´Υβρις, Νέμεσις και Πολιτική Ψυχιατρική στα χρόνια της COVID-19

Στην ελληνική μυθολογία η “Ύβρις” τιμωρείται από τη θεότητα “Νέμεση”, η οποία καλεί την “Τύση”, θεά της τιμωρίας.

Σε ότι αφορά στη διαχείριση κρίσεων και στη λήψη αποφάσεων που καλούνται να λάβουν οι πολιτικοί ηγέτες για την αντιμετώπιση της Πανδημίας COVID-19, σε παγκόσμιο επίπεδο, υποστηρίζεται πως η υιοθέτηση μιας ιδιαίτερης εικόνας εαυτού δεν μπορεί να λογισθεί ως άμυνα απέναντι στην πανδημική εξάπλωση του SARS-CoV-2, ούτε σε ατομικό, ούτε σε πολιτικό επίπεδο.

Tουναντίον η Πανδημία παρέχει ένα πρώτης τάξεως, φυσικό “πείραμα” για τα αποτελέσματα της “Ύβρεως” στη Δημόσια Υγεία.

Στον χώρο τον επιχειρήσεων και στον τραπεζικό τομέα, η συνεταιριστική και η εταιρική «Ύβρις» δεν είναι σπάνιες, οπότε πρέπει να αναπτύξουμε στρατηγικές επίβλεψης για τα άτομα που επιδεικνύουν πρώιμα σημάδια ενδεικτικά της «Ύβρεως». Ανεξάρτητοι διευθυντές στα Διοικητικά Συμβούλια Δημόσιων Εταιριών έχουν την ικανότητα να περιορίζουν τους πανίσχυρους διαμορφωτές των αποφάσεων, εάν οι τελευταίοι γίνουν ανεξέλεγκτοι.

Κατά μία έννοια, τα μη εκτελεστικά μέλη των Διοικητικών Συμβουλίων μπορούν να ελέγχουν τους Προέδρους ή τους Εκτελεστικούς Διευθυντές μεγάλων εταιριών καλύτερα από όσο μπορούν να ελέγξουν τα μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου τον επί κεφαλής της εκάστοτε Κυβέρνησης.

Μολονότι έχουν αναφερθεί σποραδικές ενδείξεις προνοσηρών χαρακτηριστικών προσωπικότητας σε ηγέτες που εμφάνισαν το «Σύνδρομο της Ύβρεως», θα πρέπει πάντοτε να θυμόμαστε πως όλοι αυτοί οι ηγέτες κατόρθωσαν να ανέλθουν σε υψηλά, αν όχι στα υψηλότερα, αξιώματα μέσα από νικηφόρες, δημοκρατικές, εκλογικές διαδικασίες, έχοντας κριθεί από τους ψηφοφόρους κατάλληλοι για τις συγκεκριμένες θέσεις. 

Έτσι, η προσπάθεια περιορισμού της «Ύβρεως» ή ακόμη και απομακρύνσεως από την εξουσία των ηγετών που υπέκυψαν στο «Σύνδρομο της Ύβρεως», αποτελεί ένα θέμα το οποίο φέρνει την ιατρική γνώση και ενορατικότητα εντός ενός (πολιτικού) πεδίου που χαρακτηρίζεται κυριολεκτικά ως ζήτημα σημασίας ζωής και θανάτου, για τους πολίτες και τους λαούς που θα κληθούν να υποστούν τις συνέπειες των αποφάσεων ενός ηγέτη ο οποίος βρίσκεται υπό την αποπροσανατολιστική επίδραση της «Ύβρεως».

Οι πρωτοφανείς αλλαγές που επέφερε η Πανδημία της COVID-19, στις κοινωνίες μας, σε παγκόσμιο επίπεδο, δημιουργούν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για να επεξηγήσουμε το πως ψυχικές διαταραχές και πολιτικά γεγονότα και διαδικασίες αλληλοεπηρεάζονται αλλά και το πως οι πολιτικοί χρησιμοποιούν την ψυχιατρική και την ψυχολογία για να επηρεάσουν τη συμπεριφορά του κόσμου και να πετύχουν τους στόχους τους.

