Σχεδιασμός μέλλοντος και πόλεμος

Σε εποχές πολύ μεγάλων αλλαγών, όπως αυτής που ζούμε, με την αβεβαιότητα να βρίσκεται στα ύψη, οι υπεύθυνοι χειριστές της πολιτικής θα πρέπει να συνυπολογίζουν όλες τις δυνατότητες εναλλακτικών μελλοντικών εξελίξεων και εάν είναι δυνατόν να βάζουν και πιθανότητες υλοποίησης δίπλα σε κάθε μία από αυτές. Η στρατηγική εφαρμοσμένη πρόβλεψη (foresight) κάνει ακριβώς αυτή τη δουλειά. Πρόσφατα μάλιστα η χώρα μας έχει αποκτήσει μία δεξαμενή σκέψης που ασχολείται με αυτό, προωθώντας έναν από τους πιο δύσκολους και άγνωστους μέχρι τώρα χώρους διοίκησης και διαχείρισης της ανάπτυξης.

Ο χώρος αυτός εκρήγνυται από πλευράς ενδιαφέροντος σε δύο ακραίες περιπτώσεις: όταν όλα, κυρίως στην οικονομία, εξελίσσονται ομαλά, οπότε ψάχνεις να δεις, μέσα σε ένα ήρεμο περιβάλλον, τους καλύτερους δρόμους ανάπτυξης, έχοντας πάντως στο μυαλό σου την ανίχνευση των κινδύνων που μπορεί να εμφανιστούν και να αλλάξουν την κατεύθυνση των πραγμάτων. Η άλλη εκδοχή είναι αυτή που ζούμε τώρα, όταν έχουμε δηλαδή έκρηξη αβεβαιότητας, οπότε αναζητάς να περιγράψεις τις εναλλακτικές μελλοντικές εξελίξεις και να προετοιμαστείς, γιατί βέβαια το τι ακριβώς θα συμβεί στο μέλλον κανείς δεν το γνωρίζει.

Οταν λοιπόν πριν από μερικούς μήνες δημοσιεύσαμε μία ερευνητική εργασία με αυτό το αντικείμενο, για το πώς δηλαδή θα κινηθεί η ανάπτυξη στο μέλλον, δηλαδή η πολιτική οικονομία μετά τον COVID, είχαμε σε αυτήν προσδιορίσει τέσσερα εναλλακτικά σενάρια: ένα σενάριο υψηλής ανάπτυξης, ένα σενάριο ανάπτυξης αλλά μη διατηρήσιμο, ένα σενάριο υψηλής μεταβολής και ένα καταστροφικό σενάριο.

Από την ανάλυσή μας είχαμε αποκλείσει το πρώτο, το πολύ καλό σενάριο, αλλά είχαμε αποκλείσει και το καταστροφικό σενάριο για λόγους που συνδέονταν με την απλή λογική ενός ερευνητή που δεν θέλει να διαθέτει πόρους για μία απίθανη ακραία κατάσταση. Αντιθέτως περιορίζαμε την ανάλυση στο δεύτερο και τρίτο περιγράφοντας τις μεταβολές που αναμένονταν στο θεσμικό πλαίσιο, στις συμπεριφορές των ατόμων και βεβαίως στα οικονομικά μεγέθη.

Εχουμε την εντύπωση ότι σήμερα, η ίδια ανάλυση, θα πρέπει να ξαναγίνει και να λάβει υπόψη της και τα τέσσερα σενάρια! Μην ξεχνάμε εξάλλου ότι επειδή υπάρχει υψηλή αβεβαιότητα αυτό ακριβώς σημαίνει ότι ανοίγει πάρα πολύ η βεντάλια των πιθανών δρόμων του μέλλοντος.

Το υψηλής ανάπτυξης σενάριο (που κανείς σήμερα δεν μπορεί λογικά να διατυπώσει) θα έβλεπε στο τέλος του πολέμου και την ευρωπαϊκή ανοικοδόμηση της Ουκρανίας, με μία αποδοχή ξανά της Ρωσίας στο οικονομικό σύστημα και δράση των Κεντρικών Τραπεζών για την τιθάσευση του πληθωρισμού.

Το μη διατηρήσιμο θα ήταν μία κατάσταση όπως η σημερινή (με ό,τι πρακτικά σημαίνει).

Το μεταβαλλόμενης (transformed) ανάπτυξης σενάριο θα περιελάμβανε την ομαλή εξέλιξη της σημερινής κατάστασης αλλά με πολλές δυσκολίες εφαρμογής και πολλές εναλλακτικές εξελίξεις στα κοινωνικά και οικονομικά συστήματα.

Τέλος, το καταστροφικό σενάριο θα περιελάμβανε έναν κόσμο (ελπίζουμε όχι έπειτα από πυρηνική σύγκρουση), αλλά πάντως με ψυχρές και θερμές συγκρούσεις, παγκόσμια ασυνεννοησία και συνεχή επιδείνωση του βιοτικού επιπέδου.

Ελπίζουμε να ζήσουμε το προτελευταίο από τα σενάρια αυτά. Αλλά για αυτό θα χρειαστούμε να προετοιμαστούμε με πάρα πολλή δουλειά!

* Ο Παναγιώτης Ε. Πετράκης είναι ομότιμος καθηγητής ΕΚΠΑ