ. 401). Σπέρνοντας τον θάνατο με τον πόλεμο «σκοτώνεις» την ιερότητα, τον Θεό.

Αλλά και στο Ισλάμ η κεντρική έμφαση δίνεται πρωτίστως στην ειρήνη ιδιαίτερα στο εσωτερικό της μουσουλμανικής κοινότητας, ανεξάρτητα από την έννοια της Τζιχάντ (jihad) που δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη ένοπλη βία αλλά και χωρίς να την αποκλείει για όλες τις περιστάσεις. Βέβαια στο όνομα της πίστης χριστιανοί και μουσουλμάνοι κατέφυγαν σε «ιερούς πολέμους» ή και σήμερα ακόμη διαφορετικές εκδοχές θρησκευτικών δογμάτων συγκρούονται βίαια μεταξύ τους. Και μπορεί οι ορθόδοξοι πιστοί να ψάλλουν «Τη Υπερμάχω Στρατηγώ τα νικητήρια…», αλλά αυτό είναι έργο θνητών και της μεταφυσικής τους.

Στην πορεία ωστόσο χριστιανοί στοχαστές όπως ο Αγιος Αυγουστίνος (354-430), ο Θωμάς ο Ακινάτης (1225-1274) κ.ά. άρχισαν να στοχάζονται πάνω στο αναπόφευκτο του πολέμου στην ανθρώπινη συμπεριφορά και να διαμορφώνουν με θεολογικές παραπομπές το δόγμα για τη δίκαιη έναρξη ενός πολέμου (jus ad bellum) αλλά και τη δίκαιη διεξαγωγή του (jus in bellum). Ο συσσωρευμένος αυτός στοχασμός διά των αιώνων οδήγησε στη σημερινή θεωρία του «δίκαιου πολέμου» (just war) τόσο ως προς την έναρξη όσο και ως προς τη διεξαγωγή του (βλ. και Charles Guthrie and Michael Quinlan, «Just War», Bloomsburg, 2007). Μέχρι τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η προσφυγή στον πόλεμο (ένοπλη βία) εθεωρείτο βέβαια αποδεκτός τρόπος διευθέτησης διαφορών. Μετά από διάφορες προσπάθειες οι οποίες απέτυχαν, η μεγάλη καινοτομία ήλθε το 1945 με την ίδρυση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), το καταστατικό του οποίου απαγόρευσε τον πόλεμο. Η χρήση ένοπλης βίας μπορούσε να γίνει υπό προϋποθέσεις σε περίπτωση απειλής της ειρήνης, παραβίασης της ειρήνης ή πράξεων επιθετικότητας και βεβαίως σε περίπτωση αυτοάμυνας (self defence).  Ακολούθησε δέσμη Συνθηκών / Συμβάσεων (Συμβάσεις Γενεύης του 1949, κ.ά.) που συγκρότησαν το σώμα του «ανθρωπιστικού δικαίου» που καλύπτει εν πολλοίς τη «δίκαιη» διεξαγωγή του πολέμου. Μεταξύ των προϋποθέσεων για έναν «δίκαιο πόλεμο» και τη διεξαγωγή του περιλαμβάνονται:

(α) Δίκαιη Αιτία (just cause) για την προσφυγή στον πόλεμο που διαλαμβάνει την προστασία αθώων, αποκατάσταση δίκαιης τάξης πραγμάτων, αποκατάσταση δικαιωμάτων, κ.λπ.

(β) Αναλογική Αιτία (proportionate cause). Εκτός από «δίκαιη», η αιτία πολέμου θα πρέπει να είναι αναλογικά σημαντική ώστε να δικαιολογεί τον πόλεμο και εφόσον η κατάσταση δεν μπορεί να διορθωθεί με άλλα ειρηνικά μέσα (διπλωματία, διαπραγματεύσεις, Δικαστήριο).

(γ) Κατάλληλη Αρχή θα πρέπει να αποφασίσει την έναρξη του πολέμου που σήμερα σημαίνει κατά κανόνα το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ.

Σε ό,τι αφορά τη διεξαγωγή του πολέμου, δύο κύριες αρχές που απορρέουν από το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο είναι:

(i) Διάκριση. Αρχή που λέγει ότι στη διεξαγωγή του πολέμου γίνεται οπωσδήποτε η διάκριση μεταξύ μαχητών και αθώων. Οι τελευταίοι ουδέποτε βάλλονται, πολύ περισσότερο θανατώνονται, βασανίζονται, ταπεινώνονται.

(ii) Αναλογικότητα, που σημαίνει ότι σε όλες τις περιπτώσεις αποφεύγονται δυσανάλογες πολεμικές ενέργειες εις βάρος του εχθρού.

Δεν χρειάζεται να τονιστεί ότι ο «πόλεμος Πούτιν» αντιστρατεύεται βάναυσα τόσο τη χριστιανική πίστη όσο και τις αρχές του «δίκαιου πολέμου».

«Ουαί υμίν Γραμματείς και Φαρισαίοι υποκριταί»…

*Ο καθηγητής Π. Κ. Ιωακειμίδης είναι πρώην πρεσβευτής – σύμβουλος του ΥΠΕΞ και μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής του ΕΛΙΑΜΕΠ. Tελευταίο του βιβλίο: «Επιτεύγματα και στρατηγικά λάθη της εξωτερικής πολιτικής της Μεταπολίτευσης» (Θεμέλιο).