Ρωσία: Πώς κάλυψαν τα ΜΜΕ την εισβολή στην Ουκρανία

Για τους πολίτες των δυτικών χωρών, η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία μεταδόθηκε στα ΜΜΕ ως μια σειρά από σκληρές επιθέσεις, οι οποίες χαρακτηρίζονταν όμως και από σημαντικά στρατηγικά λάθη. Στη ρωσική τηλεόραση, ωστόσο, κάποια γεγονότα παρουσιάστηκαν ως θετικές εξελίξεις και η ερμηνεία τους αυτή διαμορφώθηκε μέσω απόψεων αλλά και ψευδών πληροφοριών.

Μεγάλη μερίδα των ρωσικών κρατικών ΜΜΕ ελέγχεται σε μεγάλο βαθμό από το Κρεμλίνο, με την κρατική τηλεόραση να λειτουργεί ως φερέφωνο της κυβέρνησης. Μια κάλυψη των γεγονότων που να έχει επικριτικό χαρακτήρα, έχει ποινικοποιηθεί.

Μάλιστα, τα περίπλοκα και μερικές φορές αντιφατικά αφηγήματα της ρωσικής τηλεόρασης σε ό,τι αφορά τον πόλεμο, δεν στοχεύουν απλώς στο να πείσουν τους πολίτες ότι η δική τους εκδοχή είναι η σωστή, σύμφωνα με ειδικούς σε θέματα παραπληροφόρησης. Είναι εξίσου συχνό να προσπαθούν να προκαλέσουν σύγχυση στους τηλεθεατές και να σπείρουν τη δυσπιστία ώστε να μην είναι σίγουροι για το τι να πιστέψουν.

Οι New York Times εξέτασαν πάνω από 50 ώρες πλάνων από τη ρωσική τηλεόραση, προκειμένου να δείξουν τον τρόπο που παρουσιάστηκε ο πόλεμος στους Ρώσους μέσω των ΜΜΕ της χώρας τους.

14 Απριλίου: Η βύθιση του «Μασκβά»

Η Ρωσία βρέθηκε αντιμέτωπη με μια σημαντική απώλεια όταν το καταδρομικό «Μασκβά» βυθίστηκε στα μέσα Απριλίου. Ουκρανοί αξιωματούχοι δήλωσαν ότι το πλοίο επλήγη από δύο αντιπλοϊκούς πυραύλους Neptune.

Οι New York Times μετέδωσαν αυτή την εβδομάδα ότι οι ΗΠΑ παρείχαν πληροφορίες που βοήθησαν την Ουκρανία να εντοπίσει και να χτυπήσει το πλοίο. Τα ανεξάρτητα ρωσικά μέσα ενημέρωσης, τα οποία έχουν έδρα εκτός της χώρας, μετέδωσαν ότι περίπου 40 άνδρες έχασαν τη ζωή τους και άλλοι 100 τραυματίστηκαν.

Στα κρατικά ΜΜΕ της Ρωσίας, τα ειδησεογραφικά προγράμματα υποβάθμισαν τη στρατηγική επίθεση της Ουκρανίας με ένα αφήγημα το οποίο με τον καιρό άλλαζε.

Αρχικά, το ρωσικό υπουργείο Άμυνας δήλωσε ότι το πλοίο υπέστη βλάβη, όταν μια φωτιά που ξέσπασε μέσα σε αυτό προκάλεσε την έκρηξη πυρομαχικών. Σύμφωνα με την ανακοίνωσή του, το πλοίο γύριζε πίσω και το πλήρωμα είχε απομακρυνθεί με ασφάλεια.

Τα ρωσικά μέσα μετέδωσαν αργότερα ότι το πλοίο βυθίστηκε, κατά τη διάρκεια ρυμούλκησής του εν μέσω καταιγίδας. Μάλιστα, ένα βίντεο έδειχνε παρατεταγμένους  υγιείς Ρώσους στρατιώτες, που όπως ανέφερε ήταν το πλήρωμα του «Μασκβά».