Το ερώτημα κατά πόσον, προνοσηρά, χαρακτηριστικά «υβριστικής» προσωπικότητας μπορούν να εντοπιστούν καθώς και το κατά πόσον η εντόπισή τους θα έπρεπε να σημαίνει πολιτικό εξοστρακισμό για τα άτομα τα οποία φέρουν αυτά τα χαρακτηριστικά, είναι δύσκολο να απαντηθεί, αποτελώντας μια συναρπαστική πρόκληση τόσο για τα διαγνωστικά αντανακλαστικά των ψυχιάτρων και των υπόλοιπων νευροεπιστημόνων όσο και για τις δημοκρατικές ανησυχίες των πολιτών.

Καθώς προσεγγίζουμε αυτό το ακανθώδες ζήτημα θα πρέπει -επίσης- να αναρωτηθούμε γιατί άνδρες με υπερβολική αυτοπεποίθηση (και είναι πράγματι κυρίως άνδρες, γιατί οι γυναικείες ορμόνες δείχνουν να προστατεύουν συχνότερα από την αλαζονεία της εξουσίας) ανεβαίνουν τόσο συχνά στην εξουσία και παρόλα αυτά διαπράττουν πάρα πολλές πολιτικές ή στρατιωτικές γκάφες.

Η ικανότητα να εξαπατάς έναν εχθρό ώστε να υποκύψει καθώς και η γνήσια αισιοδοξία ακόμη και μπροστά σε δυσμενείς πιθανότητες επιτυχίας ενδέχεται να έχουν προκριθεί, διαχρονικώς, από τη φυσική επιλογή και αυτό εξηγείται από το ότι είναι απαραίτητες σε περιόδους κρίσεως, όπως είναι η παρούσα συγκυρία της πανδημικής διάδοσης του SARS-CoV-2, καθώς και σε περιόδους πολιτικής ή και στρατιωτικής αναταραχής και για αυτό επιβραβεύονται συχνά μέσα από τη δημοκρατική εκλογή και ανάδειξη στην εξουσία.

H πολιτική ψυχιατρική αποτελεί, σήμερα, το «μαύρο πρόβατο» ανάμεσα σε πολλούς κλάδους της σύγχρονης ψυχιατρικής, επειδή ούτε το θεωρητικό της εννοιολογικό υπόβαθρο είναι επαρκώς σχηματοποιημένο, ούτε η πρακτική εφαρμογή της είναι -ακόμη- θεμελιωμένη ως συγκροτημένο πεδίο.

Προκειμένου, όμως να περιορίσουμε την «Ύβριν», χωρίς να διακυβεύσουμε τις δημοκρατικές μας αξίες και χωρίς να στερήσουμε την κοινωνία, ιδιαίτερα εν μέσω μιας τόσο απαιτητικής για επιδέξια πολιτική ηγεσία περίοδο -όπως είναι η σύγχρονη εποχή της COVID-19- από κάποιες εξαιρετικές, αν και δυσπροσάρμοστες, ηγετικές ικανότητες, θα πρέπει να εφαρμόσουμε τον «Αντίστροφο νόμο της λογικής» του Καθηγητή Nassir Ghaemi: Διαλέγοντας ηγέτες με καταθλιπτική προδιάθεση, κάνουμε τις κοινωνίες μας ευτυχέστερες, μέσα από την εξάλειψη της υβριστικής απειλής.

Xρίστος Χ. Λιάπης MD, MSc,PhD, Ψυχίατρος – Διδάκτωρ Παν/μίου Αθηνών, Πρόεδρος Δ.Σ. ΚΕ.Θ.Ε.Α., Μέλος Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων Δημόσιας Υγείας

Liapis CC. From Ancient Hatei to Hubris Syndrome in SARS-CoV-2 Health Crisis Management. Psychiatr Danub. 2022 Spring;34(1):111-115. doi: 10.24869/psyd.2022.111. PMID: 35467627. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35467627/