Για το Κρεμλίνο, αυτή η απώλεια προστίθεται στις αυξανόμενες προκλήσεις που αντιμετωπίζει στην προσπάθειά της να παρουσιάσει μια θετική εικόνα εντός της Ρωσίας σε ό,τι αφορά τον πόλεμο.

Ενώ τα ρωσικά μέσα έχουν επανειλημμένα υποβαθμίσει ή αρνηθεί τις πληροφορίες για θανάτους Ουκρανών αμάχων, οι απώλειες της ίδιας της Ρωσίας – καθώς και οι οικογένειες που βυθίζονται στο πένθος εξαιτίας αυτών – είναι κάτι που το Κρεμλίνο δυσκολεύεται ακόμη περισσότερο να αγνοήσει.

Η Ρωσία παραδέχθηκε για πρώτη φορά τον συνολικό απολογισμό θανάτων τον Μάρτιο, ξεκαθαρίζοντας στους Ρώσους τηλεθεατές ότι ο πόλεμος θα οδηγούσε σε απώλειες και για τη ρωσική πλευρά. Αλλά ακόμη και αυτές οι πληροφορίες υποτιμούσαν τις απώλειες της Ρωσίας, σύμφωνα με ειδικούς από τις ΗΠΑ.

Παρ’ όλο που είναι δύσκολο να γνωρίζει κανείς τον ακριβή αριθμό θανάτων κατά τη διάρκεια ενός πολέμου, οι δυτικές υπηρεσίες πληροφοριών εκτιμούν ότι οι ρωσικές στρατιωτικές απώλειες θα μπορούσαν να ανέρχονται μέχρι και σε 10.000 νεκρούς και 30.000 τραυματίες.

2 Απριλίου: «Πτώματα στους δρόμους της Μπούκα»

Καθώς οι ρωσικές δυνάμεις αποσύρονταν από την περιοχή γύρω από το Κίεβο, κυκλοφόρησαν σκληρές εικόνες που έδειχναν πτώματα αμάχων να κείτονται στους δρόμους. Στην Μπούκα, η οποία βρίσκεται λίγο έξω από την ουκρανική πρωτεύουσα, κάποιοι άμαχοι βρέθηκαν με τα χέρια τους δεμένα ή με τραύματα από σφαίρα στο κεφάλι. Οι εικόνες αυτές οδήγησαν σε νέες εκκλήσεις να κατηγορηθεί η Ρωσία για εγκλήματα πολέμου.

Στη ρωσική τηλεόραση, οι εν λόγω αποκαλύψεις παρουσιάστηκαν ως μια φάρσα, με παρουσιαστές να αναλύουν τις εικόνες και τα βίντεο ώστε να εντοπίσουν σημάδια που να μαρτυρούν ότι είναι ψευδή.

Σε μια περίπτωση μάλιστα, Ρώσοι δημοσιογράφοι ανέφεραν ότι τα ρούχα κάποιων νεκρών αμάχων παραήταν καθαρά για να βρίσκονταν εδώ και μέρες στον δρόμο, υπονοώντας ότι δεν θα μπορούσαν να είχαν δολοφονηθεί κατά τη διάρκεια της ρωσικής κατοχής.

Μια ανακοίνωση από το ρωσικό υπουργείο Άμυνας, η οποία μεταδόθηκε στη νυχτερινή εκπομπή «Vremya», ανέφερε ότι στα πτώματα δεν υπήρχαν ίχνη σήψης και πως το αίμα στα τραύματά τους δεν είχε πήξει.

«Όλα αυτά είναι αδιάψευστα στοιχεία ότι οι φωτογραφίες και τα βίντεο από την Μπούκα είναι άλλη μια σκηνοθετημένη [απάτη] από το καθεστώς του Κιέβου προς όφελος των δυτικών ΜΜΕ», ανέφερε το ρωσικό υπουργείο.

Ωστόσο, φωτογραφίες από δυτικά μέσα ενημέρωσης, στις οποίες τα πτώματα φαίνονταν καθαρά, έδειχναν πως υπήρχαν σαφή σημάδια σήψης.

Ένα άλλο ρεπορτάζ στη ρωσική τηλεόραση, ανέφερε ότι πλάνα από την Μπούκα έδειχναν κάποια από τα πτώματα να κουνιούνται, κάτι που, όπως ανέφερε, αποτελούσε απόδειξη πως οι εικόνες ήταν σκηνοθετημένες.

Σε ένα βίντεο, φαινόταν πως ένα πτώμα, το οποίο φαινόταν από τον καθρέφτη ενός αυτοκινήτου, να κινείται αφού το αυτοκίνητο το προσπέρασε. Όμως, πολλές φωτογραφίες δυτικών φωτογράφων από το σημείο, δείχνουν πως τα πτώματα είχαν ξεκάθαρα σημάδια αποσύνθεσης. Η αίσθηση της κίνησης φαίνεται να προκλήθηκε από μια αλλοίωση του καθρέφτη, η οποία φάνηκε να επηρεάζει και τα κτίρια γύρω από το άψυχο σώμα.

Ο ισχυρισμός ότι τα πτώματα στους δρόμους ήταν μέρος μιας σκηνοθεσίας, ήρθε αργότερα σε σύγκρουση με ένα εντελώς διαφορετικό αφήγημα που παρουσιάστηκε από τη ρωσική τηλεόραση: ότι οι άμαχοι ήταν πράγματι νεκροί, αλλά ότι ήταν τα ουκρανικά στρατεύματα που τους σκότωσαν.

Μάλιστα, το ρωσικό κρατικό κανάλι Channel 1, παρουσίασε ένα διαφορετικό και περίπλοκο χρονοδιάγραμμα, επιλέγοντας πλάνα που στήριζαν τον ισχυρισμό ότι κανείς δεν σκοτώθηκε στην περιοχή παρά μόνο πολλές ημέρες μετά την αποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων.

Οι ερευνητές στον τομέα της παραπληροφόρησης αναφέρουν ότι σκόρπια αφηγήματα σαν και αυτό, είναι πιθανό να επηρεάσουν σε μεγάλο βαθμό τους τηλεθεατές, εγείροντας αμφιβολίες μέσα τους ακόμη και αν δεν πείθονται από κανέναν ισχυρισμό.

9 Μαρτίου: Βομβαρδισμός μαιευτηρίου στη Μαριούπολη

Η Ρωσία βρέθηκε αντιμέτωπη με διεθνή κατακραυγή όταν βομβαρδίστηκε ένα μαιευτήριο στη Μαριούπολη. Οι φωτογραφίες τραυματισμένων εγκύων, οι οποίες μεταφέρονταν μέσα στο κατεστραμμένο νοσοκομείο, καθιστούσαν ξεκάθαρο στο δυτικό κοινό, το κόστος του πολέμου για τους αμάχους.

Στη Ρωσία, όμως, η επίθεση αντιμετωπίστηκε και πάλι ως φάρσα. Εν μέσω ενός καταιγισμού ισχυρισμών μέσα σε διάστημα αρκετών ημερών, η Ρωσική τηλεόραση κομμάτιαζε πλάνα και κατάφερε να εγείρει πολλές αμφιβολίες για όσα ανέφερε η Δύση, χρησιμοποιώντας συχνά τις ίδιες εικόνες που κυκλοφόρησαν και στη Δύση, για να προωθήσει όμως πολύ διαφορετικές εκδοχές όσων συνέβησαν.

Οι εικόνες δύο συγκεκριμένων γυναικών κυκλοφόρησαν ευρέως στα δυτικά ΜΜΕ. Η μία είναι influencer και ονομάζεται Μαριάννα Βισεμίρσκαγια. Επέζησε από την επίθεση και αργότερα γέννησε ένα κοριτσάκι. Μια άλλη γυναίκα, η οποία δεν έχει ταυτοποιηθεί, φωτογραφήθηκε πάνω σε ένα φορείο και αργότερα το Associated Press μετέδωσε ότι ήταν νεκρή.

Ρώσοι δημοσιογράφοι ισχυρίστηκαν ότι οι δύο αυτές γυναίκες ήταν ο ίδιος άνθρωπος. Η Βισεμίρσκαγια αρνήθηκε αργότερα ότι ήταν η γυναίκα πάνω στο φορείο.

Επιπλέον, σε ένα άλλο στιγμιότυπο από τη ρωσική τηλεόραση, αναφέρθηκε ότι τα θύματα που απομακρύνονταν από το νοσοκομείο ήταν μαχητές του τάγματος Αζόφ, μονάδα της Ουκρανικής Εθνικής Φρουράς, η οποία σχετίζεται με το νεοναζιστικό κίνημα της χώρας.

Ωστόσο, εικόνες από δυτικούς δημοσιογράφους έδειχναν ότι τα θύματα ήταν γυναίκας, με κάποιες από αυτές να φορούν ρούχα σε χρώμα χακί, τα οποία θύμιζαν αόριστα στρατιωτικές στολές.

Οι δυτικοί δημοσιογράφοι δεν έκαναν αναφορά για στοιχεία ότι το Αζόφ χρησιμοποιούσε το κτίριο ως βάση του, ενώ μια έκθεση που κυκλοφόρησε τον Απρίλιο από τον Οργανισμό Ασφάλειας και Συνεργασίας στην Ευρώπη, ταξινομούσε την επίθεση κατά του νοσοκομείου ως έγκλημα πολέμου.

4 Μαρτίου: Επίθεση κατά του πυρηνικού εργοστασίου της Ζαπορίζια

Οι ρωσικές δυνάμεις κινήθηκαν εναντίον του μεγαλύτερου πυρηνικού εργοστασίου της Ευρώπης στις αρχές Μαρτίου. Μια συμπλοκή με τις ουκρανικές δυνάμεις οδήγησε στο ξέσπασμα φωτιάς στο σημείο, η οποία – όπως προειδοποίησε ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι – θα μπορούσε να οδηγήσει στο «τέλος της Ευρώπης». Η φωτιά αργότερα σβήστηκε, αλλά Ουκρανοί αξιωματούχοι κατηγόρησαν τη Ρωσία για «πυρηνική τρομοκρατία».

Σε πλάνα που κυκλοφόρησαν μετά από εβδομάδες, το εργοστάσιο εμφανιζόταν να λειτουργεί ομαλά, με φωτογραφίες από drone να δείχνουν τους εργάτες να καταφθάνουν στις εγκαταστάσεις και να περνούν από τα σημεία ασφαλείας χωρίς προβλήματα.

«Όσο η ειδική στρατιωτική επιχείρηση βρίσκεται σε εξέλιξη, το πυρηνικό εργοστάσιο δεν έχει σταματήσει να δουλεύει ούτε δευτερόλεπτο», δήλωσε ο Αλεξέι Ιβάνοφ, ρεπόρτερ της εκπομπής «Vremya». «Η ισχύς του μάλιστα έχει πλέον μεγαλώσει», πρόσθεσε, προσθέτοντας ότι οι Ρώσοι φύλακες «δεν παρεμβαίνουν στη λειτουργία του εργοστασίου».

Σε συνέντευξή του, ένας στρατιώτης στις εγκαταστάσεις δήλωσε ότι «οι υπάλληλοι αυτού του εργοστασίου δείχνουν μεγάλο σεβασμό» και πως οι εργαζόμενοι «διατηρούν την τάξη και την πειθαρχία στη δουλειά τους».

Η ιδέα ότι η Ουκρανία λειτουργεί καλύτερα υπό ρωσικό έλεγχο, εξακολουθεί να είναι ένας συχνός ισχυρισμός στην κρατική τηλεόραση, ο οποίος στηρίζει τον ισχυρισμό του Πούτιν ότι τα ρωσικά στρατεύματα στάλθηκαν για να προστατεύσουν τους Ουκρανούς πολίτες.